Ο ρόλος της Ελλάδας και του Ισραήλ καθώς νέες συγκρούσεις εξαπλώνονται κατά μήκος των υδάτινων δρόμων του μεταξιού. Το τελευταίο μέρος της ανάλυσης του iMEdD.
Το 2024 σηματοδοτεί έναν παράξενο νέο μιλιταρισμό. Οι συνολικές παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά 7% από το 2022 σε 2,4 τρισεκατομμύρια δολάρια, η μεγαλύτερη ετήσια αύξηση των τελευταίων 15 ετών. 35.000 Παλαιστίνιοι νεκροί στη Γάζα, 11.000 στην Ουκρανία και το παγκόσμιο εμπόριο να έχει αποκλειστεί από την Ερυθρά Θάλασσα, έναν από τους σημαντικότερους δρόμους του. Η κατάσταση κλιμακώθηκε καθώς Αμερικανοί στρατιώτες άρχισαν να χάνουν τη ζωή τους, πρώτα κατά τη διάρκεια μιας απαγόρευσης στην Ερυθρά Θάλασσα και στη συνέχεια μετά την επίθεση που εξαπέλυσε μια ομάδα προσκείμενη στο Ιράν με μη επανδρωμένο αεροσκάφος ενάντια σε αμερικάνικη βάση στα σύνορα Συρίας-Ιορδανίας.
Αυτές οι νέες εξάρσεις της στρατιωτικής δραστηριότητας σε διάφορα θέατρα σημειώθηκαν ενώ διεθνείς αξιωματούχοι προειδοποιούσαν τους πολίτες τους ότι επίκειται πόλεμος. «Προετοιμαζόμαστε για πόλεμο με τη Ρωσία», ανέφερε κορυφαίος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ, ενώ ο Βρετανός υπουργός Άμυνας προειδοποίησε ότι βρισκόμαστε σε έναν «προπολεμικό κόσμο» και ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι η χώρα του βρίσκεται «στο απόγειο του Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου ενάντια στο Ιράν και στο ριζοσπαστικό Ισλάμ». Ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron ετοιμάστηκε να στείλει Γάλλους στρατιώτες να πολεμήσουν τη Ρωσία στην Ουκρανία και προειδοποίησε ότι «πλησιάζει μια στιγμή» που οι Ευρωπαίοι «θα είναι απαραίτητο να μη φανούμε δειλοί».
Αν και οι περισσότεροι πόλεμοι επαναδιαπραγματεύονται ένα αποτυχημένο οικονομικό status quo, συνήθως πυροδοτούνται από κρίσεις που προκύπτουν μέσα από συναισθηματικά και διχαστικά για τον λαό αφηγήματα. Συνεπώς, δεν ήταν έκπληξη το γεγονός ότι το δεύτερο μέτωπο που ξέσπασε κατά μήκος του θαλάσσιου άξονα Βορρά-Νότου (που εκτείνεται από την Αζοφική Θάλασσα μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα) ήταν εκείνο του Ισραήλ και της Παλαιστίνης. Αυτό οδήγησε αλυσιδωτά σε ένα τρίτο μέτωπο στον ίδιο άξονα, όταν η οργάνωση Ανσάρ Αλλάχ στην Υεμένη αποτέλεσε τον πρώτο μη κρατικό φορέα που έκλεισε τη διεθνή πλωτή οδό της Ερυθράς Θάλασσας. Ενώ τα γεγονότα αυτά επιφανειακά έμοιαζαν αυτοτροφοδοτούμενα και ξεχωριστά από τη σύγκρουση Ουκρανίας-Ρωσίας, η χρονική στιγμή τους και η επακόλουθη στάση των εμπλεκόμενων μερών έδειχναν ότι η πυροδότησή τους ήταν προσχεδιασμένη.
Από την πρώτη ημέρα της επίθεσης της Χαμάς στο Ισραήλ, η οποία αποτέλεσε την πιο αιματηρή ημέρα της ιστορίας αυτού του κράτους, ήταν σαφές ότι δεν επρόκειτο απλώς για άλλη μία αναζωπύρωση μιας προϋπάρχουσας σύγκρουσης, αλλά για μια εντελώς νέα φάση της συνεχιζόμενης παγκόσμιας αντιπαράθεσης μεταξύ των ΗΠΑ και των νέων ανταγωνιστών τους. Οι μαχητές της Χαμάς ενήργησαν με σκοπό να σαμποτάρουν τις Συμφωνίες του Αβραάμ (η επιτυχής υλοποίηση των οποίων θα είχε παραμερίσει το Παλαιστινιακό ζήτημα), επέδειξαν εξελιγμένες στρατιωτικές τεχνικές και ανθεκτικότητα και προκάλεσαν σημαντικές απώλειες στον ισραηλινό στρατό κατά τη διάρκεια οκτώ
μηνών συγκρούσεων, διατηρώντας παράλληλα τις απώλειές τους στο 20-30% σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών. Συντονισμένες περιφερειακές επιθέσεις από πολιτοφυλακές προσκείμενες στο Ιράν εναντίον αμερικανικών στρατευμάτων αποσκοπούσαν στην αύξηση του κόστους της υποστήριξης του Ισραήλ, ενώ η θαλάσσια επέμβαση της Ανσάρ Αλλάχ αποσκοπούσε στο να προκαλέσει προβλήματα στους καταναλωτές του Πρώτου Κόσμου. Όποιος σχεδίασε αυτήν τη στρατηγική, επεδίωξε σαφώς να ποσοτικοποιήσει τον παλαιστινιακό πόνο με τρόπο που θα είχε μεγαλύτερη απήχηση στον μέσο κάτοικο της Δύσης από ό,τι οι εικόνες θανάτου και καταστροφής από τη Γάζα.
Αυτό που κατέδειξε επίσης η εξάπλωση της παγκόσμιας σύγκρουσης ήταν ο εκδημοκρατισμός του πολέμου, με μη κρατικούς φορείς που υποστηρίζονται από το κράτος, όπως η Χαμάς, η Χεζμπολάχ, η Ανσάρ Αλλάχ και η Ισλαμική Αντίσταση στο Ιράκ να αξιοποιούν τη φτηνή τεχνολογία ώστε να υπερτερήσουν οπλικών συστημάτων που κοστίζουν πολλαπλάσια ποσά. Η συστηματική και πολύπλευρη ασφυξία της ισραηλινής οικονομίας φάνηκε να εκδηλώνεται κατά τους μήνες μετά τον Οκτώβριο του 2023, με μερικό κλείσιμο διαφόρων βιομηχανιών, καθώς μεγάλος αριθμός του εργατικού δυναμικού εντάχθηκε στις εφεδρείες του στρατού, το λιμάνι του Εϊλάτ στην Ερυθρά Θάλασσα σχεδόν έκλεισε και η ιρανική διπλωματία πίεσε τους περιφερειακούς ισραηλινούς εταίρους με φιλοπαλαιστινιακό αφήγημα, όπως η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία, να μειώσουν την παραγωγή και να διακόψουν αντίστοιχα τη μεταφορά από το Αζερμπαϊτζάν προς το Ισραήλ του πετρελαίου που διέρχεται από το έδαφός του. Η άρνησή τους να συναινέσουν σε αυτό ήταν που ώθησε τους μη κρατικούς φορείς να επωμιστούν το βάρος της αντι-ισραηλινής δράσης. Ενώ η Τουρκία ανέστειλε τις εμπορικές σχέσεις με το Ισραήλ, η Ελλάδα (η οποία έχει προ πολλού εγκαταλείψει τη φιλοπαλαιστινιακή ρητορική της), στάθηκε σταθερά στο πλευρό του Ισραήλ και διευκόλυνε τη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ προς το Τελ Αβίβ.
