3. Σουδάν: Ένας χρόνος μετά – «Η ξεχασμένη κρίση»

Πώς ξεκίνησε ο πόλεμος στο Σουδάν;

Η ένοπλη σύρραξη στο Σουδάν, ανάμεσα στις Ένοπλες Δυνάμεις του Σουδάν (Sudanese Armed Forces/SAF) και την παραστρατιωτική ομάδα Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (Rapid Support Forces/RSF) ξεκίνησε στην πρωτεύουσα Χαρτούμ στις 15 Απριλίου 2023. Ο πόλεμος έχει τις ρίζες του στις διαρκείς εσωτερικές αναταράξεις των προηγούμενων χρόνων. Όλα ξεκίνησαν το 2019 με την ανατροπή από στρατιωτικό πραξικόπημα του πρώην Προέδρου του Σουδάν, Ομάρ αλ-Μπεσίρ, ο οποίος είχε λάβει και αυτός την εξουσία μέσω πραξικοπήματος, το 1989 και έχει κατηγορηθεί από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου και γενοκτονία, στην περιοχή Νταρφούρ του δυτικού Σουδάν. Στο πραξικόπημα του 2019 πρωταγωνίστησαν ο στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ Αλ Μπουρχάν και ο αρχηγός των RSF – και πρώην συνεργάτης του Μπεσίρ – Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο, επίσης γνωστός και ως Χεμέτι. Ο στρατός υποτίθεται ότι θα κυβερνούσε σε συνεργασία με μια πολιτική αρχή, το 2021 όμως ο στρατηγός Μπουρχάν, με νέο στρατιωτικό πραξικόπημα ανέλαβε μόνος του την εξουσία. Έκτοτε, ο στρατός διοικούσε σε συνεργασία με τις RSF. Η κόντρα, όμως, για τη νομή της εξουσίας και τον έλεγχο των οικονομικών πόρων της χώρας, και κυρίως των ορυχείων χρυσού οδήγησε σε ένταση. Με αφορμή τη διαφωνία για τον τρόπο ενσωμάτωσης των RSF στον επίσημο στρατό του Σουδάν (δηλαδή στις SAF), ξεκίνησαν οι μεταξύ τους συγκρούσεις τον Απρίλιο του 2023.

Ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές;

Οι βασικοί «παίκτες» στη σύγκρουση είναι οι SAF, οι οποίες υπολογίζεται ότι διαθέτουν περίπου 200.000 άντρες και οι RSF, η μαχητική ικανότητα των οποίων υπολογίζεται περίπου σε 70-100.000 προσωπικό, με τους ηγέτες τους, Αμπτνέλ Φατάχ Αλ-Μπουρχάν και Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο αντίστοιχα. Δεν είναι, όμως, οι μόνοι. Στον έναν χρόνο του πολέμου έχουν δημιουργηθεί πολλές πολιτοφυλακές και ένοπλες ομάδες που συντάσσονται με τη μία ή με την άλλη πλευρά. Επίσης, σύμφωνα με αναλύσεις, η εμπλοκή ξένων κρατών έχει μετατρέψει το Σουδάν σε έναν περιφερειακό πόλεμο δι’ αντιπροσώπων. Η Αίγυπτος στηρίζει τον επίσημο στρατό, τον οποίον το Ιράν φέρεται να εξοπλίζει με drones. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα από την άλλη, μαζί με την Αιθιοπία φαίνεται να στηρίζουν τις RSF. Με το μέρος των τελευταίων φέρεται να πολεμούν και μισθοφόροι της ομάδας Wagner, κάτι που οδήγησε, σύμφωνα με αναφορές, στελέχη των ειδικών δυνάμεων της Ουκρανίας, να βρεθούν στο πλευρό των Ενόπλων Δυνάμεων του Σουδάν.

