Έλληνες και ξένοι απεσταλμένοι και ανταποκριτές στη Βηρυτό περιγράφουν όσα πρέπει να γνωρίζουν οι δημοσιογράφοι που σχεδιάζουν να βρεθούν στην εμπόλεμη ζώνη.
«Κάποια στιγμή στο ξενοδοχείο στη Βηρυτό εμφανίστηκαν πέντε άτομα των υπηρεσιών ασφαλείας. Ζήτησαν να τους ακολουθήσουμε – ο Γερμανός δημοσιογράφος με τον οποίο δουλεύω, κι εγώ. Πριν φύγουμε, πρόλαβα μόνο να στείλω ένα μήνυμα στον παραγωγό μας: “SOS, police are here”».
Ο φωτορεπόρτερ Γιώργος Μουτάφης εργάζεται τα τελευταία χρόνια για τον γερμανικό όμιλο Axel Springer (εφημερίδα Bild, Welt tv) κι έχει βρεθεί σε εμπόλεμες ζώνες και χώρες σε κρίση σε ολόκληρο τον κόσμο. Προ ημερών στη Βηρυτό, καλύπτοντας τη σύγκρουση του Ισραήλ με τη Χεζμπολάχ, βρέθηκε σε ένα κελί για τουλάχιστον 12 ώρες, κάποιες από αυτές με δεμένα τα μάτια.
Το iMEdD μίλησε με Έλληνες και ξένους ανταποκριτές που βρίσκονται στον Λίβανο, σε μια προσπάθεια να καταγράψει όσα χρειάζεται να ξέρουν οι δημοσιογράφοι που εργάζονται σε ένα από τα θερμότερα – αυτήν τη στιγμή – σημεία του πλανήτη.
Η Αλεξία Καλαϊτζή, απεσταλμένη της ΕΡΤ και της Καθημερινής, κάνει εξ αρχής μια σημαντική διάκριση: «Κάθε δημοσιογράφος πρέπει να εκδώσει μία διαπίστευση από το αρμόδιο Υπουργείο Ενημέρωσης. Υπάρχει ένα email για να στείλεις τα δικαιολογητικά, όμως είναι καλύτερα να πας από εκεί. Την ίδια στιγμή, υπάρχουν γειτονιές και προάστια της Βηρυτού που ελέγχονται από τη Χεζμπολάχ ή κάποια άλλη μικρότερη οργάνωση», είπε σε κλήση μέσω WhatsApp, η οποία διακόπηκε πολλές φορές λόγω περιορισμένης κάλυψης.
Η κατανόηση του ελέγχου της χώρας από τη Χεζμπολάχ είναι κρίσιμη. «Η Χεζμπολάχ είναι μια ένοπλη ομάδα που διεξάγει αντάρτικο. Και είναι πολύ ευαίσθητοι, ειδικά με βάση τα πρόσφατα γεγονότα, με ανθρώπους που έρχονται στις περιοχές τους και βιντεοσκοπούν. Και επίσης δεν επιτρέπουν σε ξένους ή ντόπιους δημοσιογράφους να κάνουν ρεπορτάζ από το νότιο τμήμα του Λιβάνου, όπου γίνεται η εισβολή», ανέφερε στο iMEdD δημοσιογράφος που δουλεύει για μεγάλο αμερικανικό μέσο και ζήτησε να μιλήσει ανώνυμα.
Στις αρχές Οκτωβρίου συνεργείο της βελγικής τηλεόρασης δέχτηκε επίθεση ενώ προσπαθούσε να καλύψει μια έκρηξη στο κέντρο της Βηρυτού. O οπερατέρ δέχτηκε δύο σφαίρες στο πόδι, ενώ οι άλλοι δύο κρατήθηκαν για ώρες και χτυπήθηκαν από αγνώστους, που φώναζαν ότι ήταν κατάσκοποι. Οι Βέλγοι είχαν βρεθεί απρόσκλητοι στο «λάθος» μέρος.
Οι τοπικοί δημοσιογράφοι που εργάζονται για ξένα ΜΜΕ – συχνά αποκαλούμενοι «φίξερ» – είναι το ίδιο σημαντικοί με τη διαπίστευση. «Υπάρχουν πρακτικοί και ηθικοί λόγοι ώστε να δουλεύεις με φίξερ. Βρίσκεσαι στη χώρα του, που είναι σε εμπόλεμη κατάσταση. Είναι τα μάτια και τα αυτιά σου», εξηγεί η Αλεξία Καλαϊτζή.
