Αν και η ταινία αποδίδει σωστά ορισμένες λεπτομέρειες, σε άλλα σημεία παρεκκλίνει από την επίσημη διαδικασία, ιδίως ως προς τις αλληλεπιδράσεις των καρδιναλίων και τις παραβιάσεις των κανόνων.
Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στις 2/5/2025 από το Politifact και αναδημοσιεύεται από το iMEdD με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το αρχικό άρθρο εδώ.
Ι Vaticanisti: Meet the Reporters Covering the Vatican
Which journalists cover the Pontiffs and what challenges they face.
Η μυστική διαδικασία εκλογής νέου Πάπα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ξεκινά στις 7 Μαΐου, δύο εβδομάδες αφότου έφυγε από τη ζωή ο Πάπας Φραγκίσκος σε ηλικία 88 ετών.
Οι φαν της υποψήφιας για Όσκαρ ταινίας «Conclave» (Κονκλάβιο), η οποία καταπιάνεται με την εκλογή νέου Ποντίφικα, μπορεί να νομίζουν πως έχουν πλέον καταλάβει πώς λειτουργεί η διαδικασία. Πόσο πιστά όμως ανταποκρίνεται η ταινία στην πραγματικότητα;
Το «Conclave» αφηγείται την ιστορία του καρδινάλιου Thomas Lawrence, κοσμήτορα του Κολεγίου των Καρδιναλίων, τον οποίο υποδύεται ο Ralph Fiennes. Ο Lawrence αναλαμβάνει να ηγηθεί του κονκλαβίου – της μυστικής συνόδου που συγκαλείται μετά τον θάνατο του Πάπα για την εκλογή του διαδόχου του. Καθώς εξελίσσεται η ψηφοφορία, έρχονται στο φως μυστικά και σκάνδαλα που αφορούν καρδιναλίους με βλέψεις για τον παπικό θρόνο.
Η στήλη MovieFact του PolitiFact ασχολείται κατά καιρούς με την ακρίβεια ταινιών που βασίζονται σε αληθινά γεγονότα, συγκρίνοντας τα στοιχεία τους με την ιστορική πραγματικότητα. Το «Conclave» είναι μεν προϊόν μυθοπλασίας, παρ’ όλα αυτά αποφασίσαμε να δούμε τι αποδίδει σωστά και σε ποια σημεία αποκλίνει από την πραγματική διαδικασία εκλογής ενός Πάπα.
Η ταινία αποδίδει αρκετά πιστά τις πρακτικές λεπτομέρειες της παπικής εκλογής, ωστόσο φαίνεται να αυτοσχεδιάζει όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο συμμετέχουν σε αυτή οι χαρακτήρες. Ως κοσμήτορας, ο καρδινάλιος Lawrence παίρνει αποφάσεις που στην πραγματικότητα δεν θα του επιτρέπονταν.
Η ταινία αποδίδει «με σχετική ακρίβεια» τις διαδικασίες του κονκλαβίου, δήλωσε ο B. Kevin Brown, διδάσκων Θρησκευτικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Gonzaga. Ωστόσο, επισήμανε ορισμένες ανακρίβειες. Αναφερόμενος στα σκηνικά και τα κοστούμια, ο Brown είπε ότι κάποιοι καρδινάλιοι εμφανίζονται με ιερατικούς γιακάδες που «δεν είναι απολύτως σωστοί», ενώ η Λειτουργία πριν από το κονκλάβιο φαίνεται να τελείται χωρίς βωμό – το υπερυψωμένο σημείο όπου τελούνται τα ιερά μυστήρια. Επιπλέον, ορισμένες από τις εξελίξεις στην πλοκή δεν έχουν ιστορικό προηγούμενο στην Καθολική Εκκλησία.
Το PolitiFact συνέκρινε σκηνές της ταινίας με τις πραγματικές διαδικασίες των κονκλαβίων, καθώς και με γνωστές υποθέσεις καρδιναλίων που προκάλεσαν συζητήσεις στους κόλπους της Εκκλησίας. Αυτή είναι η τελευταία σας ευκαιρία να αποφύγετε τα spoiler.
Το «Conclave» είναι κατά βάση σωστό όσον αφορά στην ψηφοφορία, τα χρώματα του καπνού και τη διάρκεια των κονκλαβίων
Μετά τον θάνατο ενός Πάπα, το Κολέγιο των Καρδιναλίων αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της Καθολικής Εκκλησίας. Οι καρδινάλιοι αυτοί, που επιλέγονται από τους Πάπες, διακονούν σε χώρες σε όλο τον κόσμο. Μόνο οι καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών μπορούν να ψηφίσουν για την εκλογή του νέου Πάπα.
Το κονκλάβιο που θα ξεκινήσει στις 7 Μαΐου θα έχει 133 εκλέκτορες από 71 χώρες. (Δύο επιπλέον εκλέκτορες είναι επιλέξιμοι, αλλά δεν θα συμμετάσχουν για λόγους υγείας.)
