Το φορτίο του Antonov, τα κοινά στοιχεία με παλαιότερες υποθέσεις εμπορίας όπλων και οι προηγούμενες «τυφλές» πτήσεις μέσω Ελλάδας.
Λίγα λεπτά πριν από τις 11 το βράδυ της 16ης Ιουλίου 2022, οι κάτοικοι των χωριών δυτικά της Καβάλας είδαν μια λάμψη στον ουρανό και στη συνέχεια την περιοχή συντάραξε μια έκρηξη. «Αναρωτιέμαι πώς δεν έπεσε στα σπίτια μας», είπε η Αιμιλία Τσαπτάνοβα. «Πέρασε το βουνό, έστριψε και συνετρίβη στα χωράφια».
Νωρίτερα, ο πιλότος ενός ουκρανικού μεταγωγικού αεροσκάφους Antonov An-12BK είχε αναφέρει βλάβη σε έναν από τους κινητήρες. Μετά τη συντριβή, τα οκτώ μέλη του πληρώματος ανασύρθηκαν νεκρά. To αεροσκάφος μετέφερε όπλα και πυρομαχικά σερβικής κατασκευής. Από την έρευνα του iMEdD και του σερβικού δικτύου KRIK, προκύπτει ότι στην ιστορία υπάρχουν αρκετά μελανά σημεία.
Το φορτίο συνδέεται με έναν Σέρβο έμπορο όπλων, ο οποίος φέρεται να διατηρεί συνεργάτες σε Υεμένη και Λιβερία. Το Antonov ήταν προγραμματισμένο να κάνει στάσεις σε δύο χώρες που συνορεύουν με εμπόλεμες ζώνες, ενώ άλλο αεροσκάφος της ίδιας διαχειρίστριας εταιρείας είχε ελεγχθεί παλιότερα για υπόθεση λαθρεμπορίου όπλων.
Τα αίτια του δυστυχήματος ανέλαβε να διερευνήσει στην Αθήνα ο Εθνικός Οργανισμός Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων, όμως, δυόμιση χρόνια μετά δεν υπάρχει πόρισμα. Ο αντίστοιχος οργανισμός στο Κίεβο εξέδωσε μια προκαταρκτική έκθεση από την οποία προκύπτει ότι η μοιραία πτήση, με κωδικό MEM3032, είχε ξεκινήσει από το Νις της Σερβίας με προορισμό το Αμάν της Ιορδανίας. Το αεροσκάφος ήταν προγραμματισμένο να κάνει ενδιάμεσες στάσεις σε Σαουδική Αραβία και Ινδία, πριν παραδώσει το φορτίο με τα όπλα στις ένοπλες δυνάμεις του Μπαγκλαντές, όπως είναι η επίσημη εκδοχή.
Μπαίνοντας στον ελληνικό εναέριο χώρο, το πλήρωμα ανέφερε διαρροή καυσίμων και δήλωσε ότι θα επιστρέψει στη Σερβία. Το αεροσκάφος έκανε στροφή 180 μοιρών ανατολικά του Αγίου Όρους, όμως ο κινητήρας φαίνεται πως έπιασε φωτιά. Ο κυβερνήτης εξέπεμψε σήμα κινδύνου και ζήτησε αναγκαστική προσγείωση στο αεροδρόμιο της Καβάλας, χωρίς όμως να τα καταφέρει.
Οι ειδικοί στο Κίεβο γράφουν στην έκθεση ότι έναν μήνα πριν τη συντριβή στην Καβάλα, το ίδιο αεροσκάφος είχε εμπλακεί σε ατύχημα στο αεροδρόμιο Rzeszow της Πολωνίας. Ενώ ρυμουλκείτο από όχημα ασφαλείας στον διάδρομο, χτύπησε με το δεξί φτερό τη βάση ενός προβολέα φωτισμού.
