Η αφήγηση της Γάζας: ανάμεσα στην κάλυψη και τη σιωπή

«Οι βομβαρδισμοί και οι σκοτωμοί συνεχίζονται ακόμα και τώρα που μιλάμε», είπε στο iMEdD, σε φωνητικό της μήνυμα στο WhatsApp, το απόγευμα της 9ης Οκτωβρίου, από την Ιορδανία, η Ραουάν Ντάμεν (Rawan Damen), Διευθύντρια του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Arab Reporters for Investigative Journalism (ARIJ). «Οι άνθρωποι στη Γάζα είναι αισιόδοξοι. Ελπίζουν ότι θα τελειώσει η γενοκτονία», ανέφερε, στο ίδιο μήνυμα, σχολιάζοντας την είδηση για την τότε επερχόμενη εκεχειρία μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς.  

Τα λόγια της ήχησαν σαν φυσική συνέχεια της φράσης με την οποία είχε καταλήξει την ομιλία της, δύο εβδομάδες νωρίτερα στην Αθήνα, κατά την παραλαβή τού IJ4EU Impact Award για τη συνεργατική έρευνα The Gaza Project, στο πλαίσιο του φετινού Διεθνούς Φόρουμ Δημοσιογραφίας του iMEdD: «αυτή η γενοκτονία δεν μπορεί να είναι αποδεκτή», είχε πει τότε, στις 26 Σεπτεμβρίου, βουρκωμένη και καταχειροκροτούμενη.  

Μιλώντας στο iMEdD, η Παλαιστίνια διευθύντρια του ARIJ περιγράφει την κατάσταση στην οποία ζουν και δουλεύουν οι δημοσιογράφοι στη Γάζα τα τελευταία δύο χρόνια, από την έναρξη του πολέμου και έπειτα, αναφέροντας ότι οι δημοσιογράφοι γνωρίζουν 100% ότι είναι στόχοι.  

Το ARIJ ξεκίνησε τη λειτουργία του πριν από 20 χρόνια, με σκοπό να υποστηρίξει δημοσιογράφους σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Έκτοτε, έχει εκπαιδεύσει περισσότερους από 900 δημοσιογράφους στη Γάζα. Μετά την 7^η Οκτωβρίου 2023 κλήθηκε να βοηθήσει τους δημοσιογράφους και με παροχή απαραίτητου εξοπλισμού και υποδομών. 

Εάν πραγματοποιηθεί όντως η κατάπαυση πυρός, θα πάψει η τρομακτική απειλή του θανάτου [των δημοσιογράφων]. Η πείνα θα είναι, όμως, ακόμα εκεί. Χρειαζόμαστε φαγητό και καθαρό νερό.

Ραουάν Ντάμεν, Διευθύντρια ARIJ

«Αυτή τη στιγμή στη Γάζα είναι πολύ δύσκολο να έχεις φαγητό για τον εαυτό σου, για την οικογένειά σου, να έχεις ένα μπάνιο να χρησιμοποιήσεις. Δεν υπάρχει καθαρό νερό, πρόσβαση στο Διαδίκτυο και ηλεκτρισμός για να δουλέψεις», είχε σημειώσει, σε συζήτησή της με το iMEdD, στην Αθήνα. «Εάν πραγματοποιηθεί όντως η κατάπαυση πυρός, θα πάψει η τρομακτική απειλή του θανάτου [των δημοσιογράφων]. Η πείνα θα είναι, όμως, ακόμα εκεί. Χρειαζόμαστε φαγητό και καθαρό νερό», πρόσθεσε δύο εβδομάδες αργότερα, με την προοπτική της εκεχειρίας.  

Διεθνή μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι το πρωί της Κυριακής, 12 Οκτωβρίου, φορτηγά με ανθρωπιστική βοήθεια εισήλθαν στη Λωρίδα της Γάζας, ενώ άλλα σχηματίζουν ουρές στα σύνορα με την Αίγυπτο.  

Σύμφωνα με στοιχεία της Επιτροπής για την Προστασία των Δημοσιογράφων (Committee to Protect Journalists, CPJ), «197 Παλαιστίνιοι δημοσιογράφοι έχουν σκοτωθεί από το Ισραήλ στη Γάζα από την έναρξη του πολέμου». Η Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (International Federation of Journalists, IFJ) ανεβάζει αυτόν τον αριθμό σε τουλάχιστον 223 Παλαιστίνιους δημοσιογράφους. 

