Η ιστορία της εξόριστης Ρωσίδας δημοσιογράφου Katerina Fomina, η οποία καταδικάστηκε από δικαστήρια της Μόσχας σε 8,5 χρόνια φυλάκιση για «διασπορά ψευδών ειδήσεων». Η ίδια είχε ερευνήσει πιθανά εγκλήματα πολέμου του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία.
Στις 31 Μαρτίου 2025, η Ρωσίδα δημοσιογράφος Katerina Fomina μιλούσε στο τηλέφωνο με έναν παλιό της φίλο. Ξαφνικά, άρχισε να λαμβάνει απανωτά μηνύματα. Αφορούσαν την είδηση ότι ένα δικαστήριο στη Μόσχα την είχε καταδίκασε σε 8,5 χρόνια φυλάκισης. Βρέθηκε σε κατάσταση σοκ.
Η Fomina έφυγε από τη Ρωσία λίγες εβδομάδες μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022. Έκτοτε, ζει εξόριστη κάπου στην Ευρώπη. Δεν αποκαλύπτει δημόσια ούτε καν τη χώρα στην οποία βρίσκεται, για λόγους ασφαλείας.
Η ερήμην καταδίκη της από το ρωσικό δικαστήριο αφορούσε κατηγορίες περί «διασποράς ψευδών ειδήσεων». Στην πραγματικότητα είχε να κάνει με ρεπορτάζ της, τα οποία εξέθεταν πιθανά εγκλήματα πολέμου του ρωσικού στρατού στην πόλη Μπούτσα.
«Ευτυχώς ζω εξόριστη και δεν θα με στείλουν κατευθείαν στη φυλακή», είπε η ίδια στο iMEdD μέσω κλήσης στην εφαρμογή Signal.
Έκθεση φωτογραφίας: «Ένας σύντομος οδηγός για τη διερεύνηση εγκλημάτων πολέμου»
Τι σημαίνει να καταγράφεις τα εγκλήματα πολέμου; Ποιος είναι ο ρόλος της φωτογραφίας στην αναζήτηση της αλήθειας και της δικαιοσύνης; Η έκθεση φωτογραφίας Ένας Σύντομος Οδηγός για τη Διερεύνηση Εγκλημάτων Πολέμου, που παρουσιάστηκε από το iMEdD στη Θεσσαλονίκη, επιχειρεί να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα μέσα από το έργο του Ron Haviv, ενός από τους πιο αναγνωρισμένους πολεμικούς φωτογράφους παγκοσμίως.
Η φυγή από τη Ρωσία
Η Fomina πέρασε τις πρώτες εβδομάδες της ρωσικής εισβολής καταγράφοντας αντιπολεμικές διαδηλώσεις στη Μόσχα, όμως σύντομα κατάλαβε ότι ήταν μάταιο. Έφυγε από τη Ρωσία τον Μάρτιο του 2022.
«Ήταν προφανές ότι η κυβέρνηση δεν θα επέτρεπε στους δημοσιογράφους να συνεχίσουν τη δουλειά τους. Όσοι έμεναν πίσω και έλεγαν ότι είναι αντίθετοι με αυτό που συμβαίνει, θα συλλαμβάνονταν αμέσως», είπε στο iMEdD, εξηγώντας γιατί μαζί με συναδέλφους της αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη χώρα. «Φοβηθήκαμε ότι η κυβέρνηση θα έκλεινε τα σύνορα ή θα μπλόκαρε το διαδίκτυο και έτσι δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα», συμπλήρωσε.
Σύμφωνα με στοιχεία της Επιτροπής για την Προστασία των Δημοσιογράφων (Committee to Protect Journalists / CPJ), ενός διεθνούς οργανισμού με έδρα τη Νέα Υόρκη, συνολικά 26 δημοσιογράφοι έχουν φυλακιστεί στη Ρωσία από τις 24 Φεβρουαρίου του 2022. Από αυτούς, οι οκτώ αντιμετώπισαν κατηγορίες για διασπορά «ψευδών ειδήσεων», 14 για τρομοκρατία ή εξτρεμισμό, ενώ σε τέσσερις υποθέσεις δεν έχει γνωστοποιηθεί ο λόγος φυλάκισης.
