Από πού προέρχεται η Χαγιάτ Ταχρίρ Αλ Σαμ και ο επικεφαλής της που πρωταγωνιστεί στην ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ; Τα πρώτα χρόνια στο Ιράκ, το «διαζύγιο» με την Αλ Κάιντα και η επόμενη ημέρα. Μιλάει στο iMEdD ο Διευθυντής του Counter Extremism Project και πρώην Συντονιστής του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, Δρ. Χανς Γιάκομπ Σίντλερ.
Η ισλαμιστική οργάνωση Χαγιάτ Ταχρίρ Αλ Σαμ (HTS) βρίσκεται στο επίκεντρο της διεθνούς ειδησεογραφίας τα τελευταία 24ωρα, μετά την προέλαση στη Δαμασκό και την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ, στις 8 Δεκεμβρίου 2024, ύστερα από πέντε δεκαετίες στην εξουσία. Η HTS φαίνεται να ηγείται του συνασπισμού των επαναστατικών δυνάμεων στη Συρία που ξεκίνησαν πριν δύο εβδομάδες την επίθεση κατά των κυβερνητικών δυνάμεων από την πόλη Ιντλίμπ, στα βορειοδυτικά της χώρας.
Στο παρελθόν η οργάνωση είχε στενές σχέσεις με την Αλ Κάιντα και ήδη από το 2018 έχει μπει στη λίστα κυρώσεων του ΟΗΕ, ενώ χαρακτηρίζεται από τις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία και άλλες κυβερνήσεις ως τρομοκρατική οργάνωση.
Ωστόσο, η ίδια η οργάνωση και ο αρχηγός της, Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζουλάνι, αυτοπαρουσιάζονται ως μετριοπαθείς και ως μια νόμιμη δύναμη που σέβεται τα δικαιώματα διαφορετικών εθνοτικών ομάδων της Συρίας.
Ο Δρ. Χανς Γιάκομπ Σίντλερ, διπλωμάτης με πολυετή εμπειρία σε ζητήματα Μέσης Ανατολής, πρώην συντονιστής στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και σήμερα διευθυντής του Counter Extremism Project, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού με γραφεία στη Νέα Υόρκη και το Βερολίνο, λέει στο iMEdD ότι χρειάζεται χρόνος ώστε να αποδειχθεί εάν η απομάκρυνση από τον ισλαμικό εξτρεμισμό που προτάσσει η HTS, είναι ειλικρινής.
Τα πρώτα χρόνια
«Η ιστορία της HTS είναι η ιστορία του αρχηγού της», αναφέρει ο Δρ. Σίντλερ, αναδεικνύοντας τον ρόλο του αλ Τζουλάνι στη δημιουργία και την εξέλιξη της οργάνωσης.
Ο αλ Τζουλάνι, που εδώ και μερικά εικοσιτετράωρα χρησιμοποιεί δημόσια το πραγματικό του όνομα, Αχμέντ Χουσέιν Αλ Σαράα, γεννήθηκε το 1982 στην πρωτεύουσα της Σαουδικής Αραβίας, Ριάντ, έχοντας συριακή καταγωγή. Ο πατέρας του είχε φυλακιστεί τρεις φορές στα νιάτα του, ενώ δούλεψε για δέκα χρόνια στο Υπουργείο Πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας τη δεκαετία του 1980. Ο αλ Τζουλάνι, σύμφωνα με το BBC, επέστρεψε στην πατρίδα του σε ηλικία επτά ετών και μεγάλωσε στην πρωτεύουσα, Δαμασκό.
Όπως ανέφερε ο ίδιος σε συνέντευξή του στο αμερικανικό δίκτυο PBS το 2021, επηρεάστηκε από τη Δεύτερη Παλαιστινιακή Ιντιφάντα και ξεκίνησε να μελετάει το Κοράνι.
Το 2003 βρήκε τον αλ Τζουλάνι στο Ιράκ να πολεμάει τις αμερικανικές δυνάμεις που εισέβαλαν στη χώρα. Εκείνη την περίοδο φαίνεται πως εντάχθηκε στην Αλ Κάιντα. «Πέρασε κάποιον καιρό στις αμερικανικές φυλακές στο Ιράκ, όπως οι περισσότεροι τρομοκράτες εκείνη την περίοδο σε εκείνη την περιοχή», αναφέρει ο Δρ. Σίντλερ.