Πριν από το κονκλάβιο, οι καρδινάλιοι πραγματοποιούν τις λεγόμενες «γενικές συνάξεις», όπου συζητούν τις προτεραιότητες της Καθολικής Εκκλησίας. Το κονκλάβιο πραγματοποιείται στην Καπέλα Σιστίνα στο Βατικανό, όπως δείχνει και η ταινία.
Η απεικόνιση της ψηφοφορίας στην ταινία είναι κατά βάση ακριβής, σύμφωνα με τη διαδικασία που περιγράφεται από τη Διάσκεψη των Καθολικών Επισκόπων των ΗΠΑ: Οι εκλέκτορες ψηφίζουν με μυστική ψηφοφορία, περπατούν μέχρι το δισκοπότηρο —ένα μεγάλο κύπελλο — λένε μια προσευχή και ρίχνουν τις ψήφους μέσα. Διεξάγονται τέσσερις γύροι ψηφοφορίας την ημέρα, μέχρι κάποιος υποψήφιος να λάβει την πλειοψηφία των δύο τρίτων. Μετά από κάθε γύρο, οι ψήφοι καίγονται με χημικά που παράγουν χρωματιστό καπνό, δείχνοντας αν έχει εκλεγεί νέος Πάπας — μαύρος καπνός σημαίνει ότι δεν έχει εκλεγεί κανείς, ενώ λευκός καπνός σημαίνει ότι η Εκκλησία έχει νέο Πάπα.
Στην ταινία, οι καρδινάλιοι χρειάζονται τρεις μέρες για να εκλέξουν Πάπα. Αυτό συνάδει με την πρόσφατη ιστορία, καθώς, σύμφωνα με τον Brown, τα κονκλάβια των τελευταίων 100 ετών διαρκούν 3 έως 4 μέρες. Σύμφωνα με άρθρο του History.com, «κανένα κονκλάβιο δεν έχει διαρκέσει περισσότερο από μια εβδομάδα» από το 1831 και μετά.
Στην ταινία, ο καρδινάλιος Lawrence παραβιάζει συστηματικά τους κανόνες του κονκλαβίου λαμβάνοντας εξωτερικές πληροφορίες
Η ταινία δείχνει τον καρδινάλιο Lawrence να επικοινωνεί με τον Monsignor Raymond O’Malley (Brían F. O’Byrne), ζητώντας του να ερευνήσει θέματα όπως η τελευταία συνάντηση του Πάπα με τον καρδινάλιο Joseph Tremblay (John Lithgow) ή το ιατρικό ιστορικό του καρδινάλιου Vincent Benitez (Carlos Diehz). Σε άλλο σημείο, όταν σείεται το έδαφος στην Καπέλα Σιστίνα, ο O’Malley ενημερώνει τον Lawrence ότι έχει γίνει έκρηξη στην Πιάτσα Μπαρμπερίνι, μια μεγάλη πλατεία στη Ρώμη.
Ο Brown δήλωσε ότι η απόκτηση πληροφοριών για γεγονότα που συμβαίνουν εκτός του κονκλαβίου «θα παραβίαζε τους κανόνες του κονκλαβίου».
Οι καρδινάλιοι εκλέκτορες τίθενται σε απομόνωση κατά τη διάρκεια του κονκλαβίου και δεν έχουν πρόσβαση σε τηλέφωνα, τηλεόραση ή άλλους τρόπους επικοινωνίας με τον έξω κόσμο.
Αν ένας καρδινάλιος κατονομαστεί «in pectore» (μυστικά), απαγορεύεται η συμμετοχή του στο κονκλάβιο
Στην ταινία, ο Benitez, αρχιεπίσκοπος της Καμπούλ στο Αφγανιστάν, κάνει μια απρόσμενη είσοδο. Ο εκλιπών Πάπας τον είχε ορίσει καρδινάλιο «in pectore», δηλαδή μυστικά. Οι ανώτεροι καρδινάλιοι διχάζονται για το αν πρέπει να του επιτραπεί η συμμετοχή στο κονκλάβιο, με τον καρδινάλιο Lawrence να αποφασίζει τελικά πως «από νομικής άποψης είναι καρδινάλιος» και δικαιούται να συμμετάσχει στην ψηφοφορία.
Σε ένα πραγματικό κονκλάβιο, δεν θα μπορούσε να συμμετάσχει ένας καρδινάλιος του οποίου η ταυτότητα δεν είχε αποκαλυφθεί πριν από τον θάνατο του Πάπα που τον διόρισε.
Σύμφωνα με το Κανονικό Δίκαιο —το νομικό σύστημα της Καθολικής Εκκλησίας — ο Πάπας μπορεί να ορίσει κάποιον καρδινάλιο χωρίς να αποκαλύψει το όνομά του. Όσο η ταυτότητά του παραμένει μυστική, ο καρδινάλιος αυτός («in pectore») δεν είναι υποχρεωμένος να ασκεί καθήκοντα, αλλά ούτε και έχει τα δικαιώματα που απορρέουν από τον τίτλο — όπως, για παράδειγμα, η συμμετοχή σε ένα κονκλάβιο.
