Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο The Conversation με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το πρωτότυπο.
Μετά από 467 ημέρες αιματηρών συγκρούσεων, η Χαμάς και το Ισραήλ κατέληξαν σε συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, η οποία αναμένεται να τεθεί σε ισχύ την Κυριακή, υπό την προϋπόθεση της έγκρισης από την ισραηλινή κυβέρνηση.
Ωστόσο, η συμφωνία αυτή δεν προμηνύει το τέλος του πολέμου ούτε ανοίγει τον δρόμο για ειρήνη. Η εφαρμογή κατάπαυσης του πυρός δεν αποτελεί πανάκεια για έναν πόλεμο και δεν πρόκειται να γιατρέψει τις πληγές του εκτοπισμού, της πείνας και των ανθρώπινων απωλειών που βιώνουν Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι – πληγές που άνοιξαν πριν από τις 7 Οκτωβρίου 2023 και αναμφίβολα θα παραμείνουν ανοιχτές και στο μέλλον.
Παρόλα αυτά, η κατάπαυση του πυρός σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου κεφαλαίου τόσο για τους Παλαιστίνιους, ιδιαίτερα στη Γάζα, όσο και για τους Ισραηλινούς.
Τι γνωρίζουμε για τη συμφωνία;
Οι όροι της κατάπαυσης, τουλάχιστον στο πρώτο στάδιο, είναι σαφώς καθορισμένοι, θέτοντας τις βάσεις για την επιτυχή εφαρμογή της.
Σε δομή και περιεχόμενο, η νέα αυτή κατάπαυση του πυρός θυμίζει πολλές άλλες που προτάθηκαν κατά τον τελευταίο χρόνο, συμπεριλαμβανομένης της συμφωνίας για επταήμερη και επιπλέον διήμερη εκεχειρία τον Νοέμβριο του 2023.
Ωστόσο, σε αντίθεση με εκείνη την εκεχειρία, η τρέχουσα συμφωνία έχει σχεδιαστεί ώστε να διαρκέσει περισσότερο, περιλαμβάνοντας τρεις διακριτές φάσεις, καθεμία από τις οποίες θα διαρκεί 42 ημέρες (έξι εβδομάδες).
Όπως ανέφερε ο Αμερικανός πρόεδρος, Τζο Μπάιντεν, η συμφωνία αυτή «βασίζεται σε προτάσεις που είχα παρουσιάσει τον Μάιο».
Κατά την πρώτη φάση, θα υπάρξει προσωρινή αναστολή των στρατιωτικών επιχειρήσεων τόσο από το Ισραήλ όσο και από τη Χαμάς. Τα ισραηλινά στρατεύματα θα αποσυρθούν ανατολικά, προς τα σύνορα του Ισραήλ με τη Γάζα, απομακρυνόμενα από τις πυκνοκατοικημένες περιοχές.
Παράλληλα, θα ανασταλούν προσωρινά οι επιχειρήσεις από αέρος (στρατιωτικές και αναγνωριστικές) στη Λωρίδα της Γάζας, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της απελευθέρωσης ομήρων.
Παρόμοιο μέτρο είχε εφαρμοστεί και κατά την εκεχειρία του Νοεμβρίου 2023, δίνοντας στους Παλαιστίνιους μία πολυπόθητη ανάπαυλα από τους αδιάκοπους βομβαρδισμούς. Παράλληλα, η Χαμάς είχε λάβει διαβεβαιώσεις ότι το Ισραήλ δεν θα χρησιμοποιήσει drones για να εντοπίσει τον αριθμό των ομήρων που εξακολουθεί να κρατά, τις τοποθεσίες όπου βρίσκονται ή τις τοποθεσίες στις οποίες μετακινούνται.
Από την πρώτη ημέρα εφαρμογής της συμφωνίας αναμένεται να επιτραπεί η είσοδος μεγάλων ποσοτήτων ανθρωπιστικής βοήθειας, υλικών πρώτης ανάγκης και καυσίμων στη Γάζα.
Τα καύσιμα είναι ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία του σταθμού ηλεκτροπαραγωγής, των δικτύων αποχέτευσης, καθώς και για τη χρήση βαρέων μηχανημάτων που χρειάζονται για την απομάκρυνση των συντριμμιών.
Η διαδικασία αυτή θα δώσει το έναυσμα για την τιτάνια προσπάθεια ανοικοδόμησης των υποδομών της Γάζας, που έχει ισοπεδωθεί από τις συγκρούσεις. Στη λίστα των άμεσων προτεραιοτήτων περιλαμβάνονται νοσοκομεία, κλινικές και αρτοποιεία – τα τελευταία αποτελούν βασική πηγή διατροφής για τους κατοίκους.