Όπως παραδέχτηκε ο ίδιος ο αλ Τζουλάνι στη συνέντευξή του στο αμερικανικό PBS, πέρασε συνολικά πέντε χρόνια σε διάφορες φυλακές στο Ιράκ.
Μέτωπο Αλ Νούσρα
Μετά την αποφυλάκισή του ο αλ Τζουλάνι επέστρεψε στη Συρία και το 2011 ίδρυσε την οργάνωση-πρόγονο της HTS, το Μέτωπο Αλ Νούσρα. Σε αυτό φαίνεται πως συνέβαλε και ο μετέπειτα αρχηγός του Ισλαμικού Κράτους,-και τότε αρχηγός της Αλ Κάιντα στο Ιράκ- Αμπού Μπακρ αλ Μπακντάντι.
«Την περίοδο που ο συριακός εμφύλιος ξεκίνησε να παίρνει μεγάλες διαστάσεις, το Μέτωπο Αλ Νούσρα ήταν το επίσημο παρακλάδι της Αλ Κάιντα στη Συρία» σημειώνει ο Διευθυντής του Counter Extremism Project.
Οι άνθρωποι του Άσαντ σε Κρήτη και Γλυφάδα
Ένα φορτίο με 3 εκατομμύρια «χάπια των τζιχαντιστών» κι ένα ταξιδιωτικό γραφείο στα νότια προάστια της Αθήνας.
«Κάνε ό,τι χρειάζεται για να επιβιώσεις στη Συρία»
Το 2016 ο αλ Τζουλάνι αποφασίζει να διαχωρίσει την οργάνωσή του από την Αλ Κάιντα. Ο Δρ. Σίντλερ εκείνη την περίοδο εργαζόταν ως Συντονιστής Παρακολούθησης για το Ισλαμικό Κράτος, την Αλ Κάιντα και τους Ταλιμπάν, στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, και είχε δει τη σχετική επικοινωνία του αλ Τζουλάνι με την ηγεσία της Αλ Κάιντα.
Όπως περιγράφει στο iMEdD, ο αλ Τζουλάνι ήθελε να απομακρυνθεί από την Αλ Κάιντα, υπό τον φόβο των όλο και εντονότερων διεθνών επιχειρήσεων κατά του λεγόμενου Ισλαμικού Κράτους στην περιοχή.
«Ρώτησε την ηγεσία της Αλ Κάιντα αν μπορούσε να απομακρυνθεί», αναφέρει ο Δρ. Σίντλερ. «Η απάντηση από το Αφγανιστάν ήταν: “Κάνε ό,τι χρειάζεται για να επιβιώσεις στη Συρία σε αυτή τη φάση”», σημειώνει.
«Αυτός ο διαχωρισμός για τον οποίο μιλάνε όλοι σήμερα [σ.σ. μεταξύ Αλ Κάιντα και αλ Τζουλάνι] ήταν μια τακτική απόφαση και όχι μια ιδεολογική μεταστροφή του αλ Τζουλάνι», συνεχίζει ο ίδιος.
Τον Ιανουάριο του 2017, ο αλ Τζουλάνι ίδρυσε τη Χαγιάτ Ταχρίρ Αλ Σαμ. Η νέα οργάνωση υποστήριξε από την αρχή ότι επικεντρώνεται στη δράση της στη Συρία και έχει ως στόχο την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ και την εγκαθίδρυση του ισλαμικού νόμου στη χώρα. Προσπάθησε έτσι να διαφοροποιηθεί από την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος, που είχαν διεθνή χαρακτήρα και δράση.
Η οργάνωση κατέκτησε εδάφη και έκανε βάση της τη βόρεια περιοχή της πόλης του Ιντλίμπ, στρέφοντας το ενδιαφέρον της στην τοπική διακυβέρνηση και προσπαθώντας να οικοδομήσει βασικές δημόσιες υπηρεσίες και κρατικές δομές. Ήθελε έτσι να παρουσιαστεί στη διεθνή κοινότητα ως μια νόμιμη-και ικανή να κυβερνήσει- δύναμη. Σταδιακά έγινε η de facto τοπική κυβέρνηση και αναδείχθηκε ως μια από τις ισχυρότερες δυνάμεις ανταρτών κατά της κυβέρνησης Άσαντ.