Ένας καλός φίξερ στον Λίβανο πληρώνεται στην τρέχουσα κρίση τουλάχιστον 400 δολάρια την ημέρα. Είναι κατά κύριο λόγο επαγγελματίες δημοσιογράφοι, όμως την ίδια δουλειά κάνουν επίσης ακαδημαϊκοί και μέλη της κοινωνίας των πολιτών.
«Ένας ντόπιος fixer που δουλεύει για κάποιον που δεν έχει έρθει ποτέ στον Λίβανο, τον βοηθάει να καταλάβει πώς να δείξει σεβασμό στην κουλτούρα και τον πληθυσμό, τι είναι αποδεκτό και τι όχι, και τον ενημερώνει για τα πάντα – από το πώς να παίρνει άδεια για να βγάλει βίντεο και φωτογραφίες μέχρι το πώς να παίρνει συνεντεύξεις. Είναι απαραίτητος», εξηγεί η Nada Homsi, ανταποκρίτρια στη Βηρυτό για την The National, μια αγγλόφωνη ημερήσια εφημερίδα που εκδίδεται με κρατικούς πόρους των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.
«Είναι επίσης πολύ σημαντικό να πληρώνονται καλά οι fixer. Είναι απαραίτητο να είναι διασφαλισμένοι. Η ασφάλειά τους είναι εξίσου σημαντική με των ανταποκριτών και πρέπει να είναι εγγυημένη. Δυστυχώς, όμως, νομίζω ότι οι περισσότεροι σταθμοί και ειδησεογραφικοί οργανισμοί δεν το κάνουν αυτό», προσθέτει η Homsi.
Το Ισραήλ έχει μακρύ παρελθόν αποτυχημένων εισβολών στον Λίβανο. Θα τα καταφέρει αυτή τη φορά;
Το Ισραήλ φαίνεται πως πλέον είναι έτοιμο να επεκτείνει το επιχειρησιακό του πλαίσιο από τη Γάζα στον Λίβανο, με στόχο τη διαμόρφωση ενός νέου τοπίου στη Μέση Ανατολή. Μήπως όμως έχει υπερεκτιμήσει τις δυνατότητές του;
Υπάρχουν πρακτικοί και ηθικοί λόγοι ώστε να δουλεύεις με φίξερ. Βρίσκεσαι στη χώρα του, που είναι σε εμπόλεμη κατάσταση. Είναι τα μάτια και τα αυτιά σου.
Αλεξία Καλαϊτζή, απεσταλμένη στον Λίβανο για την ΕΡΤ & την εφημερίδα Καθημερινή.
Οι πηγές
Οι δημοσιογράφοι στη Βηρυτό ενημερώνονται για τις επίσημες θέσεις της λιβανέζικης κυβέρνησης από τις ανακοινώσεις στον τοπικό Τύπο. «Την ίδια στιγμή, η Χεζμπολάχ έχει δικό της αγγλόφωνο κανάλι στο Telegram», εξηγεί η Αλεξία Καλαϊτζή, απεσταλμένη για την ΕΡΤ και την Καθημερινή.
«Κάποια στιγμή, τις πρώτες μέρες της ισραηλινής επίθεσης, η οργάνωση μας ενημέρωσε ότι θα επέτρεπε για μιάμιση ώρα την επίσκεψη στα νότια προάστια της Βηρυτού, στην περιοχή Dahieh, που είχε δεχτεί σφοδρούς βομβαρδισμούς», λέει η ίδια. Οι ξένοι ανταποκριτές έκαναν πλάνα και συνδέσεις – δεν πήραν δηλώσεις από τα μέλη της Χεζμπολάχ – κι έπειτα αποχώρησαν το ίδιο συντεταγμένα προς το κέντρο της Βηρυτού.