Η θέση της Ελλάδας και του Ισραήλ στο παγκόσμιο σημείο καμπής
Τα δύο πρώτα μέρη αυτού του αφιερώματος διερεύνησαν το πώς η ίδρυση της Ελλάδας και του Ισραήλ υποβοηθήθηκε σε μεγάλο βαθμό από βρετανικές ενέργειες τον 19ο και τον 20ό αιώνα με σκοπό να αποτραπεί η εδραίωση τη εμπορικής και στρατιωτικής παρουσίας της Ρωσίας στη Μεσόγειο. Τόσο η Ελλάδα όσο και το Ισραήλ ήταν κράτη εξαρχής καθηλωμένα από εχθρικές γεωγραφίες, περιορισμένο πληθυσμό και την παρουσία αιώνιων εχθρών (είτε πρόκειται για γείτονες είτε για εσωτερικούς πληθυσμούς). Τα εμπόδια αυτά τους στέρησαν την οικονομική αυτονομία και τους ανάγκασαν να εξυπηρετήσουν τους στρατηγικούς στόχους των προστατών τους. Αλλά ενώ το Ισραήλ πέτυχε οικονομικά και ανέπτυξε μια εξωτερική πολιτική αρκετά κυρίαρχη ώστε να κατηγορείται συχνά ότι «κινεί τα νήματα», οι διαδοχικές χρεοκοπίες της Ελλάδας την εμπόδισαν να επιτύχει τον ίδιο βαθμό αυτονομίας.
Αυτό το τελευταίο κομμάτι εξετάζει πώς η τρέχουσα σύγκρουση στη Γάζα συνδέεται με τη συνεχιζόμενη διαδικασία επαναδιαπραγμάτευσης του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, σε μια στιγμή παγκόσμιας κρίσης που δεν έχουμε ξαναδεί από τους δύο παγκόσμιους πολέμους του 20ού αιώνα, και πώς η Ελλάδα και το Ισραήλ εντάσσονται σε αυτήν την παγκόσμια στιγμή. Ενώ ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος οδήγησε στη μετάβαση από την αποικιοκρατία και τις αυτοκρατορίες σε ένα σύστημα εθνικών κρατών και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος σηματοδότησε την κατάρρευση της Ευρώπης και την άνοδο της Αμερικής και της ΕΣΣΔ, οι πόλεμοι στην Ουκρανία και στη Γάζα φαίνεται να σημαίνουν το τέλος της μονοπολικής περιόδου της Ουάσινγκτον και μια πιθανή μετάβαση πέρα από το έθνος-κράτος. Οι μικρές χώρες όπως η Ελλάδα και το Ισραήλ είναι άραγε καταδικασμένες να παραμείνουν προσαρτημένες στους προστάτες τους ή μπορούν να εξασφαλίσουν ένα επίπεδο ανεξαρτησίας παρόμοιο με αυτό που έχουν επιδείξει τα τελευταία χρόνια η Τουρκία, το Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα; Σε μια εποχή ραγδαίων μεταβάσεων, μήπως οδεύουν προς την απλή διατήρηση ενός εθνικοκρατικού κελύφους που κρύβει το γεγονός ότι η επιβολή της λιτότητας από τους πολιτικούς τους ηγέτες και η υιοθέτηση των επιταγών της ελεύθερης αγοράς της ΕΕ έχει οδηγήσει τη χρηματιστικοποίηση των σπλάχνων του έθνους-κράτους τους;
Οφθαλμός αντί οφθαλμού
Το Ισραήλ απάντησε στα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου επιχειρώντας μια εθνική εκκαθάριση στη Γάζα. Ανακοινώνοντας ότι θα εξοντώσει τη Χαμάς μετά την τραυματική και κτηνώδη επιδρομή της, ο ισραηλινός στρατός εισέβαλε στη Λωρίδα της Γάζας, εξαπολύοντας μια σαρωτική επίδειξη συλλογικής τιμωρίας, που υπαγορεύτηκε από μια ισραηλινή κυβέρνηση γεμάτη με εξτρεμιστές οι οποίοι ζητούν εκδίκηση, αντί να λάβει υπόψη της την αυτοσυγκράτηση που ζητούσαν οι ΗΠΑ. Ωστόσο, η Ουάσινγκτον επανεξόπλισε μαζικά τον σύμμαχό της, μεταξύ άλλων με πυρομαχικά που καταστρέφουν καταφύγια, βλήματα για άρματα μάχης και βόμβες τόσο μεγάλες που η χρήση τους σε αστικές περιοχές εγγυάται υψηλές απώλειες.
Ως αποτέλεσμα των ανελέητων βομβαρδισμών, περισσότεροι από 35.000 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί (σχεδόν 7 στους 10 γυναίκες και παιδιά) και το 90% του πληθυσμού έχει εκτοπιστεί, σε μια σύγκρουση κατά την οποία δύο μελέτες έχουν αποφανθεί ότι έχει σημειωθεί ο υψηλότερος κατά κεφαλήν θάνατος αμάχων από οποιαδήποτε σύγκρουση του 20ού αιώνα. Οι αδιάκριτοι βομβαρδισμοί και ο αστικός πόλεμος μετέτρεψαν αυτό που κάποτε ήταν γνωστό ως η πιο πυκνοκατοικημένη υπαίθρια φυλακή του κόσμου σε μια έρημη χώρα ερειπίων, αναγκάζοντας τον υπουργό Άμυνας των ΗΠΑ Lloyd Austin να προειδοποιήσει το Ισραήλ ότι μπορεί να αντιμετωπίσει μια στρατηγική ήττα παρά την τακτική νίκη.
«Το Ισραήλ είναι ο εντεταλμένος πληρεξούσιος, που έχει αναλάβει να υπερασπιστεί τα δυτικά συμφέροντα στη Μέση Ανατολή, αλλά αντ’ αυτού οι ΗΠΑ λειτουργούν ως πληρεξούσιος του Ισραήλ, πολεμώντας τώρα σε πολλαπλά μέτωπα, με τους στρατιώτες τους να πεθαίνουν για να υπερασπιστούν το Ισραήλ και να προστατεύσουν τη δυνατότητά του να συνεχίσει να πολεμά στη Λωρίδα της Γάζας», δήλωσε ο Mouin Rabbani, Ολλανδο-Παλαιστίνιος πρώην ανώτερος αναλυτής της International Crisis Group, αναφερόμενος στους θανάτους Αμερικανών στρατιωτών στην Ερυθρά Θάλασσα και στην Ιορδανία κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων απαγόρευσης που σχετίζονται με το Ισραήλ. «Δεν θα έπρεπε να λειτουργεί έτσι η σχέση ΗΠΑ-Ισραήλ».