Γιατί είναι γεωπολιτικά σημαντική η σύγκρουση;

Σε μια ανάλυσή του, το Chatham House προειδοποίησε ότι η σύγκρουση στο Σουδάν «ενδέχεται να αποσταθεροποιήσει ήδη ευάλωτες γειτονικές χώρες, να δημιουργήσει νέες μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη και να προσελκύσει εξτρεμιστικές ομάδες». Το ίδιο υποστήριξε σε μια πρόσφατη συνέντευξή της και η Zeinab Badawi, Πρόεδρος της Σχολής Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών του Λονδίνου, σημειώνοντας ότι το Σουδάν συνορεύει με επτά χώρες και η συνεχής αποσταθεροποίησή του μπορεί να οδηγήσει σε μια ευρύτερη κρίση στην περιοχή της Βορειοανατολικής Αφρικής. Επιπλέον, από τη χώρα περνάει ο ποταμός Νείλος, έχει έξοδο στην στρατηγικά σημαντική Ερυθρά Θάλασσα και διαθέτει πλούσια ορυκτά αποθέματα, όπως πετρέλαιο και χρυσό, για τον οποίο υπάρχουν αναφορές πως χρησιμοποιείται από τη Ρωσία για να χρηματοδοτήσει τις πολεμικές της προσπάθειες στην Ουκρανία.

Ποια είναι η κατάσταση στη χώρα;

Σύμφωνα με στοιχεία του OCHA, έναν χρόνο μετά την έναρξη του πολέμου, 25 εκατομμύρια άνθρωποι χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια, εκ των οποίων τα 14 εκατομμύρια είναι παιδιά. Επίσης, 8,6 εκατομμύρια άνθρωποι – δηλαδή περίπου το 16% του συνολικού πληθυσμού – έχουν εκτοπιστεί από τα σπίτια τους, κάτι που καθιστά το Σουδάν, σύμφωνα με τον OCHA, την μεγαλύτερη κρίση εκτοπισμού ανθρώπων στον πλανήτη. Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης του ΟΗΕ, προειδοποιεί ότι υπάρχει ο κίνδυνος η κρίση στο Σουδάν να μετατραπεί και στη μεγαλύτερη επισιτιστική κρίση στον πλανήτη. Με βάση τις μετρήσεις του Προγράμματος Σίτισης, σχεδόν 18 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε επισιτιστική ανασφάλεια, εκ των οποίων οι 5 εκατομμύρια σε έκτακτα επίπεδα πείνας. Τα στοιχεία λένε ότι το 90% αυτών βρίσκονται σε περιοχές, όπου η πρόσβαση βοήθειας είναι περιορισμένη λόγω του εν εξελίξει πολέμου.

Πώς θα εξελιχθεί η σύγκρουση;

Στις 15 Απριλίου 2024, διπλωμάτες της Γαλλία, της Γερμανίας και της ΕΕ συναντήθηκαν στο Παρίσι για να συζητήσουν σχετικά με τη χρηματοδότηση ανθρωπιστικής βοήθειας προς το Σουδάν. Ο Γάλλος Πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, ανακοίνωσε την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας ύψους 2 δισεκατομμύρια ευρώ από τη χώρα του και τις συμμάχους της (Γερμανία, Μ. Βρετανία, ΗΠΑ). Στο καθαρά στρατιωτικό κομμάτι, το τέλος του πολέμου φαίνεται να μοιάζει όλο και πιο μακρινό, με την όλο και μεγαλύτερη εμπλοκή εσωτερικών και διεθνών δυνάμεων να απομακρύνουν οποιαδήποτε συμβιβαστική λύση και δυνατότητα ελέγχου της κατάστασης και τον κίνδυνο ευρύτερης αποσταθεροποίησης της περιοχής να αυξάνεται. Παράλληλα, με την προσοχή του κόσμου να είναι στραμμένη στους πολέμους σε Γάζα και Ουκρανία, το Σουδάν κινδυνεύει να γίνει μια «ξεχασμένη κρίση», όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν στελέχη του ΟΗΕ και του γαλλικού ΥΠΕΞ στο συνέδριο του Παρισιού. 

Διαβάστε όλα τα Explainer κείμενα της σειράς «Οι 10 Κρίσεις του 2024» εδώ.