Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο The Conversation με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το πρωτότυπο.
Ομάδες ανταρτών της Συρίας εξαπέλυσαν μια από τις μεγαλύτερες επιθέσεις των τελευταίων χρόνων, ανακαταλαμβάνοντας το Χαλέπι και αναδεικνύοντας την αυξανόμενη επιρροή της ισλαμιστικής ομάδας Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ στον εμφύλιο πόλεμο που μετρά ήδη 13 χρόνια.
Η αιφνιδιαστική επίθεση έγινε υπό την ηγεσία μελών της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ και τη συνδρομή υποστηριζόμενων από την Τουρκία ομάδων που αντιτίθενται στην εξουσία του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ.
Παρά το γεγονός ότι η πρόσφατη επίθεση – η πιο σημαντική των τελευταίων ετών – φαίνεται να έκανε το όνομα της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ γνωστό για πρώτη φορά σε όσους ζουν εκτός Συρίας, η ισλαμιστική ομάδα αναπτύσσει την ισχύ και την επιρροή της εδώ και χρόνια. Ως ειδικός στη συμπεριφορά ισλαμιστικών ένοπλων ομάδων στην περιοχή, έχω παρακολουθήσει την εξέλιξη της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ από παρακλάδι της Αλ Κάιντα στη Συρία σε κεντρικό παίκτη στη σύγκρουση. Η μεταμόρφωση αυτή οφείλεται σε μια σημαντική αλλαγή στις στρατηγικές επιχειρήσεις της ομάδας, η οποία εστιάζει λιγότερο στη διεθνή τζιχάντ και περισσότερο στην εδραίωση εξουσίας στο εσωτερικό της Συρίας.
Προέλευση και ιδεολογία
Η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS) έχει τις ρίζες της στις αρχικές φάσεις του συριακού εμφύλιου πολέμου, ο οποίος ξεκίνησε το 2011 με την εξέγερση κατά του καθεστώτος Άσαντ.
Η ομάδα αρχικά ιδρύθηκε με την ονομασία Μέτωπο αλ-Νούσρα και αποτελούσε τον επίσημο βραχίονα της Αλ Κάιντα στη Συρία. Η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ έγινε αρχικά γνωστή για την αποτελεσματικότητά της στο πεδίο της μάχης και για την προσήλωσή της στη τζιχαντιστική ιδεολογία, με στόχο την επιβολή αυστηρού ισλαμικού νόμου σε όλη τη μουσουλμανική επικράτεια.
Το 2016, υπό την ηγεσία του Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζαουλάνι, σημειώθηκε μία κρίσιμη αλλαγή πορείας. Το Μέτωπο αλ-Νούσρα διέκοψε τους δεσμούς του με την Αλ Κάιντα και επαναπροσδιορίστηκε ως “Jabhat Fateh al-Sham”, που σημαίνει “Μέτωπο για την Κατάκτηση του Λεβάντε”.
Την επόμενη χρονιά (2017) ακολούθησε η συγχώνευση της ομάδας με άλλες φατρίες που δρούσαν στον συριακό πόλεμο και η δημιουργία της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ, γνωστής και ως “Οργάνωση για την Απελευθέρωση του Λεβάντε”.
Αυτή η στρατηγική μετονομασία σηματοδότησε την απομάκρυνση από την παγκόσμια τζιχαντιστική ατζέντα της Αλ Κάιντα, η οποία είχε περιορίσει την απήχηση της ομάδας εντός της Συρίας. H μεταστροφή επέτρεψε στη Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ να επικεντρωθεί σε ζητήματα που αφορούν τους Σύρους, όπως η τοπική διακυβέρνηση, τα οικονομικά θέματα και η ανθρωπιστική βοήθεια.
Παρά τις αλλαγές, η βασική ιδεολογία της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ παραμένει βαθιά ριζωμένη στον τζιχαντισμό, με κύριο στόχο την ανατροπή της κυβέρνησης Άσαντ και την εγκαθίδρυση του ισλαμικού νόμου στη Συρία.