«Επικίνδυνο φορτίο»
Στην ίδια έκθεση οι Ουκρανοί σημειώνουν ότι κατά τη διάρκεια του μοιραίου ταξιδιού, το Antonov μετέφερε 12.1 τόνους «επικίνδυνου φορτίου». Οι ελληνικές αρχές υποστηρίζουν ότι ενημερώθηκαν για αυτό μετά το δυστύχημα. Eκτός από την πυροσβεστική, στο σημείο έσπευσε κλιμάκιο ειδικών ερευνητών του στρατού, μεταξύ αυτών μία ομάδα εξουδετέρωσης ναρκών.
Η περιοχή αποκλείστηκε σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων και στους κατοίκους των κοντινών χωριών έγιναν συστάσεις να κρατήσουν τις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών τους κλειστά. Εκπρόσωπος της πυροσβεστικής ανέφερε ότι οι πυροσβέστες «ένιωσαν τα χείλη τους να καίγονται» και ότι η ατμόσφαιρα είχε καλυφτεί από λευκή σκόνη.
Σύμφωνα με τον τότε Σέρβο υπουργός Άμυνας, Nebojsa Stefanovic, το αεροσκάφος μετέφερε τουλάχιστον 11 τόνους όπλων σερβικής κατασκευής, μεταξύ αυτών εκπαιδευτικές νάρκες. Κρατικοί αξιωματούχοι και εκπρόσωποι εταιρειών ανέφεραν ότι το αεροσκάφος μετέφερε επίσης βλήματα όλμων.
Τα όπλα και τα πυρομαχικά κατασκευάστηκαν από τη σερβική κρατική εταιρεία Krusik για λογαριασμό μιας εταιρείας στην Πολωνία, η οποία εμφανίζεται στα συνοδευτικά έγγραφα ως αποστολέας του φορτίου. Η άδεια εξαγωγής του φορτίου, το οποίο κόστισε 600.000 δολάρια, εκδόθηκε από τη σερβική ιδιωτική εταιρεία Valir d.o.o. Σκιώδης ιδιοκτήτης της τελευταίας, σύμφωνα με έρευνα του δικτύου KRIK και του OCCRP, φέρεται να είναι ο Σέρβος έμπορος όπλων Slobodan Tesic.
Τα όπλα της Χαμάς στη Βουλγαρία
Πώς μια κρύπτη με όπλα στη νότια Βουλγαρία φέρεται να συνδέεται με πυρήνα της Χαμάς που σχεδίαζε επιθέσεις στην Ευρώπη. Το iMEdD ακολούθησε τα ίχνη ενός κατηγορούμενου για συμμετοχή στο δίκτυο.
Οι Σέρβοι
O Tesic μπήκε στην αμερικανική λίστα κυρώσεων το 2017 εξαιτίας υπόθεσης διαφθοράς και δωροδοκίας υψηλόβαθμων κρατικών παραγόντων. Αργότερα, ο ίδιος συμπεριλήφθηκε και στη βρετανική λίστα κυρώσεων. Το 2013 αποκαλύφθηκε ότι μέλη της κυβέρνησης τον βοήθησαν να βγει από τη μαύρη λίστα των Ηνωμένων Εθνών, στην οποία είχε βρεθεί επειδή φέρεται να πούλησε όπλα στον πρώην δικτάτορα της Λιβερίας και καταδικασμένο εγκληματία πολέμου, Charles Taylor. Μεταξύ άλλων προνομίων, ο Tesic μπορούσε να αγοράζει όπλα από τη σερβική κρατική εταιρεία Krusik σε τιμές ίσες ή ακόμη και χαμηλότερες από το κόστος παραγωγής.
O Tesic περιγράφεται ως σκιώδης ιδιοκτήτης της Valir, της ιδιωτικής εταιρείας που εμφανίζεται στην αποστολή του φορτίου του αεροσκάφους που συνετρίβη στην Καβάλα. Ιδρυτής και διευθυντής της Valir μόνο για τους πρώτους μήνες λειτουργίας της, το 2019, ήταν ο Stefan Cupkovic, ο οποίος την ίδια χρονιά παρουσιάστηκε επίσης ως νόμιμος εκπρόσωπος εταιρείας στο Βελιγράδι που συνδέεται με τον Goran Andrić, στενό συνεργάτη του Tesic. Ο Cupkovic εμφανιζόταν στο παρελθόν ως διευθυντής εταιρείας, στην οποία τον διαδέχτηκε ένας υπήκοος Υεμένης που θεωρείται μέλος του λεγόμενου δικτύου του Tesic.