Δεν υπάρχει συγκεκριμένο σημείο στο κέντρο της πόλης, όπου στήνονται για τις ζωντανές συνδέσεις τα ξένα συνεργεία. Μία προφανής λύση είναι το δωμάτιο σε ψηλό όροφο του ξενοδοχείου. Υπάρχουν δύο-τρία ξενοδοχεία στα οποία μένουν οι περισσότεροι ξένοι δημοσιογράφοι – το πιο δημοφιλές είναι το Χίλτον στην περιοχή Χαπτούρ.
Σε αντίθεση με την Ουκρανία ή το Ισραήλ, στον Λίβανο δεν ηχούν σειρήνες ώστε να προειδοποιήσουν για το επόμενο χτύπημα ούτε υπάρχουν αντίστοιχες εφαρμογές «συναγερμού» για τα κινητά τηλέφωνα, κι επίσης δεν υπάρχουν πολεμικά καταφύγια για τους αμάχους.
Για την πρόσβαση στις περιοχές του νότιου Λιβάνου επισήμως χρειάζεται άδεια από το Υπουργείο Ενημέρωσης, από την υπηρεσία πληροφοριών του στρατού κι επίσης από τη Χεζμπολάχ. «Σε τσατ γκρουπ στο WhatsApp οι δημοσιογράφοι μοιράζονται τηλέφωνα αξιωματούχων της οργάνωσης, οι οποίοι έχουν αναλάβει την επικοινωνία με τα μίντια. Είναι διαφορετικοί από τους αριθμούς για τα νότια προάστια της Βηρυτού. Η διαδικασία είναι ανεπίσημη, έτσι, ακόμη και αν εγκριθεί ένα τέτοιο αίτημα, μπορεί να χρειαστεί να περάσουν μέρες ή να μη γίνει ποτέ», λέει η Αλεξία Καλαϊτζή.
«Εξαρτάται από το παράρτημα της Χεζμπολάχ με το οποίο θέλεις να επικοινωνήσεις. Θέλω να πω, η Χεζμπολάχ έχει παρουσία και στην κυβέρνηση και το κοινοβούλιο. Υπάρχουν μεμονωμένοι υπουργοί και βουλευτές με τους οποίους μπορείς να συζητήσεις για τις απόψεις τους. Όσον αφορά τον συντονισμό των περιοχών σύγκρουσης που θέλεις να επισκεφτείς, είναι συνήθως καλύτερο να συνεννοείσαι με τη Χεζμπολάχ, τόσο για τη δική σου ασφάλεια ως δημοσιογράφος όσο και επειδή η Χεζμπολάχ έχει εμμονή με τις παραβιάσεις ασφαλείας και θέλει να ελέγχει το περιβάλλον της όσο το δυνατόν περισσότερο», εξηγεί η Nada Homsi της The National.
«Η κυβέρνηση του Λιβάνου εκφράζει τις θέσεις της, ωστόσο δεδομένης της αναποτελεσματικότητάς της και της περιορισμένης, κατά κάποιον τρόπο, επιρροής της, οι θέσεις αυτές έχουν μικρή σημασία. Οι θέσεις της Χεζμπολάχ, ως της ένοπλης οργάνωσης που ηγείται της μάχης κατά του Ισραήλ, είναι πολύ σημαντικότερες», σημειώνει ο δημοσιογράφος που εργάζεται σε μεγάλο αμερικανικό μέσο και ζήτησε να μιλήσει ανώνυμα.
«Πολλοί από τους κορυφαίους ηγέτες της έχουν σκοτωθεί τις τελευταίες ημέρες και εβδομάδες. Ωστόσο, εξακολουθούν να βγαίνουν ανακοινώσεις και δελτία Τύπου από τη Χεζμπολάχ που γνωστοποιούν τις απόψεις της – σίγουρα, όμως, αυτό έχει αναγκαστεί να το κάνει με πολύ μικρότερη συχνότητα από ό,τι πριν. Υποθέτω ότι αισθάνονται ότι υπάρχει ανάγκη για αυξημένη μυστικότητα, δεδομένων των αποτελεσματικών διεισδύσεων του ισραηλινού στρατού» πρόσθεσε.
Ένας χρόνος και συνεχίζεται: Το Ισραήλ ευθύνεται για ρεκόρ νεκρών δημοσιογράφων
Έναν χρόνο μετά, η διεξαγωγή του πολέμου στη Γάζα από το Ισραήλ έχει προκαλέσει ένα πρωτοφανές και τρομακτικό τίμημα στους Παλαιστίνιους δημοσιογράφους και στο τοπίο των μέσων ενημέρωσης της περιοχής.