«Αυτό μπορεί να συμβεί, όπως δείχνει και η ταινία, για λόγους ασφαλείας — σε περιπτώσεις όπου ο διορισμός ενός καρδιναλίου θα μπορούσε να τον θέσει σε κίνδυνο, εξαιτίας της πολιτικής κατάστασης στον τόπο όπου ζει», εξηγεί ο Brown.
Αν ο διορισμός ενός καρδιναλίου «in pectore» δεν είχε δημοσιοποιηθεί πριν από τον θάνατο του Πάπα, τότε —όπως εξηγεί ο Brown— θα έχανε αυτομάτως την ιδιότητά του. «Δεν θεωρείται πλέον καρδινάλιος, ακόμη κι αν το όνομά του εντοπιστεί στη διαθήκη του Πάπα ή σε κάποιο άλλο έγγραφο μετά τον θάνατό του».
Κάτι τέτοιο έχει συμβεί και στην πραγματικότητα: Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ είχε ορίσει τέσσερις καρδινάλιους «in pectore», αποκαλύπτοντας μόνο τρεις εξ αυτών — από την Κίνα, την Ουκρανία και τη Λετονία — όσο βρισκόταν εν ζωή. Ο τέταρτος δεν κατονομάστηκε ποτέ και ο διορισμός του έπαψε να ισχύει, μετά τον θάνατο του Πάπα το 2005.
Οι καρδινάλιοι προσπαθούν να μάθουν για σκάνδαλα πριν από το κονκλάβιο —οι φήμες, ωστόσο, δεν λείπουν
Στην ταινία οι καρδινάλιοι Joshua Adeyemi (Lucian Msamati) και Tremblay θεωρούνται οι επικρατέστεροι για την εκλογή, όμως οι πιθανότητες να αναδειχθούν σε Πάπα εξανεμίζονται, όταν ο Lawrence φέρνει στο φως πτυχές του παρελθόντος τους. Ο Adeyemi διατηρούσε κρυφή σχέση, με την οποία ενδέχεται να είχε αποκτήσει παιδί, ενώ ο Tremblay είχε κατηγορηθεί για σιμωνία ή, αλλιώς, «πώληση εκκλησιαστικού αξιώματος», όπως εξηγεί ο Brown.
Στην πράξη, οι καρδινάλιοι προσπαθούν να βάλουν τέλος σε οποιοδήποτε επίμαχο ζήτημα και τυχόν σκάνδαλα πριν από την εκλογική διαδικασία.
«Σίγουρα υπάρχει παρασκήνιο και πολιτικές σκοπιμότητες και οι καρδινάλιοι κάνουν ό,τι μπορούν για να αποφύγουν την εκλογή κάποιου που συνδέεται με σκάνδαλα», δήλωσε ο Brown. «Είναι πολύ πιθανό να έχουν φροντίσει να εντοπίσουν κάθε υπόνοια σκανδάλου πριν καν ξεκινήσει το κονκλάβιο».
Ένα παράδειγμα από την πραγματικότητα: Το 2020, ο καρδινάλιος Angelo Becciu παραιτήθηκε από τα δικαιώματα και τα προνόμια του καρδιναλίου και το 2023 καταδικάστηκε για οικονομικά εγκλήματα. Παρ’ όλα αυτά, υποστήριξε ότι μπορεί να συμμετάσχει στο κονκλάβιο του 2025, καθώς ο Πάπας Φραγκίσκος δεν τον είχε αποκλείσει επισήμως. Ωστόσο, ο Pietro Parolin, Καρδινάλιος Υπουργός Εξωτερικών του Βατικανού, αποκάλυψε δύο επιστολές του Φραγκίσκου, οι οποίες απαγόρευαν τη συμμετοχή του Becciu — σύμφωνα με δημοσιεύματα ιταλικών Μέσων.
Όπως εξηγεί ο Brown, αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια των γενικών συνάξεων, προτού, δηλαδή, τεθούν σε απομόνωση οι καρδινάλιοι.
«Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να εκφράζονται αμφιβολίες για κάποιον υποψήφιο από καρδινάλιους που τον αντιπολιτεύονται», σημείωσε.
Κάτι τέτοιο συνέβη και με τον Φραγκίσκο — τότε γνωστό ως καρδινάλιο Jorge Mario Bergoglio.
Καθώς ο Bergoglio κέρδιζε έδαφος στο κονκλάβιο του 2013, «άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες ότι είχε μόνο έναν πνεύμονα», είπε ο Brown. Ο ίδιος ο Φραγκίσκος διηγήθηκε το περιστατικό σε συνέντευξή του για βιβλίο που κυκλοφόρησε το 2024. Όταν ένας καρδινάλιος τον ρώτησε αν η φήμη ισχύει, εκείνος απάντησε ότι του είχε αφαιρεθεί τμήμα του πνεύμονα, μετά από λοίμωξη του αναπνευστικού, περισσότερα από 50 χρόνια νωρίτερα.
Αυτή η επαλήθευση γεγονότων δημοσιεύθηκε αρχικά από το PolitiFact, το οποίο αποτελεί μέρος του Poynter Institute. Δείτε τις πηγές για αυτή την επαλήθευση γεγονότων εδώ.
Μετάφραση: Ανατολή Σταυρουλοπούλου