Σε παλιότερη συνέντευξή του στο KRIK και το OCCRP, ο Τesic αρνήθηκε ότι βρίσκεται πίσω από την εταιρεία Valir. «Αυτό είναι ξεκάθαρο, όχι μόνο από τα επίσημα έγγραφα, αλλά και από την ίδια την αγορά, όπου είναι ευρέως γνωστό πως ούτε διοικώ ούτε ελέγχω την εταιρεία», είπε.
«Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι είμαι ακόμα ενεργός (στο διεθνές εμπόριο όπλων), αλλά έχω ευθυγραμμίσει τις επιχειρηματικές μου δραστηριότητες με τους περιορισμούς που ισχύουν (…) Δεδομένης της ηλικίας και της θέσης μου, δεν είναι πλέον απαραίτητο να κατέχω εταιρείες ή να συμμετέχω άμεσα σε επιχειρηματικές δραστηριότητες. Μετά από 40 χρόνια εργασίας και έχοντας δημιουργήσει σχέσεις σε όλο τον κόσμο, μπορώ τώρα να ανοίξω πόρτες για άλλους και να διευκολύνω συμφωνίες, συνδέοντας ανθρώπους και βοηθώντας πολλούς».
Εξοπλισμοί: Το Ισραήλ και οι άλλοι
Τα δεδομένα του Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) για τις διεθνείς εξοπλιστικές προμήθειες προς Ισραήλ, Συρία, Ιράν, Λίβανο, Υεμένη και Παλαιστίνη. Τι δείχνουν τα στοιχεία για το ύψος των προμηθειών και την προέλευσή τους.
Οι Ουκρανοί
Το δεύτερο μέρος της ιστορίας του Antonov που συνετρίβη στην Καβάλα, εξελίσσεται στην Ουκρανία. Διαχειρίστρια του αεροσκάφους μέσω μακροχρόνιας μίσθωσης ήταν η εταιρεία Meridian LLC στο Κίεβο. Το καλοκαίρι του 2009 ένα δικό της αεροσκάφος είχε προσγειωθεί για ανεφοδιασμό στην πόλη Κάνο στη Νιγηρία. Μετέφερε όπλα και πυρομαχικά και δεσμεύτηκε από τις τοπικές αρχές, καθώς θεωρήθηκε ύποπτο για λαθρεμπόριο.
«Υπάρχουν όλες οι άδειες για τη συγκεκριμένη πτήση. Δεν υπάρχει καμία παράβαση, ούτε με το αεροσκάφος ούτε με φορτίο ούτε με τα έγγραφα», είχε δηλώσει τότε ο Μ.Μ. ένας Ουκρανός που εμφανιζόταν ως διευθυντής της Meridian. Ο τελευταίος ήταν στην ίδια θέση τουλάχιστον ως το 2020, σύμφωνα με το ουκρανικό μητρώο εταιρειών.
Ιδιοκτήτρια εταιρεία του Antonov την περίοδο της συντριβής στην Καβάλα ήταν η κυπριακή εταιρεία DS Air Inc και ως διευθύντρια εταιρία της τελευταίας εμφανιζόταν μια άλλη κυπριακή εταιρεία, η Ledra Coorporate Directors Ltd. Στο Δ.Σ. της τελευταίας συμμετείχε ένας δικηγόρος, ο οποίος μπήκε την επόμενη χρονιά στις αμερικανικές και βρετανικές κυρώσεις, εξαιτίας των σχέσεων που φέρεται να είχε με Ρώσους ολιγάρχες που βρίσκονται στον κύκλο του Πούτιν.