Hezbollah tv
Σύμφωνα με τους Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (RSF), το Al Manar είναι το επίσημο τηλεοπτικό κανάλι της Χεζμπολάχ. Οι σταθμοί με τη μεγαλύτερη επίδραση είναι το LBCI, το Al Jadeed και το MTV, που ανήκουν, αντίστοιχα, στις οικογένειες Daher-Saad, Khayat και Murr. «Τα μέσα ενημέρωσης ελέγχονται από μια χούφτα προσώπων που συνδέονται άμεσα με πολιτικά κόμματα ή ανήκουν σε τοπικές δυναστείες», σημειώνουν οι RSF. Στον δείκτη ελευθερίας του Τύπου για το 2024 ο Λίβανος είναι στη θέση 140 μεταξύ 180 χωρών.
«Οι περιορισμοί στους δημοσιογράφους έχουν αυστηροποιηθεί και η ελευθερία του Τύπου έχει υποχωρήσει, καθώς η οικονομική και πολιτική κρίση του Λιβάνου βαθαίνει. Από τις 7 Οκτωβρίου 2023, και μετά την κλιμάκωση της σύγκρουσης του Ισραήλ στη Γάζα, η κατάσταση έχει επιδεινωθεί σημαντικά στη γειτονική χώρα, με τρεις δημοσιογράφους να έχουν σκοτωθεί από ισραηλινά χτυπήματα ενώ κάλυπταν τις εντάσεις στα σύνορα του Νότιου Λιβάνου», σημειώνουν οι RSF.
Η Nada Homsi της The National προσθέτει: «Τότε ήταν που έγινε ξεκάθαρο ότι, παρόλο που η σύγκρουση ήταν χαμηλής έντασης σε εκείνο το στάδιο, το Ισραήλ ουσιαστικά έστελνε το μήνυμα ότι τίποτα δεν ήταν εκτός ορίων, συμπεριλαμβανομένων των αμάχων, των δημοσιογράφων και των διασωστών».
Στην παρούσα φάση, ο Λίβανος χρειάζεται την κάλυψη από τα διεθνή μέσα. Αμερικανοί και Ευρωπαίοι δημοσιογράφοι παίρνουν βίζα διάρκειας ενός μήνα κατά την άφιξή τους στο αεροδρόμιο της Βηρυτού – το ίδιο διαρκεί και η δημοσιογραφική διαπίστευση. «Τυπικά πρέπει να δηλώσεις στο τελωνείο με λεπτομέρεια όλο τον εξοπλισμό, όμως δεν περάσαμε τέτοιο έλεγχο. “Σαχάφι” (δλδ. δημοσιογράφοι) είπαν και περάσαμε», εξηγεί ο Γιώργος Μουτάφης.
Οι RSF άνοιξε ένα περιφερειακό κέντρο για την ελευθερία του Τύπου στη Βηρυτό τον περασμένο Μάρτιο, σε συνεργασία με τον μακροχρόνιο εταίρο του στον Λίβανο, το Ίδρυμα Samir Kassir. Σκοπός του κέντρου είναι να προσφέρει στους δημοσιογράφους έναν χώρο για να συναντιούνται και να εργάζονται, παρέχοντάς τους παράλληλα προστατευτικό εξοπλισμό, όπως κράνη, αλεξίσφαιρα γιλέκα και κιτ πρώτων βοηθειών, καθώς και ψυχολογική υποστήριξη, νομική συνδρομή και εκπαίδευση σε θέματα ψηφιακής και φυσικής ασφάλειας.
Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει με βεβαιότητα πότε θα υπάρχει πτήση για να εγκαταλείψει τη χώρα, ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα όταν επιχειρεί κανείς ρεπορτάζ σε εμπόλεμη ζώνη. Είναι καλό, συμβουλεύουν οι ανταποκριτές και οι απεσταλμένοι, να φροντίσει να ελέγξει το μέσο για το οποίο δουλεύει ο κάθε απεσταλμένος, αν θα υπάρξει κάποια επιχείρηση απομάκρυνσης πολιτών από ξένη κυβέρνηση, ώστε να εξασφαλιστεί ένα «παράθυρο ευκαιρίας» να επιβιβαστεί το δημοσιογραφικό συνεργείο σε αυτήν την πτήση.