Το CPJ σημειώνει επίσης ότι εννιά εξόριστοι δημοσιογράφοι έχουν καταδικαστεί ερήμην, ενώ συνολικά 272 δημοσιογράφοι και ΜΜΕ έχουν χαρακτηριστεί από τις ρωσικές αρχές ως «ξένοι πράκτορες». Η Επιτροπή δεν έχει στοιχεία για τον ακριβή αριθμό των Ρώσων εξόριστων δημοσιογράφων. Άλλοι οργανισμοί εκτιμούν ότι πρόκειται για περίπου 1.000–1.500 πρόσωπα, χωρίς όμως να έχει επιβεβαιωθεί επίσημα
Πρόσωπο με πρόσωπο με τον κατήγορο
H Fomina γνώριζε ότι εκκρεμούσαν κατηγορίες εις βάρος της. Έναν χρόνο πριν την καταδίκη της, είχε διωχθεί ενώ δεν βρισκόταν στη χώρα και είχε διορίσει δικηγόρο για να την εκπροσωπήσει στη δίκη στη Μόσχα.
«Δεν το περίμενα όλα να γίνουν τόσο γρήγορα», δήλωσε στο iMEdD. Η καταδίκη της ήρθε μετά από τέσσερις δικασίμους. «Στην πραγματικότητα δεν υπήρχαν στοιχεία εναντίον μου. Η απόφαση είχε ληφθεί από πριν. Ο δικαστής απλά τη διάβασε. Δεν αποφάσισε για τίποτα», ανέφερε η ίδια.
Το ρεπορτάζ της Fomina που οδήγησε στην καταδίκη της αφορά φερόμενα εγκλήματα πολέμου του ρωσικού στρατού στην πόλη της Μπούτσα, η οποία βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή του Κιέβου και βρέθηκε υπό ρωσική κατοχή για σχεδόν έναν μήνα, τον Μάρτιο του 2022. Όταν ο ρωσικός στρατός αποχώρησε, οι έρευνες των τοπικών αρχών αποκάλυψαν τουλάχιστον 458 νεκρούς, ενώ ο ΟΗΕ κατέγραψε τουλάχιστον 73 εκτελέσεις αμάχων. Η Fomina βρέθηκε στην περιοχή μετά την αποχώρηση των ρωσικών δυνάμεων. Η έρευνά της την οδήγησε σε ένα κινητό τηλέφωνο που άφησαν πίσω οι Ρώσοι στρατιώτες, αφού πρώτα είχαν καλέσει συγγενείς τους πίσω στην πατρίδα. Δημιούργησε έτσι μια λίστα αριθμών, τους οποίους αντιστοίχησε σε προφίλ στα Μέσα Κοινωνική Δικτύωσης. Με αυτόν τον τρόπο, μπόρεσε να φτάσει σε οχτώ Ρώσους αλεξιπτωτιστές, οι οποίοι συμμετείχαν στην κατοχή της πόλης και για τους οποίους υπήρχαν υποψίες ότι συμμετείχαν και σε πιθανά εγκλήματα πολέμου.
«Η έρευνά μου ήταν μια πρόσκληση στη ρωσική Εισαγγελία να ερευνήσει παραπάνω την υπόθεση. Αντ’ αυτού, προτίμησε να ερευνήσει τη δουλεία μου», σημείωσε στο iMEdD. Το ρεπορτάζ δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα iStories, η οποία ειδικεύεται στην ερευνητική δημοσιογραφία.
Στις αρχές Απριλίου, το ερευνητικό δίκτυο OCCRP δημοσίευσε ένα βίντεο της Fomina, στο οποίο συνομιλεί στο τηλέφωνο με τον βασικό μάρτυρα κατηγορίας στη δίκη της. Το βίντεο είχε δημοσιευτεί αρχικά στο ρωσικό τηλεοπτικό κανάλι TV RAIN. Η δημοσιογράφος δεν γνωστοποιεί στον άντρα την ταυτότητά της από την αρχή. «Σου θυμίζει κάτι το όνομα Katerina Fomina;», τον ρωτάει στα ρωσικά. «Όχι», απαντάει ο άντρας από την άλλη πλευρά της γραμμής. «Πήρα να σε ενημερώσω ότι καταδικάστηκε σε 8,5 χρόνια φυλακής» αποκρίνεται η δημοσιογράφος. «Πήραν αυτό που τους άξιζε, διέδιδαν ψέματα για τον στρατό στην Μπούτσα», λέει τελικά ο άντρας.
Η Fomina, η οποία στη συνέχεια της συνομιλίας της αποκαλύπτει ότι πρόκειται για την ίδια την καταδικασθείσα, υποστηρίζει ότι ο άντρας είναι ακτιβιστής υπέρ του καθεστώτος και υποστηρικτής της κυβέρνησης του Πούτιν.
