Αυτό το άρθρο αναδημοσιεύεται από το The Conversation με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το πρωτότυπο άρθρο.
Η Κένυα έχει μακρά ιστορία διαδηλώσεων. Μαζικές διαδηλώσεις έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατικής περιόδου και συνεχίστηκαν και μετά την ανεξαρτησία.
Σημαντικές δημοκρατικές κατακτήσεις επιτεύχθηκαν μέσω των διαδηλώσεων, όπως η καθιέρωση πολυκομματικής πολιτικής το 1991. Πολλοί θα θυμούνται επίσης τη βίαιη καταστολή που ακολούθησε τις διαφιλονικούμενες εκλογές του 2007, οι οποίες άφησαν πίσω τους περισσότερους από 1.100 νεκρούς.
Οι δραματικές σκηνές που εκτυλίχθηκαν στο Ναϊρόμπι στις 25 και 26 Ιουνίου 2024 είναι το τελευταίο επεισόδιο στην ταραχώδη ιστορία των διαδηλώσεων της Κένυας. Ορισμένοι διαδηλωτές εισέβαλαν στο κοινοβούλιο της Κένυας, όπου λίγες ώρες νωρίτερα είχε ψηφιστεί ένα αμφιλεγόμενο φορολογικό νομοσχέδιο, και έβαλαν φωτιά.
Πριν τελειώσει η μέρα, η κυβέρνηση είχε καλέσει τον στρατό για να υποστηρίξει τις δυνάμεις της αστυνομίας.
Αυτό που φαίνεται να διαφέρει στο σημερινό κύμα διαδηλώσεων είναι ότι αυτές οργανώνονται κατά κύριο λόγο από νέους ανθρώπους που ζουν στις πόλεις και ανήκουν σε διάφορες εθνότητες. Επίσης, οι διαδηλώσεις δεν περιορίστηκαν στην πρωτεύουσα, το Ναϊρόμπι. Διαδηλώσεις στους δρόμους σημειώθηκαν σε 35 από τις 47 κομητείες της Κένυας.
Στην έρευνά μου επικεντρώνομαι στις πολιτικές επιπτώσεις της αστικοποίησης στην Αφρική. Σε ένα πρόσφατο άρθρο, στο οποίο εξέτασα τον αντίκτυπο της αστικοποίησης στα πολιτικά καθεστώτα της Αφρικής, έδειξα πώς οι διαμαρτυρίες και η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών παίζουν σημαντικό ρόλο στην αμφισβήτηση των καθεστώτων στις αστικές περιοχές.
Η αφρικανική ήπειρος αστικοποιείται σήμερα με τους ταχύτερους ρυθμούς στον κόσμο. Η Κένυα δεν αποτελεί εξαίρεση. Ο συνδυασμός της αστικοποίησης και του ολοένα αυξανόμενου, νεανικού πληθυσμού καθιστά τη σημερινή δυναμική ιδιαίτερα εκρηκτική.
Η σχέση μεταξύ πόλεων και διαδηλώσεων
Προηγούμενες έρευνες δείχνουν ότι οι πόλεις ευνοούν τις διαδηλώσεις, για μια σειρά από λόγους.
Πρώτον, οι πόλεις είναι πυκνοκατοικημένες. Αυτό οδηγεί σε χαμηλότερο οργανωτικό και μεταφορικό κόστος και καθιστά τη συμμετοχή για τους μεμονωμένους διαδηλωτές λιγότερο επικίνδυνη. Μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ του μεγέθους της πόλης και της πραγματοποίησης διαδηλώσεων.
Δεύτερον, οι διαδηλώσεις στις πρωτεύουσες είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές λόγω της πολιτικής τους σημασίας και της συμβολικής τους δύναμης, όπως δείχνει το παράδειγμα του Ναϊρόμπι. Οι διαδηλωτές μπορούν να εισβάλουν στο κοινοβούλιο, όπου βρίσκονται οι υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων. Η κίνηση αυτή επέφερε την άμεση αντίδραση της κυβέρνησης, όταν μία ημέρα αργότερα ο πρόεδρος William Ruto απέσυρε το φορολογικό νομοσχέδιο.
Τρίτον, όσοι φτάνουν στις πόλεις συχνά απογοητεύονται από την έλλειψη δημόσιων υπηρεσιών. Πολλοί νεαροί Κενυάτες μετακινούνται στις πόλεις σε αναζήτηση οικονομικών ευκαιριών και καλύτερων υπηρεσιών. Ωστόσο, οι πόλεις σε μεγάλο βαθμό δεν είναι προετοιμασμένες για μια τέτοια ραγδαία ανάπτυξη. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους της Κένυας ζουν σε άτυπους οικισμούς. Το γεγονός αυτό προκαλεί δυσαρέσκεια.
Αυτό που προκαλεί έκπληξη στις πρόσφατες διαδηλώσεις στην Κένυα είναι ο πολυεθνοτικός τους χαρακτήρας και όχι η αστική τους διάσταση. Το άρθρο μου δείχνει ότι οι πόλεις δεν καταφέρνουν πάντα να ενώσουν διαφορετικές ομάδες ανθρώπων, όπως θα περίμενε κανείς. Μελέτες από την Γκάνα, τη Νότια Αφρική και την Κένυα δείχνουν ότι οι νεοαφιχθέντες συχνά εγκαθίστανται σε περιοχές μαζί με άτομα της ίδιας εθνοτικής ομάδας και ότι τα εθνοτικά δίκτυα συνεχίζουν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή των κατοίκων των πόλεων.