Είναι αδύνατον να καλύψεις τις δύο πλευρές ενός πολέμου, χωρίς κάποια από τις δύο πλευρές να μην είναι δυσαρεστημένη. Σε χώρες που βρίσκονται σε κρίση, οι δημοσιογράφοι είναι target priority.
Γιώργος Μουτάφης, φωτορεπόρτερ & ανταποκριτής του γερμανικού ομίλου Alex Springer (εφημερίδα Bild, τηλεόραση Die Welt).
Ρεπόρτερ με δεμένα μάτια
Μετά τις πρώτες ημέρες στη Βηρυτό, ο φωτορεπόρτερ Γιώργος Μουτάφης βρέθηκε μαζί με τον Γερμανό δημοσιογράφο με τον οποίο δουλεύει, στο κρατητήριο. Τους προηγούμενους μήνες είχαν επισκεφτεί το Ισραήλ, κάνοντας αποκλειστικές συνεντεύξεις με τον Μπενιαμίν Νετανιάχου και τον πρόεδρο της χώρας.
«Μας έκλεισαν τα μάτια και μας μετέφεραν με χειροπέδες σε μια εγκατάσταση του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, που έμοιαζε με στρατώνα, από όσα μπορούσα να δω κάτω από το μαύρο μαντήλι που είχα στα μάτια», λέει ο Μουτάφης στο iMEdD. «Μείναμε για τουλάχιστον 12 ώρες σε ένα κελί, είτε όρθιοι είτε με τα γόνατα στο έδαφος. Κατέσχεσαν τις κάμερες, τα κινητά, τις κάρτες. Μας ανέκριναν, ρωτώντας τι κάναμε στον Λίβανο και ποιους είχαμε συναντήσει το προηγούμενο διάστημα στο Ισραήλ».
Στη συνέχεια, την ανάκριση ανέλαβε ένας αξιωματικός, που μιλούσε καλά αγγλικά. «Του είπα ότι καταλαβαίνω πως για την εκάστοτε χώρα προέχει η εθνική ασφάλεια και το σέβομαι απόλυτα, όμως οι δημοσιογράφοι πρέπει να κάνουμε τη δουλειά μας, και ότι δεν είμαστε αυτό που ψάχνετε».
«Κάποια στιγμή, με οδήγησαν μόνο σε ένα δωμάτιο όπου υπήρχε ένα τηλέφωνο. Στην άλλη άκρη της γραμμής ήταν ο Έλληνας πρόξενος στον Λίβανο, ο κ. Παπαδημητρίου. Μου είπε, “Κυριε Μουτάφη, γνωρίζουμε που είστε, μην ανησυχείτε, είμαστε σε επικοινωνία με τους ανθρώπους που σας κρατούν. Θα είστε ελεύθερος σε λίγες ώρες”. Μόνο τότε ηρέμησα. Την υπόθεση χειρίστηκε η γερμανική κυβέρνηση».
«Είναι αδύνατον να καλύψεις τις δύο πλευρές ενός πολέμου, χωρίς κάποια από τις δύο πλευρές να μην είναι δυσαρεστημένη. Σε χώρες που βρίσκονται σε κρίση, οι δημοσιογράφοι είναι target priority».
Ο Λίβανος είναι μια χώρα σε σύγχυση. Όλοι οι ξένοι ανταποκριτές περιέγραψαν στο iMEdD ότι οι ντόπιοι φοβούνται να μιλήσουν – ακόμη και όσοι γνωρίζουν αγγλικά, ζητούν να μιλήσουν στη γλώσσα τους υπό τον φόβο να γίνει κάποιο λάθος στην απόδοση όσων λένε. Το δεύτερο πιο χαρακτηριστικό πράγμα σήμερα στη Βηρυτό, είναι ο ήχος που κάνουν οι έλικες των ισραηλινών drones που πετούν μόνιμα στον ουρανό της πρωτεύουσας. Εκτός από επιχειρησιακούς λόγους, αυτό έχει και ψυχολογικές επιπτώσεις στους ανθρώπους.