«Συμβόλαιο ασφυξίας»
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για αυτήν τη συμφωνία, η κατανομή ισχύος μεταξύ των δύο πλευρών ήταν εμφανώς δυσανάλογη. Μέσα στους τελευταίους 15 μήνες, το Ισραήλ έχει καταστήσει σαφή τη στρατιωτική του υπεροχή έναντι της Χαμάς, επιδεικνύοντας την ικανότητά του να κυριαρχεί στο πεδίο της σύγκρουσης.
Ταυτόχρονα, το Ισραήλ έδειχνε να παραβλέπει, σε μεγάλο βαθμό, το μοναδικό διαπραγματευτικό ατού της Χαμάς: την απελευθέρωση των ομήρων που κρατούνται από τις 7 Οκτωβρίου 2023.
Υπό αυτές τις συνθήκες, οι όροι της συμφωνίας φέρουν τη σφραγίδα ενός «συμβολαίου ασφυξίας», όπου η μία πλευρά –στη συγκεκριμένη περίπτωση το Ισραήλ– επιβάλλει τις απαιτήσεις της στην άλλη, εκμεταλλευόμενη τη συντριπτική υπεροχή της.
Το τελευταίο έτος η Χαμάς έχει αποδεχτεί επανειλημμένα προτάσεις για κατάπαυση του πυρός, με το Ισραήλ να τροποποιεί, ωστόσο, κάθε φορά τους όρους.
Αντίστοιχα, βέβαια, έχει προσπαθήσει και η Χαμάς να τροποποιήσει τους όρους της κατάπαυσης του πυρός από την πλευρά της.
Παρόλα αυτά, λόγω της τεράστιας ανισότητας ισχύος, οι προσπάθειές της να επιβάλλει τους όρους της στο Ισραήλ απέβησαν άκαρπες.
Προκειμένου να επιτευχθεί η συγκεκριμένη συμφωνία, η Χαμάς αναγκάστηκε να υποχωρήσει όσον αφορά δύο βασικά της αιτήματα: την πλήρη αποχώρηση των ισραηλινών στρατευμάτων από τη Λωρίδα της Γάζας και τη μόνιμη κατάπαυση του πυρός.
Η συμφωνία χωρίζεται σε τρεις φάσεις. Στην πρώτη, το Ισραήλ ενδέχεται να απελευθερώσει χιλιάδες Παλαιστίνιους κρατούμενους, ανταλλάσσοντας τους με 33 ομήρους. Υπολογίζεται ότι λιγότεροι από 60 όμηροι παραμένουν ζωντανοί.
Είναι ενδεικτικό, πάντως, ότι στο παρελθόν το Ισραήλ είχε συλλάβει εκ νέου Παλαιστίνιους που είχαν απελευθερωθεί σε παρόμοιες συμφωνίες ή είχε προχωρήσει σε νέες συλλήψεις, ακυρώνοντας ουσιαστικά τις όποιες συμφωνίες είχαν επιτευχθεί.
Ανάλογα «συμβόλαια ασφυξίας» εφαρμόστηκαν και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου στη Συρία, ωστόσο, εκεί, αποκαλούνταν «συμφωνίες συμφιλίωσης».
Ουσιαστικά αποτελούσαν συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός που επιβάλλονταν σε κοινότητες υπό τον έλεγχο των ανταρτών από το καθεστώς Άσαντ και τη Ρωσία, μετά από χρόνια πολιορκίας, βομβαρδισμών και λιμοκτονίας. Η δυσανάλογη κατανομή ισχύος ανάμεσα στις εμπλεκόμενες πλευρές άφηνε ελάχιστα ή και καθόλου περιθώρια διαπραγμάτευσης για τους όρους και την εφαρμογή αυτών των συμφωνιών.
Τι δεν γνωρίζουμε
Στις 16 ημέρες από την έναρξη της συμφωνίας, θα ξεκινήσουν έμμεσες διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών για τη δεύτερη φάση της συμφωνίας, η οποία προβλέπει την απελευθέρωση περισσότερων ομήρων και κρατουμένων, καθώς και την παράταση της εκεχειρίας.
Ωστόσο, δεν υπάρχουν προς το παρόν γραπτές εγγυήσεις ότι η εκεχειρία θα συνεχιστεί και πέρα από την πρώτη φάση, εφόσον δεν υπάρξει συμφωνία για τη δεύτερη.
Σε προηγούμενες αντίστοιχες συμφωνίες που είχαν τεθεί υπό διαπραγμάτευση, ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός, Μπενιαμίν Νετανιάχου, είχε δηλώσει ξεκάθαρα ότι ο πόλεμος για την εξάλειψη της Χαμάς θα συνεχιζόταν μετά την ολοκλήρωση της αρχικής φάσης.