Ταχεία αστικοποίηση και πολιτική αλλαγή
Οι πρόσφατες διαδηλώσεις και η απόφαση του προέδρου δείχνουν ότι ένας νέος, ανοιχτόμυαλος, αστικός πληθυσμός μπορεί να διαπραγματευτεί σκληρά με ένα κράτος που τον απογοητεύει.
Για να είναι αποτελεσματικές, οι διαδηλώσεις απαιτούν ευρεία κινητοποίηση. Αρχικά, οι διαδηλώσεις στην Κένυα απαξιώθηκαν ως διαμαρτυρίες της μεσαίας και ανώτερης τάξης λόγω της μεγάλης κινητοποίησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αλλά οι διαδηλώσεις στους δρόμους μιλούσαν μια διαφορετική γλώσσα.
Στο βιβλίο τους για τις εξεγέρσεις στην Αφρική, οι Adam Branch και Zachariah Mampilly επισημαίνουν τη σημασία των φτωχών των πόλεων στις διαδηλώσεις. Τα κινήματά τους συχνά δεν ακολουθούν τις κλασικές μορφές διαμαρτυρίας. Μπορούν να είναι ακέφαλα και βίαια. Και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά ισχύουν για τις πρόσφατες διαδηλώσεις στην Κένυα.
Ενώ παλαιότερες διαδηλώσεις στην Κένυα συχνά εκπροσωπούσαν συγκεκριμένες ομάδες, όπως οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας και οι ασκούμενοι εκπαιδευτικοί, ή καθοδηγούνταν από την ελίτ, οι πρόσφατες διαδηλώσεις φέρονται να ξεκίνησαν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να οργανώθηκαν κυρίως από πολίτες της Γενιάς Ζ –άτομα που γεννήθηκαν από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2010.
Αυτό δείχνει ότι οι ηγέτες της Κένυας θα πρέπει να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις των νέων αστών που αναζητούν διαφορετικούς τρόπους πολιτικής συμμετοχής.
Παρόλο που η αστικοποίηση διευκολύνει τις πολιτικές αντιδικίες, αυτό δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι η αστικοποίηση οδηγεί αυτόματα σε εκδημοκρατισμό. Το εν εξελίξει άρθρο μου διαπιστώνει ότι η αστικοποίηση δομεί τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες σχετίζονται με το κράτος. Ενώ η αστική πυκνότητα καθιστά πιο εύκολο το αίτημα για λογοδοσία σε συλλογικό επίπεδο, η αστικοποίηση αυξάνει επίσης την πίεση για δημόσια αγαθά και υπηρεσίες.
Η ανισότητα στις πόλεις είναι ιδιαίτερα υψηλή και οι μεσαίες και ανώτερες τάξεις προτιμούν να στρέφονται στον ιδιωτικό τομέα ή να χρησιμοποιούν πελατειακούς δεσμούς για να λαμβάνουν υπηρεσίες παρά να αμφισβητούν το κατεστημένο. Ως εκ τούτου, η υπολογίσιμη δύναμη είναι μάλλον οι φτωχές μάζες. Δεν αρκεί πλέον οι κυβερνήσεις να ικανοποιούν τις ελίτ, καθώς το ποσοστό των φτωχών των πόλεων είναι πολύ μεγάλο για να αγνοηθεί.
Και μετά;
Η συμμετοχή των νεαρών διαδηλωτών στην Κένυα αμφισβητεί την αντίληψη ότι οι νέοι είναι απαθείς και δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική.
Είναι όμως πολύ νωρίς για να εξαγγείλουμε μια νέα εποχή ακτιβισμού προσανατολισμένου σε συγκεκριμένα ζητήματα, στον οποίο η συμμετοχή υπερβαίνει τα εθνοτικά και δημογραφικά όρια. Οι εθνικές ταυτότητες δεν είναι σταθερές, μπορούν να επιστρατευτούν για διαφορετικούς σκοπούς σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Για παράδειγμα, η πολιτική αντιπαλότητα μεταξύ εθνοτικών ή περιφερειακών παρατάξεων είναι συχνό φαινόμενο κατά τη διάρκεια των εκλογικών περιόδων.
Μένει να δούμε, ακόμα, αν η Γενιά Ζ θα μπορέσει να εδραιώσει τη θέση της ως δημογραφική ομάδα με πολιτική επιρροή και αν θα μπορέσει να αποφύγει την ενσωμάτωση με την καθεστηκυία τάξη. Οι νέοι δεν είναι μια ομοιογενής ομάδα, αλλά έχουν διαφορετικά συμφέροντα. Η Αραβική Άνοιξη έδειξε ότι τα κοινωνικά κινήματα είναι δύσκολο να αντέξουν απέναντι στην κρατική καταστολή.
Πολλά εξαρτώνται από την αντίδραση του καθεστώτος, καθώς και από την προθυμία των διαδηλωτών να υποστηρίξουν το κίνημά τους απέναντι στη θανατηφόρα βία ακόμα και πέρα από το αμφιλεγόμενο φορολογικό νομοσχέδιο.
Συντάκτρια: Lena Gutheil, Ερευνήτρια, Γερμανικό Ινστιτούτο Ανάπτυξης και Βιωσιμότητας (IDOS) .