Η αλλαγή στρατηγικής της ομάδας φαίνεται πως ήταν αποτέλεσμα της ανάγκης της να ανταποκριθεί στην πραγματικότητα των συνθηκών. Για να διατηρήσουν τον έλεγχο στις περιοχές που κατείχαν, οι ηγέτες της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ αποφάσισαν ότι η ομάδα έπρεπε να περιορίσει τη διεθνή αντίσταση και να ενσωματωθεί αποτελεσματικά στο ευρύτερο συριακό επαναστατικό κίνημα.
Με άλλα λόγια, έπρεπε να πετύχει μια ισορροπία μεταξύ των ριζοσπαστικών ισλαμικών καταβολών της και των απαιτήσεων της τοπικής διακυβέρνησης και της πολιτικής συμμετοχής.
Στρατηγικές αλλαγές και πρόσφατη δράση
Από το 2017 η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ είναι η κυρίαρχη δύναμη στο Ιντλίμπ, το τελευταίο σημαντικό προπύργιο ανταρτών στη Συρία.
Προέλαση των ανταρτών στη Συρία;
Μέσα στα χρόνια η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ κατάφερε να εδραιώσει τον έλεγχό της στην περιοχή, λειτουργώντας ως ένα είδος ανεξάρτητης κυβερνητικής οντότητας που παρέχει πολιτικές υπηρεσίες και εποπτεύει τις τοπικές υποθέσεις, παρά τις αναφορές για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τα τελευταία χρόνια η προπαγάνδα της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ εστιάζει στην προστασία της συριακής επικράτειας και του λαού της από την κυβέρνηση Άσαντ.
Αυτή η προσέγγιση βοήθησε την ομάδα να ενισχύσει τη θέση της μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων και άλλων ομάδων ανταρτών.
Σε μια προσπάθεια να βελτιώσει περαιτέρω την εικόνα της, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ έχει εντείνει τις δημόσιες σχέσεις της, τόσο εντός όσο και εκτός Συρίας. Για παράδειγμα, η ομάδα έχει συνεργαστεί με διεθνή ΜΜΕ και ανθρωπιστικές οργανώσεις, διαπραγματευόμενη – και καταγράφοντας – την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας στις περιοχές που ελέγχει.
Με τις πρωτοβουλίες αυτές η ομάδα προβάλλει τη δέσμευσή της να εξασφαλίσει την ευημερία των πολιτών και παίρνει αποστάσεις από τις βιαιότητες που συνήθως συνδέονται με τις τζιχαντιστικές οργανώσεις.
«Είναι επικίνδυνο. Όμως, δεν παραλύεις από τον φόβο» – Πώς κάνεις ρεπορτάζ στον Λίβανο
Έλληνες και ξένοι απεσταλμένοι και ανταποκριτές στη Βηρυτό περιγράφουν όσα πρέπει να γνωρίζουν οι δημοσιογράφοι που σχεδιάζουν να βρεθούν στην εμπόλεμη ζώνη.
Στην επίθεση και πάλι
Η πρόσφατη στρατιωτική επιχείρηση, κατά τη διάρκεια της οποίας οι αντάρτες υπό την ηγεσία της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ κατέλαβαν γρήγορα σημαντικά τμήματα του Χαλεπιού και προχώρησαν προς την πόλη Χάμα, σηματοδοτεί μια ακόμη σημαντική στρατηγική στροφή. Αντανακλά τον επαναπροσδιορισμό των στρατηγικών στόχων της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ και αποδεικνύει την προσαρμοστικότητά της στις μεταβαλλόμενες συνθήκες.
Το σκεπτικό πίσω από την επίθεση της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ φαίνεται να έχει επηρεαστεί από έναν συνδυασμό περιφερειακών και τοπικών παραμέτρων. Το τελευταίο διάστημα η κυβέρνηση Άσαντ δείχνει όλο και περισσότερα σημάδια αδυναμίας, καθώς η χώρα πλήττεται λόγω της παρακμάζουσας οικονομίας και της διαφθοράς.
