Τι σημαίνουν τα «παιχνίδια πολέμου» στη Νότια Σινική Θάλασσα. Ανάλυση του Fred. H. Lawson, ομότιμου καθηγητή Δημόσιας Διοίκησης στο Πανεπιστήμιο Northeastern.
Αυτό το άρθρο αναδημοσιεύεται από το The Conversation με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το πρωτότυπο άρθρο.
8. Ταϊβάν: Το νησί που μπορεί να πυροδοτήσει έναν πόλεμο ΗΠΑ-Κίνας
Οι 10 κρίσεις του 2024 – Explained: 8.
Στις 5 Μαΐου 2024, Αμερικανοί πεζοναύτες ένωσαν τις δυνάμεις τους με Φιλιππινέζους στρατιώτες για μια εικονική μάχη σε μια τοποθεσία-κλειδί: τη μικρή, απομακρυσμένη περιοχή μόλις 100 μίλια από το νότιο άκρο του αμφισβητούμενου νησιού της Ταϊβάν.
Η άσκηση αυτή αποτελεί μέρος της εβδομαδιαίας άσκησης Balikatan, στην οποία συμμετέχουν ναυτικές, αεροπορικές και χερσαίες δυνάμεις από τις Φιλιππίνες και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ σε ορισμένες ασκήσεις παίρνει επίσης μέρος η Αυστραλία και η Γαλλία.
Στόχος είναι η δημιουργία ενός ενιαίου μετώπου κατά της Κίνας, η οποία θεωρείται απειλή από την Ουάσινγκτον και τη Μανίλα. Εξάλλου, “Balikatan” σημαίνει “ώμος με ώμο” στη γλώσσα των Ταγκάλογκ.
Οι κοινές ναυτικές ασκήσεις Φιλιππίνων-ΗΠΑ, που αποτελούν πλέον ετήσια παράδοση, έχουν, κατά την άποψή, μου ως ειδικού στις διεθνείς σχέσεις, φθάσει φέτος σε μια κρίσιμη καμπή όσον αφορά τη γεωπολιτική στην περιοχή της Θάλασσας της Νότιας Κίνας.
Για πρώτη φορά, τα πολεμικά πλοία που έλαβαν μέρος στην άσκηση επιχείρησαν να ξεπεράσουν το όριο των 12 μιλίων των χωρικών υδάτων των Φιλιππίνων, επεκτείνοντας τις στρατιωτικές επιχειρήσεις εντός της γκρίζας περιοχής που αποτελεί σύνορο της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης των Φιλιππίνων και της διεκδικούμενης από την Κίνα περιοχής που ορίζεται από τη λεγόμενη γραμμή των εννέα παυλών (nine-dash-line).
Επίσης, οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά έναν προηγμένο κινητό εκτοξευτή βαλλιστικών πυραύλων και πυραύλων κρουζ μεσαίου βεληνεκούς – έναν τύπο που προηγουμένως είχε απαγορευτεί από την καταργηθείσα πλέον Συνθήκη για τις Πυρηνικές Δυνάμεις Μεσαίας Εμβέλειας – ενώ το ναυτικό των Φιλιππίνων έκανε επίδειξη του τελευταίου αποκτήματός του, μιας φρεγάτας πυραύλων νοτιοκορεατικής κατασκευής.
Η Θάλασσα της Νότιας Κίνας βρίσκεται εδώ και καιρό στο επίκεντρο θαλάσσιων αντιπαραθέσεων μεταξύ της Κίνας, η οποία διεκδικεί το μεγαλύτερο μέρος των υδάτων της, και του Βιετνάμ, των Φιλιππίνων, της Μαλαισίας και της Ινδονησίας. Ταυτόχρονα, οι αυξανόμενες εντάσεις σχετικά με το καθεστώς της Ταϊβάν – την οποία η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει δεσμευτεί να υπερασπιστεί στρατιωτικά σε περίπτωση κινεζικής εισβολής – έχουν αυξήσει ακόμα περισσότερο τη στρατηγική σημασία της της Θάλασσας της Νότιας Κίνας.
Περιορισμός στη θάλασσα
Οι τελευταίες κοινές ασκήσεις πραγματοποιούνται με φόντο δύο σημαντικές εξελίξεις που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη μελλοντική πορεία των εντάσεων στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Πρώτον, οι Φιλιππίνες αμφισβητούν όλο και πιο δυναμικά τις αξιώσεις της Κίνας στην περιοχή, και δεύτερον, οι ΗΠΑ εστιάζουν όλο και περισσότερο στην ενίσχυση των περιφερειακών συμμαχιών για να περιορίσουν την Κίνα.