Όπως και στην περίπτωση της σύγκρουσης στην Ουκρανία, η Ελλάδα ήταν ξεκάθαρη στην επιλογή πλευράς. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έδωσε τον τόνο με μια επίσκεψη αλληλεγγύης στον Ισραηλινό πρωθυπουργό Benjamin Netanyahu, διέθεσε φρεγάτες για περιπολίες στην Ανατολική Μεσόγειο και την επιχείρηση Prosperity Guardian και έδωσε εντολή στους Έλληνες διπλωμάτες να απέχουν από την ψηφοφορία του ΟΗΕ που ζητούσε ανθρωπιστική κατάπαυση του πυρός. Παρά το γεγονός ότι το ελληνικό κράτος διατηρούσε ιστορικά μια φιλοπαλαιστινιακή πολιτική ακολουθώντας την πολιτική των κυρίως αραβικών και ιρανικών προμηθευτών πετρελαίου του, αυτήν τη φορά έδειξε αλληλεγγύη και στρατηγικό βάθος προς τον ισραηλινό σύμμαχό του, πετώντας παράλληλα στους Παλαιστίνιους μια ανθρωπιστική χειρονομία.
Η Ουάσινγκτον κατέπλευσε με ναυτικά μέσα στον κόλπο της Σούδας για να υποστηρίξει το Ισραήλ και της παραχωρήθηκε η χρήση επιπλέον αεροπορικών βάσεων για τις επιχειρήσεις της, ενώ η Αθήνα –σε αναγνώριση του γεγονότος ότι διαθέτει έναν από τους μεγαλύτερους εμπορικούς στόλους στον κόσμο– εγκατέστησε την έδρα της ευρωπαϊκής πλευράς της επιχείρησης Prosperity Guardian υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στη Λάρισα. Συνολικά, η Ελλάδα ενήργησε ακολουθώντας σταθερά την ιστορική της πορεία ευθυγράμμισης με τη Δύση, κάτι που επισημάνθηκε από τη Μόσχα.
Οι επιπτώσεις στην περιοχή που προκάλεσαν οι μαχητές της Χαμάς ήρθαν στο προσκήνιο ενώ γινόταν φανερό ότι η επιδρομή της 7ης Οκτωβρίου ήταν μέρος ενός οράματος μεγαλύτερου από το μακροχρόνιο παλαιστινιακό-ισραηλινό αδιέξοδο. Σε τοπικό επίπεδο, οι πολλαπλές συγχρονισμένες επιδρομές σε ισραηλινές στρατιωτικές εγκαταστάσεις και στρατιωτικοποιημένες κοινότητες πολιτών επέφεραν στο Ισραήλ ένα τραυματικό εσωτερικό πλήγμα και λειτούργησαν ως βάναυση υπενθύμιση ότι η οπισθοχώρηση στις ειρηνευτικές δεσμεύσεις, ακόμη και με την οικοδόμηση τειχών και την κατάληψη γης μέσω της παράνομης επέκτασης των οικισμών, δεν μπορεί να εγγυηθεί διαρκή ασφάλεια. Σε περιφερειακό επίπεδο, οι επιχειρήσεις πέτυχαν το άνοιγμα ενός δεύτερου μετώπου μετά την Ουκρανία, ωθώντας την Ουάσινγκτον σε έναν διμέτωπο πόλεμο δι’ αντιπροσώπων κατά μήκος του θαλάσσιου άξονα Μαύρης Θάλασσας-Μεσόγειου-Ερυθράς Θάλασσας. Σταμάτησαν επίσης την υποβάθμιση της 75χρονης κατοχής πέντε εκατομμυρίων Παλαιστινίων από το Ισραήλ, την οποία οι ΗΠΑ επεδίωκαν να εδραιώσουν μέσω μιας διαδικασίας περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης που διευκολύνθηκε από τις Συμφωνίες του Αβραάμ. Η Χαμάς εξυπηρέτησε επίσης τα ιρανικά συμφέροντα, επιτιθέμενη στο Ισραήλ εντός των συνόρων του και ανοίγοντας ένα νότιο μέτωπο απέναντι στο βόρειο μέτωπο της λιβανέζικης Χεζμπολάχ, ενώ παράλληλα έδειξε ότι έχει αναπτύξει επιχειρησιακές ικανότητες που πλησιάζουν αυτές των Λιβανέζων μαχητών. Τέλος, οι σοκαριστικές εικόνες νεκρών μωρών, παιδιών διαλυμένων από διασπορά θραυσμάτων και πενθούντων γονέων, που τραβούν τα κινητά τηλέφωνα σε πραγματικό χρόνο, συγκλόνισαν το αραβικό κοινό, με αποτέλεσμα το Ριάντ να μην μπορεί με κανέναν τρόπο να προχωρήσει σε εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ, μόλις λίγες εβδομάδες πριν από την ανακοίνωση της συμφωνίας. «[Η Χαμάς] γνώριζε ότι επρόκειτο να συνομιλήσω με τους Σαουδάραβες», κατήγγειλε ο Biden.
Προέκυψαν επίσης στοιχεία ότι οι επιθέσεις δεν ήταν αιφνιδιαστικές για το Ισραήλ. Τόσο ο στρατός όσο και οι ξένες υπηρεσίες πληροφοριών είχαν στείλει πολλαπλές προειδοποιήσεις με μεγάλη λεπτομέρεια για το ότι η Χαμάς προετοίμαζε χτύπημα. Πριν από την εισβολή τους στη Γάζα, οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις προειδοποίησαν τον παλαιστινιακό πληθυσμό να αποχωρήσει από τη Λωρίδα της Γάζας προς την Αίγυπτο.
Ωστόσο, οι Αιγύπτιοι αρνήθηκαν να ανοίξουν τα σύνορά τους και το Ισραήλ αντίστοιχα δεν άνοιξε κανένα από τα άλλα τέσσερα περάσματα της Λωρίδας, ακυρώνοντας τους ισχυρισμούς του ότι ενδιαφερόταν για τον άμαχο πληθυσμό. Ένα κυβερνητικό έγγραφο που πρότεινε τη μαζική εκδίωξη των κατοίκων της Γάζας διέρρευσε, μαζί με προτάσεις που παρακινούσαν την Αίγυπτο να δεχτεί τους Παλαιστίνιους. Οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί που ακολούθησαν ήταν τόσο εκτεταμένοι που κατέστησαν τη Λωρίδα μη κατοικήσιμη. Ο στρατός έβαλε στο στόχαστρο νοσοκομεία, απέκοψε την περιοχή από τα αποθέματα γλυκού νερού και διοχέτευσε θαλασσινό νερό στο δίκτυο σηράγγων της Χαμάς, με συνέπεια τη μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα και της καλλιεργήσιμης γης. Με βιβλικές αναφορές καταστροφής να ακούγονται τόσο από τον πρωθυπουργό Benjamin Netanyahu όσο και από διάφορους ειδήμονες, φάνηκε ότι το Ισραήλ επιδιώκει όχι απλώς έναν πόλεμο κατά της Χαμάς αλλά μια συστηματική προσπάθεια για την ερήμωση της Γάζας.
Έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες σχετικά με τα βαθύτερα κίνητρα του Ισραήλ για την επιδίωξη εκκαθάρισης της στρατηγικής σημασίας Λωρίδας της Γάζας που βλέπει προς τη Μεσόγειο, πέρα από την κυρίαρχη εξήγηση ότι τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου ήταν τόσο τραυματικά ώστε να υποκινήσουν μια οριστική διευθέτηση του παλαιστινιακού ζητήματος. Αυτές περιλαμβάνουν την ευκαιρία για την κατάληψη των, πενιχρών για την ώρα, υπεράκτιων αποθεμάτων φυσικού αερίου της Γάζας και τη δυνατότητα ανάπλασης της Λωρίδας σε μια εγκατάσταση για ένα κολοσσιαίο έργο: μια διώρυγα που θα ανταγωνίζεται το Σουέζ και θα συνδέει τη Μεσόγειο με την Ερυθρά Θάλασσα μέσω του Εϊλάτ, κάτι που είναι αδύνατο όσο τα διερχόμενα πλοία κινδυνεύουν να χτυπηθούν από πυραύλους της Χαμάς. Με την αυξανόμενη ξηρασία στη διώρυγα του Παναμά να διοχετεύει περισσότερη κίνηση εμπορευματοκιβωτίων στο Σουέζ και το Κάιρο να αυξάνει πρόσφατα τα τέλη διέλευσης, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να επικροτήσουν μια πρωτοβουλία η οποία θα προσέφερε μια πιθανή εναλλακτική λύση έναντι του Σουέζ σε περίπτωση αποκλεισμού, θα ενίσχυε τον ανταγωνισμό και θα μείωνε τα τέλη. Μια τέτοια διώρυγα θα καλυπτόταν στρατιωτικά από τις αμερικανικές βάσεις στην Ελλάδα και στο Τζιμπουτί, το οποίο φιλοξενεί το μοναδικό μόνιμο στρατιωτικό ορμητήριο των ΗΠΑ στην Αφρική και ελέγχει τις εξελίξεις σε κράτη της Ερυθράς Θάλασσας και του Κέρατος της Αφρικής, όπως η Σομαλία, το Σουδάν και η Υεμένη. Καθώς όμως η κατασκευή της διώρυγας παραμένει μη ρεαλιστική, τόσο από τεχνικής άποψης όσο και εφόσον η Γάζα παραμένει εχθρικό έδαφος, διερευνάται επίσης μια εναλλακτική σιδηροδρομική διαδρομή.
Πόλεμος εμπορικών διαδρόμων: «Μία Ζώνη – Ένας δρόμος» έναντι Οικονομικού Διαδρόμου Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης
Αν στα τέλη του 20ού αιώνα κυριαρχούσε η παγκοσμιοποίηση υπό την αμερικανική κυριαρχία και οι εμπορικές διαδρομές υπό την αστυνόμευση των ΗΠΑ, στον 21ο αιώνα παρατηρείται μια στροφή προς ανταγωνιστικούς εμπορικούς διαδρόμους. Τα κράτη της Ελλάδας και του Ισραήλ βρίσκονται εγκλωβισμένα σε έναν εμπορικό άξονα υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ, ενώ η κρίσιμη γεωγραφία της συνεχιζόμενης σύγκρουσης συναντά την Ερυθρά Θάλασσα, η οποία έγινε το σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης σε μια εποχή κινεζικής παραγωγής και δυτικής κατανάλωσης. Αυτές οι βελτιωμένες εμπορικές λεωφόροι ενσωματώνουν τεράστιες εκτάσεις θαλάσσιων και χερσαίων οδών, επιταχύνοντας τη διακίνηση αγαθών και συνδέοντας σιδηροδρομικές γραμμές με ναυτιλιακούς διαδρόμους. Οι δύο σημερινές υπερδυνάμεις προσεγγίζουν αυτές τις οδούς με τον ίδιο τρόπο που οι τεχνολογικοί γίγαντες διαμόρφωσαν τις ιδιωτικοποιημένες κοινωνικές πλατφόρμες του διαδικτύου σε αποκλειστικά, σφραγισμένα οικοσυστήματα τα οποία παράγουν ισχύ και κέρδος για όποιον τα ελέγχει. Παρά τη ρητορική της συνεργασίας ανοιχτότητας που χρησιμοποιείται, η διαδικασίες αγοράς συνεπάγεται επίσης πολιτική αφοσίωση στη γεωπολιτική παράταξη που την ανακινεί και στους στρατηγικούς της στόχους. Όπως τα πρατήρια καυσίμων ακμάζουν ή ναυαγούν σε συνάρτηση με τη συμπερίληψή τους σε έναν νέο αυτοκινητόδρομο με διόδια, έτσι και τα υπάρχοντα λιμάνια και εδάφη αντιμετωπίζουν το δίλημμα είτε να εξασφαλίσουν τη μελλοντική τους ευημερία επιδιώκοντας τη συμμετοχή τους σε μία από τις ανταγωνιστικές διαδρομές, είτε να βρεθούν στην ερημιά του συρρικνούμενου τοπικού ή περιφερειακού εμπορίου.
Από τους διάφορους εμπορικούς διαδρόμους που εξετάζονται, η μόνη διαδρομή που λειτουργεί αυτήν τη στιγμή είναι η κινεζική πρωτοβουλία «Μία Ζώνη – Ένας δρόμος» (BRI), η οποία γιόρτασε την πρώτη δεκαετία της σε μια τελετή στο Πεκίνο στις 17 Οκτωβρίου του 2023, όπου συμμετείχαν κυρίως ηγέτες του Παγκόσμιου Νότου και των χωρών BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα). Ένας από τους άξονές της ακολουθεί τη θαλάσσια διαδρομή από τον Ινδικό Ωκεανό προς το Σουέζ, η οποία καταλήγει στη Μεσόγειο. Εκτός από τη μείωση του κόστους μεταφοράς και του χρόνου ταξιδιού, η BRI στοχεύει να δώσει σάρκα και οστά στη νομισματική πτυχή της συμμαχίας BRIC, αποδολαριοποιώντας τις συναλλαγές της και δημιουργώντας ένα δίκτυο συναλλαγών σε γουάν, ρούβλια ή εθνικά νομίσματα. Αν και το κινεζικό γουάν τριπλασίασε το μερίδιό του στις παγκόσμιες συναλλαγές από τον Ιανουάριο του 2023, εξακολουθεί να αντιπροσωπεύει μόνο το 4% των παγκόσμιων πληρωμών σε αξία, σε σύγκριση με το μερίδιο του δολαρίου που αγγίζει το 60%.