Μετά το αεροπορικό δυστύχημα στην Καβάλα, η Ledra απομακρύνθηκε από την DS Air. Η τελευταία στράφηκε σε μια άλλη εταιρεία, εκπρόσωπος της οποίας είπε στο iMEdD ότι τον προσέγγισε ένας «Ουκρανός συνεργάτης της DS Air», με σκοπό τη συνεργασία στον τομέα της διαχείρισης της εταιρίας και των λογιστικών της. Ο ίδιος είπε ότι αρνήθηκε τη συνεργασία, καθώς τη θεωρούσε εταιρεία «υψηλού ρίσκου, επειδή είχε εμπλακεί σε μεταφορά όπλων».
Εκπρόσωποι των εταιρειών Valir και Meridian δεν απάντησαν σε γραπτά αιτήματα.
Τα ταξίδια του Antonov στην Ελλάδα και οι «μαύρες τρύπες»
Από την έρευνα στη βάση δεδομένων flightradar24.com προκύπτει ότι Antonov, λίγες εβδομάδες πριν από το δυστύχημα έξω από την Καβάλα, είχε προσγειωθεί δύο φορές – άγνωστο γιατί – στο Ηράκλειο. Και τις δύο φορές παρέμεινε στην Κρήτη για περίπου μία ώρα. Δεν είναι απόλυτα σαφής η διαδρομή του, πριν και μετά το πέρασμα από την Ελλάδα.
Στις 17 Ιουνίου 2022, το Antonov πέταξε από το Παρίσι στο Ηράκλειο κι έπειτα το στίγμα του χάθηκε πάνω από το Λιβυκό πέλαγος. Δέκα μέρες νωρίτερα, στις 7 Ιουνίου 2022, το ίδιο αεροσκάφος προσγειώθηκε στο Ηράκλειο κι έπειτα πέταξε για το Τελ Αβίβ. Δεν προκύπτει η αφετηρία της πτήσης, γιατί το στίγμα χάνεται πάνω από τα σύνορα Αλγερίας-Τυνησίας. Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, ένα άλλο αεροσκάφος της ίδιας εταιρείας είχε κάνει διαγράψει ακριβώς την ίδια διαδρομή, επίσης με «μαύρες τρύπες» στο στίγμα του.
Εκπρόσωπος της βάσης δεδομένων flightradar24.com, απαντώντας σε γραπτά ερωτήματα, εξήγησε στο iMEdD ότι ο συγκεκριμένος τύπος αεροσκάφους χρησιμοποιεί σύστημα ADS-B για να εκπέμπει στίγμα. «Το πρώτο κομμάτι του παζλ είναι ότι το αεροσκάφος πετά πάνω από περιοχές, στις οποίες υπάρχουν λίγοι δέκτες σήματος», σημείωσε.
Το δεύτερο κομμάτι του παζλ είναι το υψόμετρο. Η κάλυψη των δεκτών που υπάρχουν στο έδαφος είναι μεγαλύτερη σε μεγαλύτερο υψόμετρο – «σκεφτείτε το σαν ανάποδο κώνο», είπε. Ο συγκεκριμένος τύπος αεροσκάφους πετά σε χαμηλό υψόμετρο, περίπου στα 25.000 πόδια, επομένως οι δέκτες θα χρειαζόταν να είναι κοντά για να πιάσουν το σήμα. «Γενικά μιλώντας, ένα αεροσκάφος σε αυτό το υψόμετρο και σε αυτήν τη γεωγραφική θέση (σημ. στα «τυφλά» σημεία του χάρτη) είναι εκτός κάλυψης».
Συμπληρωματική έρευνα στη Σερβία: Bojana Jovanovic – KRIK
Διαβάστε όλα τα άρθρα και τις αναλύσεις του ενθέτου «Τα οπλοστάσια της Μέσης Ανατολής» εδώ.
Η πρώτη έντυπη δημοσίευση του άρθρου έγινε στις 22 Φεβρουαρίου από την εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ Σαββατοκύριακο».