Η συμμαχία μεταξύ των ΗΠΑ και των Φιλιππίνων είναι πιο ισχυρή από ποτέ. Μετά από ένα σύντομο διάστημα κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Ροντρίγκο Ντουτέρτε μεταξύ 2016-22, πολεμικά πλοία και στρατιωτικά αεροσκάφη των ΗΠΑ επιχειρούν και πάλι από βάσεις στις Φιλιππίνες.
Οι κοινές ναυτικές περιπολίες συνεχίστηκαν στις αρχές του 2023. Ταυτόχρονα, η Μανίλα έδωσε στα αμερικανικά στρατεύματα πρωτοφανή πρόσβαση σε εγκαταστάσεις στα βόρεια νησιά Batanes, τα οποία αποτελούν πλέον το επίκεντρο των κοινών επιχειρήσεων.
Εν τω μεταξύ, η Ουάσινγκτον καταδικάζει όλο και εντονότερα τις προκλήσεις της Κίνας προς τις Φιλιππίνες.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι για επτά δεκαετίες μετά την υπογραφή της Συνθήκης Αμοιβαίας Άμυνας με τις Φιλιππίνες το 1951, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι είχαν αποφύγει συστηματικά να δεσμευτούν για την υπεράσπιση των απομακρυσμένων νησιών, των ατόλων και των υφάλων που διεκδικεί η Μανίλα.
Μόλις τον Μάρτιο του 2019, ο τότε υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο δήλωσε ότι η συνθήκη καλύπτει όλες τις περιοχές που διεκδικούν οι Φιλιππίνες.
Τον Φεβρουάριο του 2023, οι πρόεδροι Φερντινάντ Μάρκος Τζούνιορ και Τζο Μπάιντεν διπλασίασαν τον αριθμό των βάσεων στις Φιλιππίνες που είναι ανοικτές στον αμερικανικό στρατό. Τον Μάιο του ίδιου έτους, οι δύο ηγέτες επιβεβαίωσαν ότι η Συνθήκη Αμοιβαίας Άμυνας εφαρμόζεται σε ένοπλες επιθέσεις που λαμβάνουν χώρα «οπουδήποτε εντός της Θάλασσας της Νότιας Κίνας».
Ταραγμένα νερά
Η ισχυροποίηση των δεσμών με τις ΗΠΑ συνοδεύτηκε από την αλλαγή της στάσης των Φιλιππίνων, οι οποίες επιδεικνύουν πλέον πιο συγκρουσιακή διάθεση. Τον Μάιο του 2023, η ακτοφυλακή των Φιλιππίνων τοποθέτησε σημαδούρες οριοθέτησης γύρω από τον ύφαλο Whitsun – όπου, έναν χρόνο νωρίτερα, είχε σημειωθεί θερμό επεισόδιο με τη θαλάσσια πολιτοφυλακή της Κίνας.
Τρεις μήνες αργότερα κυκλοφόρησαν δημοσιεύματα που έκαναν λόγο για σχέδια κατασκευής μόνιμων φυλακίων στον αμφισβητούμενο Ύφαλο Σκάρμπορο από την πλευρά των Φιλιππίνων. Επιπλέον, τον Νοέμβριο, ένα σκάφος της ακτοφυλακής των Φιλιππίνων, στο οποίο επέβαινε ο διοικητής των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, προσέγγισε τον Ύφαλο Σκάρμπορο, ωστόσο εξαναγκάστηκε σε υποχώρηση από τα κινεζικά σκάφη.
Τον Ιανουάριο του 2024 οι Φιλιππίνες παραβίασαν την απαγόρευση ανέγερσης κατασκευών σε αμφισβητούμενο έδαφος, η οποία αποτελούσε μέρος της Διακήρυξης του 2002 για τη συμπεριφορά των μερών στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, εγκαθιστώντας ηλεκτρονικό εξοπλισμό επιτήρησης στο νησί Thitu, το οποίο εκτείνεται πέρα από τον Ύφαλο Σκάρμπορο, στην καρδιά ενός συμπλέγματος αμφισβητούμενων νησίδων. Στη συνέχεια, αποκαλύφθηκαν σχέδια για τη δημιουργία μονάδων αφαλάτωσης νερού στο Thitu, στο νησί Nanshan και τον Ύφαλο Σέκοντ Τόμας, επιτρέποντας τη διατήρηση μόνιμων φρουρών σε αυτές τις απομακρυσμένες βάσεις.
Η Μανίλα ενίσχυσε περαιτέρω τη διεκδίκηση των θαλάσσιων δικαιωμάτων της, ανακοινώνοντας ότι οι ένοπλες δυνάμεις θα παρέχουν συνοδεία σε δραστηριότητες εξερεύνησης και εξόρυξης εντός της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης.