Εκτός από την BRI, ένας άλλος εμπορικός διάδρομος που διαταράσσει το γεωπολιτικό status quo είναι ο Διεθνής Διάδρομος Μεταφορών Βορρά-Νότου (INTSC). Πρόκειται για ένα ευρασιατικό θαλάσσιο και σιδηροδρομικό πέρασμα που συνδέει την Ινδία με τη Ρωσία, τη βόρεια Ευρώπη και την Κεντρική Ασία και παρακάμπτει πλήρως την Ερυθρά Θάλασσα και τη διώρυγα του Σουέζ, όπου κυριαρχούν οι ΗΠΑ. Αποκαθιστά επίσης το Ιράν που τελεί υπό τις κυρώσεις των ΗΠΑ, στέλνοντας προϊόντα από το Μουμπάι στο λιμάνι Τσαμπαχάρ, απ’ όπου μεταφορτώνονται σε τρένα τα οποία διασχίζουν το ιρανικό οροπέδιο μέχρι τις ακτές της Κασπίας Θάλασσας και από εκεί προωθούνται στην Τουρκία, στα Βαλκάνια ή στην Κεντρική Ασία. Το πρώτο φορτίο που παραδόθηκε μέσω αυτής της διαδρομής στη Σαουδική Αραβία ταξίδεψε από τη Μόσχα στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2023.
Ήταν επίσης Σεπτέμβριος του 2023 όταν ο Biden ανακοίνωσε εσπευσμένα την «πραγματικά μεγάλη ιδέα» μιας δυτικής εναλλακτικής λύσης στη σύνοδο κορυφής της G20, παρόλο που οι βασικές λεπτομέρειες παραμένουν άγνωστες. Το αμερικανικό σχέδιο προβλέπει την Ελλάδα ως λιμάνι εισόδου στην ΕΕ, ενώ το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία, σε σύμπραξη, βάσει των Συμφωνιών του Αβραάμ, θα μεταφέρουν τα εμπορεύματα ινδικής προέλευσης μέσω της Αραβικής Χερσονήσου στο ινδικής ιδιοκτησίας λιμάνι της Χάιφα. Ο Οικονομικός Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC) είναι μια ανταγωνιστική εμπορική οδός σε σχέση με την BRI, με στόχο να εμποδίσει την κινεζική διείσδυση στη δυτική Ασία και τη νοτιοανατολική Ευρώπη. Ο IMEC εκμεταλλεύεται την ανάγκη της Ινδίας να δημιουργήσει ισχυρότερους δεσμούς με τις δυτικές αγορές, προκειμένου να ανταγωνιστεί αποτελεσματικότερα την Κίνα και να μειώσει κατά 40% την εξάρτησή της από το ρωσικό πετρέλαιο, αντικαθιστώντας το με σαουδαραβικό και ιρακινό πετρέλαιο. Το επίκεντρο του έργου θα είναι μια σιδηροδρομική γραμμή που θα εκτείνεται στην Αραβική Χερσόνησο από το λιμάνι της Φουτζάιρα των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων μέχρι τη Χάιφα, μέσω της Σαουδικής Αραβίας και της Ιορδανίας, η οποία θα συνδέει τον Ινδικό Ωκεανό με τη Μεσόγειο έως και 40% ταχύτερα από την τρέχουσα διαδρομή μέσω της Ερυθράς Θάλασσας. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό, η Χάιφα θα γίνει η πύλη της Ασίας προς την Ευρώπη, με τα εμπορεύματα να μεταφέρονται στο λιμάνι του Πειραιά. Μια δοκιμαστική εκδοχή με φορτηγά λειτουργεί ήδη για να παρακάμψει το κλείσιμο της Ερυθράς Θάλασσας από τους Χούτι, πυροδοτώντας κατηγορίες περί προδοσίας του αραβικού αγώνα απέναντι στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στη Σαουδική Αραβία και στην Ιορδανία. Οι σχεδιαστές του IMEC μπορεί να έχουν αντιληφθεί τις επιπλοκές που θα προέκυπταν από το γεγονός ότι το ελληνικό λιμάνι ανήκει κατά πλειοψηφία στην Κίνα, αν και η τρέχουσα αναβάθμιση του κοντινού λιμανιού της Ελευσίνας με χρηματοδότηση από τις ΗΠΑ ύψους 125 εκατ. δολαρίων και η απόφαση της Ιταλίας να εγκαταλείψει την BRI μπορεί να προσφέρει εναλλακτικές λύσεις στις ΗΠΑ. Τα λιμάνια της Ελλάδας μετατρέπονται σε μια σπουδή γεωπολιτικής πόλωσης και προσφέρουν μια ιδέα για το πώς μοιάζει ένα έθνος-κράτος του οποίου οι κύριες στρατηγικές εγκαταστάσεις έχουν ιδιωτικοποιηθεί: ο Βόλος και η Θεσσαλονίκη ελέγχονται από φιλορωσικά συμφέροντα, ο Πειραιάς από τους Κινέζους, η Αλεξανδρούπολη από τις ΗΠΑ, η Ηγουμενίτσα και το Ηράκλειο από τους Ιταλούς, ενώ η Ινδία εποφθαλμιά το τρίτο λιμάνι της Αττικής, το Λαύριο.
Τόσο η κινεζική όσο και η αμερικανική εμπορική οδός παρακάμπτουν σε μεγάλο βαθμό την ανερχόμενη, αλαζονική Τουρκία, η οποία διαμορφώνει τον δικό της εμπορικό διάδρομο, εν μέρει μέσω μιας στρατηγικής σημασίας εδαφικής έκτασης που κατέλαβε το 2023 ο στενός της σύμμαχος, το Αζερμπαϊτζάν, από την Αρμενία, και η οποία άνοιξε ένα πέρασμα μεταξύ της μεσογειακής Τουρκίας και της Κασπίας. Τέλος, υπάρχει, επίσης, μια διαδρομή του Μέσου Διαδρόμου η οποία συνδέει την Κίνα με την Τουρκία μέσω της Κεντρικής Ασίας και της Κασπίας Θάλασσας, που έχει σημειώσει μια «τεράστια αύξηση» στην κυκλοφορία. Όσο ο κόσμος χωρίζεται σε μπλοκ, οι μικρές εσωτερικές αγορές εθνών-κρατών όπως η Ελλάδα και το Ισραήλ χάνουν όλο και περισσότερη αυτονομία καθώς εντάσσονται σε μεγαλύτερες αλυσίδες εφοδιασμού που κυριαρχούνται από ανταγωνιστικές υπερδυνάμεις.