«Ήθελα να του μιλήσω πρόσωπο με πρόσωπο. Πρόκειται για έναν άντρα στην ηλικία των γονιών μου. Ήθελα να τον ρωτήσω “Τι συμβαίνει μέσα στο κεφάλι σου;”», ανακαλεί μερικές ημέρες μετά το τηλεφώνημα.
Αυτή δεν είναι η μόνη δικαστική περιπέτεια της Fomina. Εκκρεμεί μια δεύτερη υπόθεση, αυτή τη φορά για ρεπορτάζ της στο χωριό Αντρίιβκα, στην περιοχή του Κιέβου. Και σε αυτήν την περίπτωση, ερεύνησε φερόμενα εγκλήματα πολέμου του ρωσικού στρατού. Η δίκη δεν έχει ξεκινήσει ακόμη.
«Η αδερφή μου ρωτά κάθε μέρα, αν είμαι καλά» – Οι διώξεις δημοσιογράφων στην Τουρκία
Οι δημοσιογράφοι στοχοποιήθηκαν από την πρώτη στιγμή της κρίσης, η οποία πυροδοτήθηκε με τη σύλληψη του Εκρέμ Ιμάμογλου, και οι Αρχές περιόρισαν την πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ποια θα είναι η επόμενη μέρα στην Τουρκία;
Η ζωή στην εξορία
Η δημοσιογραφική διαδρομή της Fomina ξεκίνησε όταν ήταν ακόμα έφηβη και έγραφε σε τοπικές εφημερίδες, καλύπτοντας κοινωνικά ζητήματα. Στην πορεία, δούλεψε σε διάφορα Μέσα, ανάμεσά τους και στην εφημερίδα Novaya Gazeta, η οποία είναι γνωστή για τις αποκαλυπτικές έρευνες και ρεπορτάζ της για διαφθορά και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Ρωσία. Σήμερα, στα 32 της, εξηγεί πως η ζωή στην εξορία έχει πολλές προκλήσεις.
«Παλιότερα ταξίδευα, μιλούσα στον κόσμο, έχτιζα τη σχέση και την εμπιστοσύνη με τις πηγές μου. Τώρα, οι περισσότερες πηγές μου είναι στη Ρωσία και χρησιμοποιώ διαδικτυακές εφαρμογές για να επικοινωνήσω μαζί τους», σημείωσε στο iMEdD. «Κάποιος μπορεί να βρεθεί για 5 χρόνια στη φυλακή μόνο και μόνο επειδή μου μίλησε», συμπλήρωσε, λέγοντας ότι γι’ αυτό ακολουθεί πολύ αυστηρά πρωτόκολλα ασφαλείας των πηγών και των συνεργατών της.
Δεν είναι όμως μόνο η ασφάλεια των πηγών. Η ίδια είναι πολύ προσεκτική και στις δικές της κινήσεις, παρόλο που ζει εκτός Ρωσίας εδώ και πάνω από τρία χρόνια. Ανέφερε την περίπτωση του Christo Grozev, του Βούλγαρου δημοσιογράφου και επικριτή του Κρεμλίνου, τον οποίον, όπως αποδείχθηκε σε ένα δικαστήριο στο Λονδίνο, παρακολουθούσε για χρόνια και σχεδίαζε να δολοφονήσει μια ομάδα Ρώσων κατασκόπων.
«Δεν αποκαλύπτω τη διεύθυνσή μου και προσωπικές πληροφορίες σε νέους φίλους και συναδέλφους ούτε δημοσιεύω φωτογραφίες σε πραγματικό χρόνο στο Διαδίκτυο», είπε η Fomina. «Σου γίνεται συνήθειο να μην τρως σε άγνωστα μέρη, να ελέγχεις ένα δωμάτιο ξενοδοχείου πριν το κλείσεις. Έχουν γίνει απόπειρες δηλητηρίασης συναδέλφων ακόμα και σε διεθνή συνέδρια».
Δείτε παρακάτω την ομιλία της Katerina Fomina στο Διεθνές Φόρουμ Δημοσιογραφίας 2022 του iMEdD, στο πάνελ με τίτλο «Freedom, Independence and Sustainability of the Press»:
Κεντρική εικόνα: Ένας εργάτης μεταφέρει έναν σταυρό κατά τη διάρκεια τελετής ταφής αγνώστων προσώπων που σκοτώθηκαν στην πόλη Μπούτσα την εποχή της ρωσικής κατοχής, σε ένα νεκροταφείο στην Μπούτσα, βορειοδυτικά του Κιέβου, Ουκρανία, 02 Σεπτεμβρίου 2022. EPA/ROMAN PILIPEY