Όσον αφορά τις περιοχές της σύγκρουσης που θέλεις να επισκεφτείς, είναι καλύτερο να συνεννοείσαι με τη Χεζμπολάχ, τόσο για τη δική σου ασφάλεια ως δημοσιογράφος όσο και επειδή η Χεζμπολάχ έχει εμμονή με τις παραβιάσεις ασφαλείας και θέλει να ελέγχει το περιβάλλον της όσο το δυνατόν περισσότερο.
Nada Homsi, ανταποκρίτρια στη Βηρυττό για την εφημερίδα The National.
«Ο φόβος με προστατεύει»
Το iMEdD ρώτησε τους ανταποκριτές αν είναι εκπαιδευμένοι για να δουλέψουν στην εμπόλεμη ζώνη κι επίσης αν φοβούνται. «Έχω εκπαιδευτεί στην κάλυψη εμπόλεμων ζωνών. Θέλω να πω, έχω καλύψει εμπόλεμες ζώνες και έχω λάβει εκπαίδευση στην κάλυψή τους», απάντησε ο δημοσιογράφος που καλύπτει τη σύγκρουση για μεγάλο αμερικανικό μέσο. «Το Mέσο για τον οποίο εργάζομαι μας παρέχει ασφάλεια, τους λεγόμενους συμβούλους ασφαλείας. Δεν έρχεται πάντα μαζί μου, αλλά έχω έναν».
Σημειώνει επίσης: «Όποιος έχει βρεθεί σε αυτή την κατάσταση θα έλεγε ψέματα αν έλεγε ότι δεν φοβάται. Παρόλα αυτά, όπως και σε κάθε σύγκρουση, υπάρχουν τρόποι για να είσαι ασφαλής, ακόμη και μέσα σε μια εμπόλεμη ζώνη. Και αυτή η σύγκρουση, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, περιορίζεται ως επί το πλείστον σε συγκεκριμένες περιοχές. Αν τις αποφύγεις, είσαι σίγουρα πολύ πιο ασφαλής. Και πάλι, αυτό μπορεί να αλλάξει, αλλά φυσικά πρέπει να πάμε σε αυτές τις περιοχές. Καταβάλλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια, προκειμένου να αφηγηθούμε την ιστορία».
«Χρειάζεται κατάλληλη εκπαίδευση για έναν ανταποκριτή στο πεδίο, πρακτική και ψυχολογική. Περνώ τακτικά τέτοιες εκπαιδεύσεις. Χρειάζομαι μία εβδομάδα ψυχολογικής προετοιμασίας πριν πάω σε κάθε εμπόλεμη ζώνη και άλλη μία εβδομάδα αποφόρτισης όταν επιστρέφω. Στην αποστολή νιώθω φόβο κι αυτό με προστατεύει, γιατί ο φόβος σε κάνει προσεκτικό», εξηγεί ο Μουτάφης.
«Δεν μπορώ να πω ότι φοβάμαι, είμαι όμως πιο προσεκτική», λέει η Αλεξία Καλαϊτζή. «Όλοι είναι πιο προσεκτικοί. Την ημέρα που έγινε το χτύπημα κατά του Νασράλα, ο ιδιοκτήτης ενός καταστήματος, τον οποίο γνώριζε καλά ο φίξερ που δουλεύει μαζί μας, μας ζήτησε να στήσουμε πιο κάτω. Δεν ήθελε τα φώτα της ζωντανής σύνδεσης έξω από την πόρτα του».
«Κάθε φορά που πηγαίνει κάποιος στο Dahieh, υπάρχει πάντα η πιθανότητα να χτυπηθεί. Χθες, μάλιστα, θύμωσα πολύ με τον σύζυγό μου. Δεν είναι δημοσιογράφος, αλλά βοηθούσε την αδερφή του να πάρει κάποια πράγματα από το σπίτι της. Εκείνη είναι εκτοπισμένη και ο άνδρας μου πήγε μόνο για δέκα λεπτά, αλλά χτύπησαν μια ώρα αργότερα», λέει στο iMEdD η Nada Homsi της The National. «Είναι επικίνδυνο. Δεν ξέρεις πότε θα συμβεί, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι παραλύεις από τον φόβο».