Αποφεύγοντας το Σουέζ: χερσαίες και θαλάσσιες εναλλακτικές λύσεις
Μολονότι ο IMEC καλύπτει μόνο την Ευρώπη, η δέσμευση του Biden σε σχέση με αυτόν υποδηλώνει ότι ο ίδιος αντιλαμβάνεται τα γεωπολιτικά μερίσματα που προκύπτουν από τη συσπείρωση των συμμάχων του σε μια εμπορική συμμαχία για την εξασφάλιση μιας γεωπολιτικά κρίσιμης περιοχής που κινδυνεύει να ξεφύγει από τον έλεγχο των ΗΠΑ. Εάν ο IMEC συνδυαστεί με τα αποθέματα φυσικού αερίου που ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στα ανοικτά των ακτών της Κύπρου, της Γάζας, του Ισραήλ και του Λιβάνου, θα μετατρέψει το Τελ Αβίβ σε ενεργειακό κόμβο ο οποίος θα διαθέτει υγροποιημένο φυσικό αέριο στην ΕΕ σε δολάρια, ενώ ταυτόχρονα θα αποκλείσει το ρωσικό και το ιρανικό αέριο από την ευρωπαϊκή αγορά και θα ενισχύσει την Ινδία ως αντίπαλο δέος της Κίνας. Μια συμφωνία των Εμιράτων με το Ισραήλ το 2020 για την εξαγωγή πετρελαίου μέσω της Eilat-Ashdod Petroleum Company και μια σιδηροδρομική σύνδεση που θα ενώνει το Εϊλάτ με τη φουτουριστική πόλη Νίομ της Σαουδικής Αραβίας θα δημιουργήσει έναν ενεργειακό, οικονομικό και τουριστικό κόμβο γύρω από τον Κόλπο της Άκαμπα, κλειδώνοντας την ανατολική πλευρά της Δυτικής Ασίας σε μια περιοχή που αποτελεί τον κρίσιμο άξονα μεταξύ της αφρικανικής και της ασιατικής ηπείρου.
Πετρέλαιο, Σιωνισμός και ένας παγκόσμιος πόλεμος
Αυτή η συνδετική περιοχή μεταξύ της αφρικανικής και της αραβικής τεκτονικής πλάκας εκτείνεται από τη μεσογειακή ακτογραμμή της Γάζας μέσω της ισραηλινής Νεγκέβ και της οικονομικής ζώνης της Άκαμπα της Ιορδανίας, έως τις ακτές της Σαουδικής Αραβίας. Με τους Χούτι, τους Ιρανούς υποστηρικτές τους, και τους Κινέζους και Ρώσους συμμάχους της Τεχεράνης να προβάλλονται ως διεκδικητές, οι ΗΠΑ έχουν συγκροτήσει έναν συνασπισμό για την εξουδετέρωσή τους. Μια τέτοια σύγκρουση εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Ρωσίας και της Κίνας, πιέζοντας τις ΗΠΑ, και θα πολώσει περαιτέρω τον αραβικό κόσμο, εκτροχιάζοντας την περιφερειακή ολοκλήρωση υπό σαουδαραβική κηδεμονία, ενώ παράλληλα θα καθυστερήσει τις προσπάθειες του Ριάντ να μεταβεί σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Η Σαουδική Αραβία διαμηνύει επίσης στην Ουάσινγκτον μέσω των ανοιγμάτων προς την Κίνα, μιας σπάνιας επίσκεψης στο εξωτερικό του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και μιας συμφιλίωσης με το Ιράν που επετεύχθη με κινεζική μεσολάβηση, ότι δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη ως αποκλειστικά δυτικός εταίρος.
Ενώ οι μεγάλες δυνάμεις ανταγωνίζονταν για αυτές τις γεωπολιτικές ζώνες σύνδεσης από την αρχαιότητα, το καινούργιο είναι οι σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ των διεκδικητών της κυριαρχίας της Δύσης και των τοπικών φορέων της εποχής μετά την ανεξαρτησία. Αυτές οι νέες συνέργειες –για παράδειγμα μεταξύ της Ρωσίας και της Συρίας ή της Κίνας και του Τζιμπουτί– όταν προστίθενται στις υφιστάμενες πιέσεις που προκαλούνται από τις προγενέστερες συμμαχίες της Ουάσινγκτον με χώρες όπως το Ισραήλ και η Ελλάδα, οξύνουν τους περιφερειακούς ανταγωνισμούς και μετατρέπουν την Ερυθρά Θάλασσα σε πιθανό τρίτο μέτωπο στην τρέχουσα παγκόσμια σύγκρουση. Μεταξύ των διαφόρων συγκρούσεων που υποβόσκουν σήμερα στην περιοχή μεταξύ του Κέρατος της Αφρικής και του Κόλπου της Άκαμπα είναι ο εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν, η σύγκρουση Σαουδικής Αραβίας-Χούτι, η αστάθεια στη Σομαλία και οι εντάσεις μεταξύ της περίκλειστης Αιθιοπίας με την Αίγυπτο για το Φράγμα της Αναγέννησης και με το Τζιμπουτί για την πρόσβαση στη θάλασσα.
Το μικροσκοπικό Τζιμπουτί ακολούθησε μια εκκεντρική πολιτική εξασφάλισης καθιστώντας τον εαυτό του τη χώρα με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση ξένων στρατιωτικών βάσεων στον κόσμο. Μεταξύ των χωρών που διατηρούν στρατεύματα και πλοία κοντά στο Μπαμπ ελ Μαντέμπ είναι και η Κίνα, με τη μοναδική της υπερπόντια βάση. Στο μεταξύ, τόσο η Ρωσία όσο και η Τουρκία προσπαθούν να εγκαταστήσουν μια βάση στο κοντινό Σουδάν, αυξάνοντας τον αριθμό των δυνάμεων που επιδιώκουν να δημιουργήσουν συμφόρηση στην Ερυθρά Θάλασσα. Η Ερυθραία μπορεί να είναι το πιο εκρηκτικό παράδειγμα, αφού επέτρεψε τόσο στο Ιράν όσο και στο Ισραήλ να εγκατασταθούν στο έδαφός της. Οι Ισραηλινοί παρακολουθούν τη Σαουδική Αραβία, το Σουδάν και την Υεμένη από μια εγκατάσταση ραντάρ στο όρος Έμπα Σόιρα και διατηρούν μια ναυτική βάση σε ένα νησί στο αρχιπέλαγος Ντάχλα της Ερυθραίας. Η παρουσία τους στην Ερυθρά Θάλασσα συνεχίζεται στο κατεχόμενο από τα ΗΑΕ νησί Σοκότρα της Υεμένης –έναν παράδεισο βιοποικιλότητας που βρίσκεται στρατηγικά τοποθετημένος ανάμεσα στην Ερυθρά Θάλασσα, στη Σομαλία και στην Υεμένη– όπου τα ΗΑΕ κατασκευάζουν μια ισραηλινή βάση. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υλοποιούν επίσης αυθαίρετες κατασκευές σε εδάφη που έχουν καταχραστεί στο νησάκι Περίμ της Υεμένης, το οποίο βρισκόταν άλλοτε υπό βρετανικό έλεγχο και του οποίου η θέση στα Στενά Μπαμπ ελ Μαντέμπ είναι ακόμη πιο στρατηγική από εκείνη της Σοκότρα.
