Ανοχύρωτες οι φυλακές στο 4ο κύμα της πανδημίας

Το iMEdD Lab σε συνεργασία με το MIIR (Mediterranean Institute for Investigative Reporting) και 10 δημοσιογραφικές ομάδες του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων με επικεφαλής την DW, συνέλεξε δεδομένα από 32 χώρες που δείχνουν πόσα κρούσματα και θάνατοι αναφέρθηκαν στις φυλακές, πώς προχώρησαν οι εμβολιασμοί και ποια μέτρα ελήφθησαν για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού.

Στο πρώτο μέρος της έρευνας εξετάσαμε τη διασπορά του ιού στις φυλακές της Ευρώπης. Ταυτόχρονα, εστιάσαμε σε χρόνια ζητήματα των ελληνικών φυλακών όπως ο υπερπληθυσμός, στα μέτρα που ελήφθησαν στην Ελλάδα στην έναρξη της πανδημίας και πώς αυτά θίγουν τα δικαιώματα των κρατούμενων, ενώ η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι ο ζωτικός χώρος των κρατούμενων είναι περιορισμένος σε σημείο τέτοιο που τίθεται ευθέως ζήτημα παραβίασης του άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, περί απαγόρευσης βασανιστηρίων και απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης.

Η συγκριτική ανάλυση δεδομένων που πραγματοποιήσαμε αποκάλυψε ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας η πληρότητα των ελληνικών φυλακών όχι μόνο δεν μειώθηκε, αλλά αντιθέτως αυξήθηκε, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να συγκαταλέγεται στα κράτη που είχαν μεγαλύτερη διασπορά του ιού εντός των φυλακών συγκριτικά με τη διασπορά στον γενικό πληθυσμό. Συγκεκριμένα, έως τις 2 Ιουλίου 2021, 16 μήνες μετά την έναρξη της πανδημίας, εκτιμάται ότι το 7,9% των κρατουμένων συνολικά είχε νοσήσει με covid-19, ενώ αντίστοιχα το 4,1% του γενικού πληθυσμού της Ελλάδας μολύνθηκε με τον ιό. Τα συμπεράσματά μας επιβεβαιώνει και η ετήσια Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης που δημοσιεύθηκε στις 5 Απριλίου, σύμφωνα με την οποία στις 31 Ιανουαρίου 2021 ο αριθμός των κρατουμένων Ελλάδα αντιστοιχούσε σε 106,1 άτομα ανά 100.000 κατοίκους, αριθμός υψηλότερος κατά 3,6% σε σχέση με το 2020. Την ίδια ώρα, ο μέσος όρος των κρατουμένων στις φυλακές των κρατών-μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης ήταν 101,9 άτομα ανά 100.000 κατοίκους, αριθμός μειωμένος κατά 2,3% σε σχέση με το 2020 (104,3). Σύμφωνα με την έκθεση, συνολικά στην Ευρώπη η πυκνότητα των φυλακών μειώθηκε κατά 5,3% σε σχέση με έναν χρόνο νωρίτερα (από 90,2 σε 85,4 κρατούμενους ανά 100 διαθέσιμες θέσεις). Ωστόσο, η Ελλάδα συγκαταλέγεται στις χώρες που ανέφεραν υπερπληθυσμό στις φυλακές (111,4 κρατούμενοι ανά 100 θέσεις), πίσω από τη Ρουμανία (119,3 κρατούμενοι ανά 100 θέσεις) και πριν από την Κύπρο (110,5), το Βέλγιο (108,4), την Τουρκία (108,3) και την Ιταλία (105,5). Επίσης, η Ελλάδα εμφανίζει πολύ υψηλή αναλογία κρατουμένων προς προσωπικό στις φυλακές (2,8 κρατούμενοι για κάθε ένα άτομο προσωπικό), όταν ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι 1,4 κρατούμενοι για κάθε ένα άτομο προσωπικό.

Στο δεύτερο μέρος της έρευνας εξετάζουμε τι συνέβη στο διάστημα από την 1η Ιουλίου 2021 έως και 18 Φεβρουαρίου 2022 ανά κατάστημα κράτησης. Είναι η περίοδος που καλύπτει το 4ο κύμα της πανδημίας, στο οποίο τη μετάλλαξη Δέλτα διαδέχθηκε η Όμικρον.

Σύμφωνα με επίσημα δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας από τη γενική γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής, έως και τις 18 Φεβρουαρίου 2022, έχουν καταγραφεί 3.541 κρούσματα και 14 θάνατοι κρατουμένων.

Τι ποσοστό κρατούμενων διαγνώσθηκε με κορωνοϊό

Από την 1η Ιουλίου 2021 έως και τις 18 Φεβρουαρίου, δύο ημερομηνίες για τις οποίες έχουμε αναλυτικά στοιχεία κρουσμάτων ανά κατάστημα κράτησης, 2671 κρατούμενοι διαγνώσθηκαν με κορωνοϊό.