Στην προσπάθειά της να διαφοροποιηθεί από οργανώσεις που θεωρούνταν τρομοκρατικές, η HTS συγκρούστηκε με παρακλάδια της Αλ Κάιντα, το Ισλαμικό Κράτος και άλλες εξτρεμιστικές οργανώσεις στις περιοχές που ήλεγχε.
Τον Ιανουάριο του 2022, το Συριακό Δίκτυο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα σε μια αναφορά του επεσήμανε σοβαρές ανησυχίες για την καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα εδάφη που ήλεγχε η οργάνωση.
Το 2018, οι ΗΠΑ και ο ΟΗΕ χαρακτήρισαν την HTS τρομοκρατική οργάνωση. Το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ στη σχετική ανακοίνωσή του ανέφερε πως «το Μέτωπο Αλ Νούσρα δημιούργησε την HTS ως όχημα για να προωθήσει τη θέση του στη συριακή εξέγερση και τους στόχους του ως παρακλάδι της Αλ Κάιντα». Έως σήμερα, οι ΗΠΑ προσφέρουν αμοιβή ύψους δέκα εκατομμυρίων δολαρίων για τον αλ Τζουλάνι.
Σε συνέντευξή του στις αρχές Δεκεμβρίου στο CNN ο αλ Τζουλάνι δήλωσε πως οι χαρακτηρισμοί του ίδιου και της οργάνωσής του ως τρομοκρατών είναι «πρωτίστως πολιτικοί» και «λανθασμένοι», ενώ ζήτησε να κριθεί «όχι από τα λόγια, αλλά από τις πράξεις».
Η επόμενη ημέρα
Μετά την κατάληψη της Δαμασκού στις 8 Δεκεμβρίου, ο αλ Τζουλάνι μίλησε στο Τζαμί των Ομεϋαδών, ένα από τα παλαιότερα τεμένη στον κόσμο, και αναφέρθηκε στη σκληρή δουλειά που θα χρειαστεί για να χτιστεί ξανά η Συρία ως «ένας φάρος για το ισλαμικό έθνος».
Δεν είναι όμως ακόμη ξεκάθαρο ποια θα είναι η σχέση της HTS με άλλες ένοπλες ομάδες, και κυρίως τους Κούρδους και τον υποστηριζόμενο από την Τουρκία Συριακό Εθνικό Στρατό, που σύμφωνα με τον Δρ. Σίντλερ αποτελούν τους τρεις βασικούς «παίκτες» στη μετά-Άσαντ εποχή.
«Πώς θα μοιραστεί η εξουσία μεταξύ των Κούρδων, της HTS και του Συριακού Εθνικού Στρατού; Τι στάση θα κρατήσουν απέναντι στο Ισλαμικό Κράτος; Θα υπάρξει κάποια συμμαχία για να το πολεμήσουν; Όλα αυτά δεν είναι ακόμα ξεκάθαρα», αναφέρει ο ίδιος.
Ερωτήματα παραμένουν όμως και σε ό,τι αφορά την ίδια την ταυτότητα της HTS. Είναι ειλικρινές το «διαζύγιο» του αλ Τζουλάνι με την Αλ Κάιντα και το τζιχαντιστικό παρελθόν του;
Ο Δρ. Σίντλερ δεν είναι τόσο σίγουρος. «Πάντα ήταν και συνεχίζει να είναι μια εξτρεμιστική ισλαμιστική οργάνωση», σημειώνει στο iMEdD.
Μετά τις τελευταίες εξελίξεις και την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ, η κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας φέρεται να σκέφτεται την άρση του χαρακτηρισμού της HTS ως τρομοκρατικής οργάνωσης, ενώ σχετικές συζητήσεις φέρεται να γίνονται και σε επίπεδο ΟΗΕ.
«Νομίζω ότι δεν είναι κάτι εύκολο να αρθεί», επισημαίνει ο Δρ. Σίντλερ, αναφορικά με τον χαρακτηρισμό της HTS ως τρομοκρατική οργάνωση. «Η HTS θα πρέπει με πράξεις, και όχι μόνο με λόγια, να δείξει ότι είναι διατεθειμένη να εμπλακεί σε συνομιλίες με τη διεθνή κοινότητα, κυρίως όσον αφορά το ζήτημα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας».