Ο ιρανικός Στρατός των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης χρησιμοποιεί το ορμητήριό του στην Ερυθραία για τον ανεφοδιασμό της Χαμάς με όπλα μέσω του Σουδάν και διατηρούσε ένα πλοίο συλλογής πληροφοριών στην Ερυθρά Θάλασσα. Το πλοίο αναγκάστηκε να αποσυρθεί το 2021 αφού ισραηλινοί δύτες πυροδότησαν μια νάρκη εναντίον του και αντικαταστάθηκε από ένα άλλο πλοίο, για το οποίο υπήρχαν υποψίες ότι στέλνει σήματα στους Χούτι για τα πλοία που μπορούσαν να στοχεύσουν. Και αυτό με τη σειρά του αποσύρθηκε εν μέσω της αντιπαράθεσης Ιράν-Ισραήλ τον Απρίλιο του 2024, η οποία σηματοδότησε την πρώτη φορά που οι δύο χώρες χτύπησαν απευθείας η μία την άλλη. Τον Νοέμβριο του 2023, το αραβόφωνο κανάλι al-Mayadeen επικαλέστηκε πηγές ασφαλείας της Ερυθραίας σύμφωνα με τις οποίες άγνωστοι δράστες σκότωσαν έναν ισραηλινό αξιωματικό στην Ντάχλα. Τέτοιες εκρήξεις έντασης αποκαλύπτουν πόσο μεγάλη είναι η πιθανότητα να προκληθεί χάος σε αυτήν την υπερευαίσθητη περιοχή, αλλά, προς το παρόν, οι ΗΠΑ παραμένουν ο κυρίαρχος παράγοντας στο πιο κρίσιμο κέντρο του κόσμου για τη διακίνηση αργού πετρελαίου προς την Ευρώπη και πέραν αυτής.
Η ιδέα της σύνδεσης της Ερυθράς Θάλασσας, της Νεκράς Θάλασσας και της Μεσογείου μέσω μιας διώρυγας με έξοδο στη Γάζα υπήρχε από το 1855, όταν ένας Βρετανός αξιωματικός του ναυτικού, ο William Allen, την πρότεινε ως εναλλακτική λύση για το Σουέζ. Στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, το νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ υπέστη χερσαίο αποκλεισμό από τους εχθρικούς γείτονές του, γεγονός που το ανάγκασε να λαμβάνει το 90% των εισαγωγών του με θαλάσσια μέσα. Η κατασκευή της διώρυγας Μπεν Γκουριόν εμφανίστηκε ως πιθανή λύση στην απειλή της Αιγύπτου να κλείσει τη διώρυγα του Σουέζ (η οποία έχει ήδη προκαλέσει δύο πολέμους μεταξύ Καΐρου και Τελ Αβίβ). Μια αποχαρακτηρισμένη αμερικανική έκθεση του 1963 πρότεινε την κατασκευή της με τη χρήση εκατοντάδων υπόγειων πυρηνικών εκρήξεων, αλλά η σύγχρονη γνώση για τις συνέπειες της ατομικής ανάφλεξης μετατόπισε το έργο στους υγροβιότοπους της κοιλάδας της Γάζας, οι οποίοι προσφέρουν ευκολότερες συνθήκες για εκσκαφή. Η ιδέα μιας διώρυγας επανήλθε στην επικαιρότητα το 2021, όταν η διώρυγα του Σουέζ αποκλείστηκε για 15 εβδομάδες από ένα πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, αλλά, όπως έχουν τα πράγματα, μια πιο ρεαλιστική εναλλακτική λύση στη διώρυγα του Σουέζ είναι ηεπιλογή μεταφοράς εμπορευμάτων με το σιδηροδρομικό έργο υψηλής ταχύτητας Μεσογείου-Ερυθράς Θάλασσας. Και πάλι όμως, οι επιβάτες και τα εμπορεύματα δεν θα μπορούν να ασφαλιστούν όσο υπάρχει ο κίνδυνος επιθέσεων με ρουκέτες από τη Χαμάς. Η κατασκευή μιας τέτοιας διώρυγας θα καθιστούσε το Ισραήλ ουσιαστικό παράγοντα στις διεθνείς εμπορικές ροές και, μαζί με μια πολυθρησκευτική κατεχόμενη Ιερουσαλήμ, θα αναβάθμιζε τη γεωπολιτική του σημασία.
Μια έκρηξη αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο;
Οι τρέχοντες γεωπολιτικοί ελιγμοί στην Ερυθρά Θάλασσα και στην Ανατολική Μεσόγειο θυμίζουν τον οξύ ανταγωνισμό για την ενέργεια και τους εμπορικούς δρόμους που προανήγγειλε δύο παγκόσμιους πολέμους. Το μόνο ειρηνικό τμήμα του θαλάσσιου άξονα Βορρά-Νότου είναι σήμερα η Ανατολική Μεσόγειος, μέσα σε ένα πλαίσιο αυξημένων αμερικανικών πιέσεων προς την Άγκυρα να εγκαταλείψει την αμφίπλευρη εξωτερική πολιτική της και να επιστρέψει πλήρως στη Δύση. Οι σύμμαχοι των ΗΠΑ, Αίγυπτος, Ισραήλ, Ελλάδα και Κύπρος, ήρθαν πιο κοντά τα τελευταία χρόνια εξαιτίας του κοινού ανταγωνισμού τους με την Τουρκία για τα θαλάσσια αποθέματα φυσικού αερίου. Η πρόθεσή τους να κατασκευάσουν τον Eastmed, έναν αγωγό που θα μετέφερε υγροποιημένο φυσικό αέριο στην Ευρώπη και θα ανακατεύθυνε τον ενεργειακό εφοδιασμό μακριά από τη Ρωσία, μπορεί να έπεσε στο κενό, αλλά η σταθερά αυξανόμενη ένταση μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων δείχνει πόσο αυξάνεται η πίεση στην Ανατολική Μεσόγειο. Η επιδείνωση των ισραηλινοτουρκικών σχέσεων λόγω της Γάζας μπορεί επίσης να οδηγήσει στην αναβίωση του Eastmed. Η Διακήρυξη των Αθηνών που υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας μπορεί να σταθεροποίησε προσωρινά την περιοχή, αλλά οι διμερείς σχέσεις είναι ευάλωτες απέναντι στην εξαιρετικά ρευστή διεθνή κατάσταση, πράγμα που σημαίνει ότι η Ανατολική Μεσόγειος παραμένει ένα πιθανό τέταρτο θέατρο της τρέχουσας σύγκρουσης.