Συγκεκριμένα έως την 1η Ιουλίου είχαν καταγραφεί 870 κρούσματα, ενώ έως και τις 18 Φεβρουαρίου 2022, 3541.

1.4 φορές μεγαλύτερη η διασπορά εντός των φυλακών σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό

Με δεδομένο ότι ο μέσος συνολικός αριθμός κρατούμενων αυτό το οκτάμηνο ήταν 11037, εκτιμάται ότι 24% των κρατούμενων στις φυλακές εκείνο το διάστημα διαγνώσθηκαν με COVID-19. Το αντίστοιχο ποσοστό στον γενικό πληθυσμό είναι 17%.

Οι φυλακές με τα περισσότερα κρούσματα

Εξαιρώντας το Ειδικό Κέντρο Υγείας Κρατούμενων Κορυδαλλού, τα Καταστήματα Κράτησης Ναυπλίου, Κορίνθου, Κω και Άμφισσας είχαν τη μεγαλύτερη διασπορά με πάνω από 500 κρούσματα ανά 1000 κρατούμενους.

Ερωτηματικά για την κατάσταση στο Κ.Κ. Ναυπλίου

Στο Ναύπλιο σχεδόν επτά στους δέκα κρατούμενους διαγνώσθηκε με κορωνοϊό το διάστημα Ιουλίου 2021 – Φεβρουαρίου 2022, παρά το γεγονός ότι στα πρώτα τρία κύματα της πανδημίας στη φυλακή δεν είχε καταγραφεί επισήμως κανένα κρούσμα σε κρατούμενους.

Η διευθύντρια των φυλακών, Ιωάννα Αναστασοπούλου στις 19 Νοεμβρίου 2021 δήλωσε στη δημοσιογράφο του The Press Project, Νεκταρία Ψαράκη «Ήμασταν το μοναδικό κατάστημα μέχρι και πριν δύο εβδομάδες που δεν είχε κανένα κρούσμα. Ο αριθμός των κρουσμάτων ανάμεσα στους κρατούμενους δεν είναι σταθερός, καθώς κάποιος ο οποίος σήμερα είναι αρνητικός, ξαφνικά βρίσκεται θετικός» ενώ στη συνέχεια δήλωσε άγνοια για την πηγή της διασποράς «Δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε. Ίσως από σωφρονιστικούς, ίσως από τους κρατουμένους. Εμείς κάθε εβδομάδα έχουμε κλιμάκιο του ΕΟΔΥ το οποίο διενεργεί rapid test σε όλους τους κρατούμενους και επιπρόσθετα, όταν οι κρατούμενοι βγαίνουν από τη φυλακή για να πάνε στο μεταγωγών ή στα δικαστήρια είναι υποχρεωμένοι με διαταγή να κάνουν rapid. Ταυτόχρονα, οι επισκέπτες ελέγχονται. Επίσης με διαταγή, πρέπει να είναι εμβολιασμένοι ή να έχουν κάνει rapid εντός 48 ωρών και το επισκεπτήριο διενεργείται με κλειστό τζάμι».

Το Ναύπλιο είναι μία φυλακή που μπορεί να φιλοξενήσει 273 κρατούμενους, η οποία όμως, κατά τη διάρκεια του οκταμήνου είχε περισσότερους από 400 κρατούμενους, με κάθε έναν από αυτούς να έχει διαθέσιμο προσωπικό χώρο σε όλη τη φυλακή 2.7 τετραγωνικά μέτρα. 

Ψάξε ανά κατάστημα κράτησης

Σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό

Εξετάσαμε τα δεδομένα 22 περιοχών της Ελλάδας που έχουν σωφρονιστικά καταστήματα. Σε 15 περιοχές καταγράφονται περισσότερα κρούσματα στις φυλακές συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό. Στη Φωκίδα και την Αργολίδα η διασπορά εντός των φυλακών ήταν 4.7 και 4.1 φορές υψηλότερη σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, ενώ στην Κόρινθο ήταν 3.9 φορές υψηλότερη. 

Σε επτά περιοχές καταγράφονται λιγότερα κρούσματα στις φυλακές συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό. Σε Βοιωτία, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Χαλκιδική, Χανιά και Πάτρα η διασπορά ενός των φυλακών ήταν μικρότερη απ’ ότι στον γενικό πληθυσμό.

Συνολικά στις 22 περιοχές το οκτάμηνο 1η Ιουλίου 2021 έως και 18 Φεβρουαρίου 2022, καταγράφηκαν 205.5 κρούσματα ανά 1000 κατοίκους. Αντίστοιχα στις φυλακές καταγράφηκαν 242 κρούσματα ανά 1000 κρατούμενους. 

Αντίστοιχα, την περίοδο 1η Μαρτίου 2020 έως και 1η Ιουλίου 2021, σε 13 περιοχές της Ελλάδας η διασπορά μέσα στις φυλακές ήταν υψηλότερη σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό και σε 9 περιοχές μικρότερη. Αυτό σημαίνει ότι κατά τη διάρκεια του 4ου κύματος η διασπορά εντός των φυλακών ήταν ακόμα μεγαλύτερη συγκριτικά με την προηγούμενη περίοδο.