Η Ραουάν Ντάμεν ήταν ξεκάθαρη για τους λόγους που συνέβη αυτό: «Το Ισραήλ στοχοποιεί εσκεμμένα δημοσιογράφους, για να σταματήσει την κάλυψη, να σταματήσει όλες τις εικόνες, τα βίντεο, όλες τις πληροφορίες και τις ιστορίες που αποδεικνύουν τη γενοκτονία και τις καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συμβαίνουν στη Γάζα». 

«Είναι οι άνθρωποί μας, οι ιστορίες μας, οι ζωές μας» 

Εκτός από τη Ραουάν Ντάμεν, στην κεντρική σκηνή του Διεθνούς Φόρουμ Δημοσιογραφίας του iMEdD είχαν, επίσης, βρεθεί ο Χαγκάι Ματάρ (Haggai Matar) και ο Αλάα Σαλάμα (Alaa Salama), ο Εκτελεστικός Διευθυντής και ο Υπεύθυνος Εμπλοκής Κοινού αντίστοιχα στο +972 Magazine.  

Στις 10 Οκτωβρίου, πρώτη μέρα της κατάπαυσης πυρός, από το Ισραήλ πια, ο Ματάρ λέει ότι πολλοί τον ρωτούν εάν η εκεχειρία θα φέρει την ειρήνη ή μια οριστική λύση στο Παλαιστινιακό ζήτημα. «Δεν είμαστε καν κοντά σε κάτι τέτοιο», σχολιάζει, όμως, εκείνος σε τηλεφωνική επικοινωνία. Για τον ίδιο, η κατάπαυση του πυρός και η επιστροφή των ομήρων στο Ισραήλ είναι πολύ σημαντικές εξελίξεις, αλλά «το να υποθέσουμε ότι αυτό θα φέρει τέλος στη βία και τις συγκρούσεις είναι πολύ επικίνδυνο», όπως ανέφερε, τονίζοντας πως δεν έχει αλλάξει τίποτα αναφορικά με τις συνθήκες διαβίωσης στη Γάζα. 

Το +972 Magazine, που διευθύνει ο Ματάρ, είναι μια μοναδική περίπτωση διαδικτυακού περιοδικού, καθώς απασχολεί τόσο Ισραηλινούς, όσο και Παλαιστίνιους δημοσιογράφους. Ιδρύθηκε το 2010 και δημοσιεύει στην αγγλική γλώσσα. Ο ίδιος ο Ματάρ, o οποίος στο παρελθόν είχε φυλακιστεί για δύο χρόνια, επειδή αρνήθηκε να καταταχθεί στον ισραηλινό στρατό, συνδιευθύνει επίσης το «αδελφό» Μέσο, με την επωνυμία Local Call, το οποίο ιδρύθηκε το 2014 και δημοσιεύει στα εβραϊκά.  

«Οι προσπάθειές μας να αλλάξουμε την ισραηλινή κοινωνία από μέσα δεν είναι αρκετές. Χρειαζόμαστε διεθνή πίεση και λογοδοσία», σημείωσε στο iMEdD ο Χαγκάι Ματάρ, εξηγώντας την ανάγκη ύπαρξης δημοσιογραφικής ύλης και στις δύο γλώσσες.

Οι προσπάθειές μας να αλλάξουμε την ισραηλινή κοινωνία από μέσα δεν είναι αρκετές. Χρειαζόμαστε διεθνή πίεση και λογοδοσία.

Χαγκάι Ματάρ, Εκτελεστικός Διευθυντής του +972Magazine

«Είμαστε το μοναδικό διεθνικό περιοδικό στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη και το μοναδικό περιοδικό που γράφει στα αγγλικά και είχε μια πολύ ξεκάθαρη στάση από την αρχή του πολέμου, αλλά κυρίως μετά τη γενοκτονία», είπε ο Αλάα Σαλάμα στο iMEdD, σημειώνοντας ότι μετά την 7^η Οκτωβρίου του 2023, η αναγνωσιμότητα του περιοδικού διπλασιάστηκε, ενώ σήμερα η επισκεψιμότητά του βρίσκεται δέκα φορές πάνω σε σχέση με την περίοδο πριν την έναρξη του πολέμου. Σύμφωνα με τον ίδιο, η πλειονότητα του κοινού του +972 Magazine είναι από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, από χώρες όπως η Γερμανία, η Αγγλία και η Γαλλία. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Η σελίδα του +972 Μagazine στο Facebook δέχεται πολλές επισκέψεις και από την πόλη της Γάζας. 