Προσαρμογή σε μια νέα εποχή
Αυτή η σειρά άρθρων προσπάθησε να καταδείξει πώς η ελληνική και η ισραηλινή εθνική κρατική οντότητα υπήρξαν προϊόντα των δυτικών προσπαθειών να διασφαλίσουν τα περιφερειακά τους συμφέροντα και να περιορίσουν τη Ρωσία από το να προβάλει μεσογειακές απαιτήσεις, ενώ παράλληλα παρουσίασε την ανθεκτικότητα και τη διαχρονικότητα των ζητημάτων για τα οποία οι υπερδυνάμεις μάχονται, ανεξάρτητα από την ιδεολογία τους. Όσο κι αν γενιές Ελλήνων και Ισραηλινών πολιτικών παρουσίασαν στους πολίτες τους αυτήν τη στρατηγική ευθυγράμμιση ως επιλογή, δικαιολογώντας την είτε με βάση την πολιτισμική συγγένεια είτε με βάση το γεωπολιτικό αναπόφευκτο, το γεγονός παραμένει ότι ούτε η Αθήνα ούτε καν το Τελ Αβίβ δεν διατηρούν την απαραίτητη κυριαρχία και ότι η σύναψη συμμαχιών με μεγαλύτερες δυνάμεις με βάση τις ατζέντες αυτών, ούτε εξυπηρετεί τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους ούτε διαλύει την ευρύτερη περιφερειακή αντίληψη ότι αποτελούν δυτικά πολιτισμικά δημιουργήματα και αμερικανικά παραρτήματα που υλοποιούν ηγεμονικά σχέδια.
«Το Ισραήλ και η Ελλάδα χρησιμεύουν ως ανάχωμα απέναντι στις επιθέσεις όχι μόνο των μελαμψών μουσουλμανικών σωμάτων που είναι έτοιμα να εισβάλουν ανά πάσα στιγμή στα σύνορα της χριστιανικής Δύσης… αλλά και ως τα τελευταία οχυρά της δημοκρατίας, ένα μετωνύμιο του δυτικού πολιτισμού», γράφει η καθηγήτρια κοινωνιολογίας του CUNY Δέσποινα Λαλάκη σε μια κριτική για το βιβλίο «Review of Archaeology, Nation, and Race: Confronting the Past, Decolonizing the Future in Greece and Israel» [Αρχαιολογία, Έθνος και Φυλή: Αντιμετωπίζοντας το Παρελθόν, Αποαποικιοποιώντας το Μέλλον στην Ελλάδα και στο Ισραήλ]. «Αυτές οι κοινωνικές και πολιτικές σημασίες που επενδύθηκαν στον ελληνισμό και στον εβραϊσμό έχουν εξελιχθεί σε εσωτερικευμένες δομές κυριαρχίας, σε συνεκτικές ταυτότητες που διαιωνίζουν τη διαρκή ανισότητα».
Οι συγκρούσεις στην Ουκρανία και στη Γάζα ξέσπασαν ακριβώς τη στιγμή που η Ουάσινγκτον προσπαθούσε να διατηρήσει την κυριαρχία της στην Ευρώπη και τη θέση της στη Δυτική Ασία. Για το Ισραήλ και την Ελλάδα παραμένει η προσδοκία ότι θα επιτρέψουν τον στρατηγικό έλεγχο των ΗΠΑ στις διαδρομές της παγκόσμιας οικονομίας που ελέγχει η γεωμορφολογία τους, κάτι που αναγκάζει τις δύο χώρες να παραιτηθούν από τη δημιουργική ασάφεια και τις διευρυμένες επιλογές που ενισχύουν μεγαλύτερους οικονομικούς παράγοντες όπως η Τουρκία. Με τον παγκόσμιο ανταγωνισμό να υπερθερμαίνεται επικίνδυνα και τις ΗΠΑ να μοιάζουν να έχουν φτάσει στα όριά τους, το τέλος της εποχής της δυτικής κυριαρχίας θα φέρει τόσο την Αθήνα όσο και το Τελ Αβίβ ενώπιον νέων συμμαχιών για λόγους εθνικής επιβίωσης. Το ισραηλινό και το ελληνικό κράτος είναι ήδη σε μεγάλο βαθμό δέσμια των εγχώριων και διεθνών οικονομικών ελίτ. Οι εν λόγω επιχειρηματικές κοινότητες είναι αποδεδειγμένα ανοικτές σε συναλλαγές με παράγοντες που οι ΗΠΑ χαρακτηρίζουν ως γεωπολιτικούς αντιπάλους. Μια ένδειξη του επιπέδου της κρατικής τους ομηρίας είναι το γεγονός ότι ήταν οι αμερικανικές κυρώσεις και όχι το ελληνικό και το ισραηλινό κράτος που κατάφεραν να περιορίσουν πολίτες τους από το να πωλούν ισχυρή τεχνολογία παρακολούθησης σε επικίνδυνα κράτη ή να χρησιμοποιούν τους σκιώδεις στόλους τους για να μεταφέρουν ρωσικό πετρέλαιο και να καταπλέουν σε λιμένες του Ιράν στο οποίο έχουν επιβληθεί κυρώσεις.
Το Ισραήλ αντιμετωπίζει μια υπαρξιακή μάχη, ενώ η μεγάλη πρόκληση για την Ελλάδα είναι το αμετάκλητα χαμηλό δημογραφικό της ποσοστό. Ο σημαντικότερος σύμμαχός τους είναι μια υπερδύναμη σε παρακμή, και περιβάλλονται από ανταγωνιστές με νεότερους πληθυσμούς. Τελικά, το ερώτημα παραμένει αν οι δύο χώρες μπορούν να ξεφύγουν από τις περιστάσεις και τις συνθήκες της γέννησής τους σε έναν κόσμο που εξελίσσεται πέρα από το έθνος-κράτος, και σε ποιο βαθμό μπορούν να εξελιχθούν πέρα από τους οικονομικούς και μορφολογικούς τους περιορισμούς και το αφήγημα της δημιουργίας τους.
«Η αδυναμία αντίληψης εναλλακτικών τρόπων πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και στενά συνυφασμένη με ταυτότητες που απέχουν πολύ από το να είναι έμφυτες ή τόσο αρχέγονες όσο φαίνονται», γράφει η κοινωνιολόγος Λαλάκη. «Αντ’ αυτού, είναι κοινωνικά και ιστορικά θεμελιωμένες σε δομές και γεγονότα που χρονολογούνται από τον 19ο και κυρίως τον 20ό αιώνα· συνιστούν λύσεις στην αμερικανική και ευρωπαϊκή έννομη τάξη του Ψυχρού Πολέμου, τον έντονο αντικομουνισμό, τον υπερατλαντικό μιλιταρισμό και την οικονομία της ελεύθερης αγοράς».
Ένα είναι σίγουρο: ίχνη της κρυφής ιστορίας του μέλλοντος αυτών των χωρών θα παραμείνουν χαραγμένα σε ονόματα δρόμων που δεν έχουν ακόμη δοθεί.