Έτσι, ενώ πολλές περιοχές στη Συρία υπάγονται επισήμως στον έλεγχο της κυβέρνησης, στην πράξη παραμένουν εκτός της άμεσης κρατικής εξουσίας, με το καθεστώς Άσαντ να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους συμμάχους του, όπως τη Ρωσία και το Ιράν.
Ωστόσο, αυτοί οι σύμμαχοι είναι απασχολημένοι με τις δικές τους συγκρούσεις, στην Ουκρανία και το Ισραήλ αντίστοιχα, γεγονός που ενδέχεται να μειώσει την παροχή στήριξής τους στη Συρία.
Η αποδυνάμωση τόσο της Χεζμπολάχ όσο και των ιρανικών δυνάμεων επιδεινώνει περαιτέρω την ήδη ευάλωτη θέση του Άσαντ. Και οι δύο δυνάμεις έχουν συμβάλει καθοριστικά στην υποστήριξη του καθεστώτος Άσαντ κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου. Ωστόσο, οι ισραηλινές επιθέσεις στον Λίβανο, τη Συρία και το Ιράν φαίνεται να έχουν περιορίσει την ικανότητα της Χεζμπολάχ και του Ιράν να παρέχουν στήριξη τη Συρία, γεγονός που έχει αλλάξει τη δυναμική της σύγκρουσης, δίνοντας πλεονέκτημα στις αντάρτικες ομάδες.
Επιπλέον, το πεσμένο ηθικό του συριακού στρατού, τα υψηλά ποσοστά λιποταξίας και η έλλειψη κατάλληλου εξοπλισμού εμποδίζουν την ικανότητα του Άσαντ να καταπολεμήσει αποτελεσματικά τη Χάγιατ Ταχρίρ αλ-Σαμ και άλλες ομάδες ανταρτών. Αυτή η αποδιοργάνωση στις τάξεις των κυβερνητικών δυνάμεων δυσχεραίνει τη θέση του Άσαντ απέναντι στα αυξημένα πλήγματα των αντικαθεστωτικών δυνάμεων.
Από την άλλη πλευρά, η Χάγιατ Ταχρίρ αλ-Σαμ έχει ενισχύσει τις στρατιωτικές της ικανότητες. Καταφέρνοντας να επιβιώσει μετά από σωρεία επιθέσεων, η ομάδα έχει εδραιώσει την εξουσία της και έχει αναβαθμίσει τη στρατιωτική της οργάνωση, επανασυγκροτώντας τις μονάδες της βάσει μιας πιο παραδοσιακής στρατιωτικής δομής και δημιουργώντας εξειδικευμένες δυνάμεις ικανές να εκτελούν συντονισμένες και στρατηγικές επιθέσεις, όπως αποδείχθηκε από την πρόσφατη προέλαση στο Χαλέπι.
Επιπλέον, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ έχει εξασφαλίσει σε έναν βαθμό την τοπική υποστήριξη, αναλαμβάνοντας ρόλο προστάτη των συμφερόντων των σουνιτών μουσουλμάνων. Η αδυναμία εξεύρεσης πολιτικής λύσης στη συριακή κρίση έχει τροφοδοτήσει την τοπική δυσαρέσκεια προς την κυβέρνηση Άσαντ, παρέχοντας πρόσφορο έδαφος για κάθε δύναμη που αντιτίθεται ενεργά στο καθεστώς.
Χάρη στην αυξανόμενη χερσαία υποστήριξη,έναν πιο οργανωμένο στρατό και έναν πολιτικό βραχίονα που δίνει έμφαση στη διακυβέρνηση, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ έχει εξελιχθεί από παρακλάδι των τζιχαντιστών σε κεντρικό παίκτη στη Συρία – μια εξέλιξη που έχει τεράστιες επιπτώσεις στην εσωτερική δυναμική της εμπόλεμης χώρας.