«Γράφουμε στα αγγλικά για ένα κοινό σε όλο τον κόσμο αλλά ταυτόχρονα είμαστε στο πεδίο. Πρόκειται για τις ζωές μας, δεν γράφουμε για την κατάσταση από τη Νέα Υόρκη», πρόσθεσε ο Σαλάμα, o οποίος κατοικεί στη Ραμάλα της Δυτικής Όχθης. «Είναι οι κοινωνίες μας, οι ιστορίες μας, οι άνθρωποί μας, οι ζωές μας. Επομένως μπορούμε να είμαστε δίκαιοι, επαγγελματίες, αλλά δεν μπορούμε να είμαστε αντικειμενικοί», συμπλήρωσε ο Ματάρ. 

Είμαστε το μοναδικό διεθνικό περιοδικό στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη και το μοναδικό περιοδικό που γράφει στα αγγλικά και είχε μια πολύ ξεκάθαρη στάση από την αρχή του πολέμου, αλλά κυρίως μετά τη γενοκτονία.

Αλάα Σαλάμα, Υπεύθυνος Εμπλοκής Κοινού στο +972Magazine

Πώς αντιδρά η ισραηλινή κοινωνία 

Τόσο ο Ματάρ, όσο και ο Σαλάμα συμφωνούν ότι η ισραηλινή κοινωνία, σε μεγάλο βαθμό, έκλεινε τα μάτια της στα γεγονότα των τελευταίων δύο ετών στη Γάζα. «Οι περισσότεροι Ισραηλινοί δεν θεωρούν ότι αυτό που συμβαίνει είναι γενοκτονία», σημείωνε ο πρώτος στα τέλη Σεπτεμβρίου, στην Αθήνα. 

Την ίδια άποψη σχημάτισε και ο ανεξάρτητος δημοσιογράφος Μάθιου Κάσελ (Matthew Cassel), όταν βρέθηκε στο Τελ Αβίβ και μίλησε με Ισραηλινούς για το πώς βλέπουν την κατάσταση στη Γάζα, για τις ανάγκες πρόσφατου ρεπορτάζ για την εφημερίδα Guardian, με τίτλο «“Our Genocide”: How do Israelis feel about the war in Gaza?» («Η Γενοκτονία μας»: Πώς αισθάνονται οι Ισραηλινοί για τον πόλεμο στη Γάζα;). «Υπήρχε μια δημοσκόπηση που έλεγε ότι περίπου το 76% των Ισραηλινών Εβραίων δεν θεωρούν αθώους τους πολίτες στη Γάζα», είπε στο iMEdD, εξηγώντας πώς ξεκίνησε η ιδέα για αυτό το ρεπορτάζ. «Αυτό που εντοπίσαμε είναι κυρίως αδιαφορία απέναντι στους Παλαιστίνιους οι οποίοι υποφέρουν στη Γάζα, όπως επίσης και ότι πολλοί Ισραηλινοί υποστήριζαν την κυβέρνηση και τον πόλεμο». Το βίντεο, που δημοσιεύθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου στο YouTube, έχει σήμερα, λιγότερο από έναν μήνα μετά, περισσότερες από τέσσερα εκατομμύρια προβολές.  

Εάν δεις τα ισραηλινά Μέσα τα τελευταία δύο χρόνια, έχουν μείνει στην 7^η Οκτωβρίου 2023. Λογικό, υπάρχουν χιλιάδες ιστορίες για εκείνη την ημέρα, αλλά δεν προβάλλεται κανένα θέμα για τη Γάζα από την πλευρά των Παλαιστίνιων.

Χαγκάι Ματέρ, Εκτελεστικός Διευθυντής του +972Magazine

Για τους δύο του +972 Magazine, βασικό ρόλο στο κοινό αίσθημα στο Ισραήλ παίζουν και τα κυρίαρχα  ΜΜΕ της χώρας. «Η ισραηλινή κοινωνία παρακολουθεί τα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης, τα οποία είναι  μονόπλευρα», σημείωσε ο Σαλάμα. Από την πλευρά του, ο Ματάρ θεωρεί πως το μιντιακό περιβάλλον στο Ισραήλ «έχει διευκολύνει τη γενοκτονία». «Εάν δεις τα ισραηλινά Μέσα τα τελευταία δύο χρόνια, έχουν μείνει στην 7^η Οκτωβρίου. Αυτό είναι λογικό, υπάρχουν χιλιάδες ιστορίες να ειπωθούν για εκείνη την ημέρα, αλλά την ίδια ώρα δεν προβάλλεται κανένα θέμα, ή τα ρεπορτά είναι ελάχιστα, για το τι συμβαίνει στη Γάζα από την πλευρά των Παλαιστίνιων», εξηγεί ο ίδιος. 