Επιπλέον, η συμφωνία εκεχειρίας προβλέπει την αποχώρηση των ισραηλινών στρατευμάτων ανατολικά, προς τα σύνορα Γάζας-Ισραήλ. Ένα από τα αρχικά αιτήματα της Χαμάς για την επίτευξη εκεχειρίας ήταν η πλήρης αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων από τη Γάζα.
Αν και η Χαμάς τελικά υπαναχώρησε από αυτό το αίτημα, οι όροι της εκεχειρίας υποδηλώνουν ότι οι ισραηλινές δυνάμεις θα παραμείνουν σε μια μόνιμη ζώνη ασφαλείας κατά μήκος των συνόρων. Επιπλέον, είναι πιθανό να παρατείνουν τη στρατιωτική τους παρουσία για μεγαλύτερο διάστημα στον Διάδρομο της Φιλαδέλφειας και στον Άξονα Νετσαρίμ.
Η Λωρίδα της Γάζας, με μήκος μόλις 40 χιλιόμετρα και πλάτος από 5 έως 13 χιλιόμετρα, είναι μια περιοχή τόσο περιορισμένη που οποιαδήποτε παρατεταμένη στρατιωτική παρουσία του Ισραήλ εκεί σημαίνει ότι το έδαφος καθίσταται ακατάλληλο για πολιτική ή οικονομική χρήση. Κατοικίες και αγροτικές δραστηριότητες αδυνατούν να υλοποιηθούν σε μια περιοχή ήδη ασφυκτικά πυκνοκατοικημένη, ενώ ταυτόχρονα ακυρώνονται τα δικαιώματα των Παλαιστινίων ιδιοκτητών γης.
Παραμένει, επίσης, άγνωστο πώς θα επηρεάσει αυτή η εκεχειρία τις στρατηγικές του Ισραήλ σε Δυτική Όχθη και Λίβανο, αλλά και τη λεπτή ισορροπία της εκεχειρίας με τη Χεζμπολάχ. Στον Λίβανο, οι επιθέσεις συνεχίζονται καθημερινά, με τις δύο πλευρές να εξαπολύουν κατηγορίες η μία στην άλλη για παραβιάσεις της συμφωνίας. Η πρώτη φάση αυτής της εκεχειρίας, που έχει διάρκεια 60 ημερών, αναμένεται να ολοκληρωθεί στις 26 Ιανουαρίου 2025.
Τι ακολουθεί;
Παρά το γεγονός ότι οι εκεχειρίες, τυπικά, δεν είναι νομικά δεσμευτικές, πορεί να θεωρηθούν ως μια μορφή συμφωνίας ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές
Η παρούσα κατάπαυση του πυρός, τουλάχιστον στην πρώτη φάση, περιλαμβάνει συγκεκριμένους όρους, συμπεριλαμβανομένων χαρτών, για τους οποίους χρειάστηκε αρκετός χρόνος (κάποιοι θα έλεγαν υπερβολικά πολύς χρόνος) ώστε να επιτευχθεί συμφωνία.
Αυτό το γεγονός αυξάνει τις πιθανότητες για την εφαρμογή της συμφωνίας, καθώς οι εξωτερικοί εγγυητές της, όπως το Κατάρ, η Αίγυπτος και οι ΗΠΑ, θα διασφαλίσουν την τήρηση των όρων από τις δύο πλευρές.
Οι ασαφείς όροι, όπως αυτοί που είδαμε στην κατάπαυση του πυρός μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ στον Λίβανο, στην παύση των εχθροπραξιών του 2016 στη Συρία ή με τους Ταλιμπάν στο Πακιστάν, δίνουν στα μέρη περισσότερα περιθώρια ελιγμών και ενδεχομένως τη δυνατότητα να κατηγορήσουν την άλλη πλευρά για παραβίαση της συμφωνίας.
Ο πόλεμος μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ δεν έχει φυσικά τελειώσει. Αυτή η κατάπαυση του πυρός σηματοδοτεί απλώς την έναρξη μιας νέας φάσης.
Πρόκειται για μια ανακούφιση που αναμφίβολα είναι ευπρόσδεκτη, καθώς αποτελεί την λιγότερο κακή λύση που έχει βρεθεί ως τώρα για να περιοριστεί η σφοδρότητα του πολέμου, έστω και για ένα διάστημα.
Αλλά με περισσότερους από 1.000 Ισραηλινούς και 46.000 Παλαιστίνιους νεκρούς, χιλιάδες άστεγους, τη Λωρίδα της Γάζας αποδεκατισμένη και ενδεχομένως εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν με κάποιο τραύμα, ακόμη και αν η βία σταματήσει, αυτό σίγουρα δεν είναι ειρήνη.
Οι συνέπειες των τελευταίων 467 ημερών θα στοιχειώνουν Παλαιστίνιους και Ισραηλινούς, αν όχι όλο τον πλανήτη, για πολλά χρόνια.