Από το 1ο στο 4ο κύμα

Έχουμε στη διάθεσή μας στοιχεία για την πανδημία στις φυλακές για πέντε ημερομηνίες. Συγκεκριμένα, για 13 Νοεμβρίου 2020, 12 Φεβρουαρίου 2021, 2 Ιουλίου 2021 (ανά κατάστημα κράτησης), 5 Νοεμβρίου 2021, 18 Φεβρουαρίου 2022 (ανά κατάστημα κράτησης). 

Και στις πέντε αυτές χρονικές στιγμές, η διασπορά μέσα στις φυλακές ήταν υψηλότερη απ’ ότι στον γενικό πληθυσμό. Συγκεκριμένα, έως τον  Νοέμβριο του 2020 0.4% του γενικού πληθυσμού είχε διαγνωσθεί θετικό στον κορονοϊό ενώ αντίστοιχα  0.9% των κρατούμενων. Τον Φεβρουάριο του 2021 3.8% των κρατουμένων είχε διαγνωσθεί θετικό στον κορωνοϊό έναντι 1.6% του γενικού πληθυσμού. Τον Ιούλιο 2021 τα ποσοστά ήταν 7.9% και 4% αντίστοιχα. Τον Νοέμβριο 2021 πάλι η διασπορά στις φυλακές ήταν υπερδιπλάσια (16.8% έναντι 7.2%). Έως τον Φεβρουάριο 2022, περίοδο που καλύπτει το τέταρτο κύμα της πανδημίας, 32.6% των φυλακισμένων είχε διαγνωσθεί με κορωνοϊό έναντι 21.2%  του γενικού πληθυσμού. 

Εκτός φυλακών αυξήθηκαν πιο γρήγορα τα κρούσματα στο τέταρτο κύμα

Εάν εστιάσουμε την περίοδο Νοεμβρίου 2021 – Φεβρουάριο 2022, παρατηρούμε ότι ο ρυθμός αύξησης των κρουσμάτων στον γενικό πληθυσμό ήταν πολλαπλάσια αυτής εντός των φυλακών. Συγκεκριμένα από Νοέμβριο 2021 έως Φεβρουάριο 2022, τα κρούσματα εκτός φυλακών αυξήθηκαν κατά 193.7%, ενώ μέσα στις φυλακές κατά 88.8%. Αντίθετα, το διάστημα Ιουλίου 2021 – Νοεμβρίου 2021, η κατάσταση ήταν αντεστραμμένη. Δηλαδή, τα κρούσματα μέσα στις φυλακές είχαν αυξηθεί κατά 115.6% ενώ στον γενικό πληθυσμό 82.5%. Παρά ταύτα, μεγαλύτερο ποσοστό κρατούμενων έως τον Φεβρουάριο 2022 είχε νοσήσει από κορωνοϊό συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό.

Καθυστέρηση στους εμβολιασμούς

Το εμβολιαστικό πρόγραμμα στις φυλακές ξεκίνησε την 1η Ιουλίου 2021, με μεγάλη καθυστέρηση σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό παρά το γεγονός ότι πρόκειται για ευάλωτο πληθυσμό που διαβιοί σε κλειστές, άρα διπλά επικίνδυνες, δομές.

Με βάση τα πρακτικά της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Σωφρονιστικού Συστήματος και λοιπών Δομών Εγκλεισμού Κρατούμενων της 10ης Ιουνίου 2021, είχαν ολοκληρώσει τον εμβολιασμό μόλις 388 κρατούμενοι (επί συνόλου 11.031, ποσοστό 3,5%) και 504 υπάλληλοι. Το ίδιο διάστημα την α’ δόση είχαν κάνει μόλις 22 κρατούμενοι. Σύνολο δηλαδή 410 εμβολιασμοί κρατουμένων, στη συντριπτική πλειονότητά τους με το μονοδοσικό της Johnson. Έως τις 18 Νοεμβρίου 2021, μόλις το 59% των κρατουμένων ήταν εμβολιασμένοι (6600 κρατούμενοι).

«Ο εμβολιασμός των κρατουμένων πρέπει να αποτελεί μία από τις πρώτες προτεραιότητες κάθε κράτους, γιατί οι συνθήκες διαβίωσης ενισχύουν τη μετάδοση της ασθένειας. Οι κρατούμενοι βρίσκονται υπό την ευθύνη της πολιτείας, δεν έχουν τη δυνατότητα να προστατεύσουν τον εαυτό τους, την υγεία τους, να λάβουν τα μέτρα που οι ίδιοι κρίνουν απαραίτητα για την πρόληψη των κινδύνων που θέτει η πανδημία», τονίζει η Ιφιγένεια Καμτσίδου, Αναπληρώτρια καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Α.Π.Θ. και μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CPT). «Θα πρέπει για αυτόν τον λόγο ένα δημοκρατικό κράτος να φροντίζει πρώτα από όλα την υγεία και τη ζωή των ανθρώπων που έχει υπό την ευθύνη της».