Σύμφωνα με τον Χαγκάι Ματάρ, η μονόπλευρη κάλυψη του ζητήματος συνεχίστηκε και τις πρώτες ώρες της εκεχειρίας. Εξηγεί πως τα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης μετέφεραν κυρίως το κλίμα εορτασμών ενόψει της απελευθέρωσης των Ισραηλινών ομήρων. «Δυστυχώς, ακόμη δεν συζητιέται σχεδόν καθόλου το τι θα συμβεί στους ανθρώπους στη Γάζα, ούτε κάποιο σχέδιο μακροχρόνιας επίλυσης του προβλήματος», είπε στις 10 Οκτωβρίου.

Η ανεξάρτητη διεθνής κάλυψη αγνοείται  

Τα τελευταία είκοσι χρόνια ο Μάθιου Κάσελ έχει κάνει πολλά ρεπορτάζ στο Ισραήλ και στα παλαιστινιακά εδάφη, και έχει βρεθεί πολλές φορές στην ίδια τη Γάζα. Ωστόσο, από την 7^η Οκτωβρίου 2023 δεν έχει πρόσβαση στον παλαιστινιακό θύλακα, καθώς το Ισραήλ έχει απαγορεύσει την είσοδο ξένων δημοσιογράφων χωρίς στρατιωτική συνοδεία.  

Η επίσημη θέση του Ισραήλ θέλει την απόφαση αυτή να στηρίζεται σε ζητήματα ασφαλείας των ίδιων των δημοσιογράφων. «Εγώ θα έπρεπε να είμαι αυτός που θα αποφασίσει εάν είναι ασφαλές ή όχι», σημείωνε ο Αμερικανός δημοσιογράφος στο iMEdD, κατά τη διάρκεια του Διεθνούς Φόρουμ Δημοσιογραφίας, στην Αθήνα.  

Στις 10 Οκτωβρίου, με την εκεχειρία να είναι σε ισχύ, ο Κάσελ δήλωσε πως «μέχρι σήμερα δεν έχω δει κάτι που να με κάνει αισιόδοξο πως η Γάζα θα ανοίξει σε ξένους δημοσιογράφους», προσθέτοντας πως όταν γίνει αυτό επιθυμεί να βρεθεί εκεί άμεσα.  

Σημειωτέον ότι, σύμφωνα με δελτίο Τύπου της Ένωση Ανταποκριτών Ξένου Τύπου του Ισραήλ, στις 23 Οκτωβρίου το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ πρόκειται να εξετάσει το ενδεχόμενο να άρει την απαγόρευση εισόδου σε ξένους δημοσιογράφους.  

Δεν καλύπτουμε αρκετά τα όσα συμβαίνουν στη Γάζα, εάν λάβουμε υπόψη το μέγεθος της καταστροφής εκεί.

Μάθιου Κάσελ, ανεξάρτητος δημοσιογράφος

Για τον Κάσελ, τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, ακόμα και εάν δεν μπορούσαν να αποκτήσουν ανεξάρτητη πρόσβαση στη Γάζα μέχρι σήμερα, φέρουν πολύ μεγάλη ευθύνη για την κάλυψη της κατάστασης. «Δεν καλύπτουμε αρκετά τα όσα συμβαίνουν στη Γάζα, εάν λάβουμε υπόψη το μέγεθος της καταστροφής εκεί», είπε στο iMEdD.  

Την ίδια άποψη απέναντι στα διεθνή ρεπορτάζ έχει και η Ραουάν Ντάμεν του ARIJ, η οποία ανέφερε ότι νιώθουν «προδομένοι» από την κάλυψη που λαμβάνει η κατάσταση στη Γάζα: «Μεγαλώσαμε με την αντίληψη ότι τα δυτικά μέσα ενημέρωσης είναι αντικειμενικά και τηρούν τους κανόνες δεοντολογίας. Θεωρούμε, όμως, ότι τα περισσότερα δυτικά Μέσα δεν καλύπτουν την κατάσταση όπως θα έπρεπε».