Μεταγενέστερες ενέργειες που ενδεχομένως να θεωρήθηκαν ως προκλήσεις από το Πεκίνο περιλάμβαναν τη στάθμευση μιας κορβέτας του Πολεμικού Ναυτικού των Φιλιππίνων στη νήσο Παλαουάν και τη διεξαγωγή κοινής υπερπτήσης πολεμικών αεροσκαφών των Φιλιππίνων και ενός βομβαρδιστικού B-52 της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ.
Σωρεία κινεζικών απαντήσεων
Είναι σαφές ότι η ενίσχυση των δεσμών Φιλιππίνων-ΗΠΑ έχει ενθαρρύνει τη Μανίλα να προβεί σε μια σειρά επιθετικών ενεργειών κατά της Κίνας. Το ερώτημα είναι για ποιο σκοπό.
Η δυναμικότερη στάση των Φιλιππίνων ενδεχομένως να ευθυγραμμίζεται με τη στρατηγική των ΗΠΑ που έχει ως στόχο την παρεμπόδιση της ενίσχυσης της παρουσίας του Πεκίνου στη Νότια Σινική Θάλασσα, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυτό που φοβάται η Ουάσιγκτον: μια εισβολή στην Ταϊβάν.
Ωστόσο, το Πεκίνο είναι πιθανό να υιοθετήσει μια εχθρικότερη στάση ως απάντηση στην αυξημένη επιθετικότητα των Φιλιππίνων, υπονομεύοντας έτσι τις προοπτικές περιφερειακής σταθερότητας στην περιοχή.
Καθώς οι δεσμοί Φιλιππίνων-ΗΠΑ έχουν γίνει ισχυρότεροι, το Πεκίνο έχει αυξήσει την παρουσία πολεμικών πλοίων του στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και έχει εντείνει τις θαλάσσιες επιχειρήσεις γύρω από το νησί Thitu, τον Ύφαλο Σέκοντ Τόμας και τον ύφαλο Iroquois – περιοχές που θεωρούνται από τις Φιλιππίνες ως κυρίαρχο έδαφός τους.
Στις αρχές Μαρτίου του 2024, δύο κινεζικά ερευνητικά πλοία κινήθηκαν στο Benham Rise, μια πλούσια σε πόρους υφαλοκρηπίδα που βρίσκεται στην ανατολική ακτή των Φιλιππίνων, εκτός της Θάλασσας της Νότιας Κίνας. Εβδομάδες αργότερα, ένας σκάφος της ακτοφυλακής των Φιλιππίνων που ερευνούσε μια αμμοθίνη κοντά στο νησί Thitu απειλήθηκε τόσο από πλοία της κινεζικής ακτοφυλακής και της θαλάσσιας πολιτοφυλακής όσο και από μια φρεγάτα πυραύλων του Ναυτικού του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, η οποία για πρώτη φορά έκανε χρήση ελικοπτέρου για την παρακολούθηση του σκάφους.
Η Ουάσινγκτον δεν έχει λάβει δημόσια μέτρα για τον μετριασμό των εντάσεων μεταξύ της Μανίλας και του Πεκίνου. Αντίθετα, ο υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν εξέφρασε την πλήρη υποστήριξή του στις «σιδηρόφρακτες αμυντικές μας δεσμεύσεις» κατά τη διάρκεια επίσκεψης στη Μανίλα στα μέσα Μαρτίου 2024.
Καθησυχασμένος από την υποστήριξη των ΗΠΑ, ο πρόεδρος Μάρκος σκλήρυνε τη ρητορική του, διακηρύσσοντας ότι η Μανίλα θα απαντήσει σε τυχόν κινεζικές προκλήσεις με ένα «πακέτο ανάλογων, σκόπιμων και εύλογων αντιμέτρων». «Οι Φιλιππινέζοι», πρόσθεσε, «δεν υποχωρούν».
Σύμφωνα με τον Μάρκος, η προσέγγιση αυτή είναι πλέον δυνατή χάρη στην πρόθεση των ΗΠΑ και των περιφερειακών συμμάχων τους «να βοηθήσουν όπου χρειάζεται τις Φιλιππίνες, ώστε να μας προστατεύσουν και να διασφαλίσουν την κυριαρχία, τα κυριαρχικά δικαιώματα και τη δικαιοδοσία μας».
Ο κίνδυνος είναι ότι η ενθαρρυμένη στάση των Φιλιππίνων λόγω τις υποστήριξης των ΗΠΑ μπορεί να οδηγήσει σε κινήσεις απερισκεψίας απέναντι στην Κίνα.
Αντί να αποτρέψει την Κίνα από περαιτέρω επέκταση, η ενδυνάμωση των σχέσεων Φιλιππίνων-ΗΠΑ και η δυναμική στάση των Φιλιππίνων θα μπορούσε να εντείνει τις ανησυχίες του Πεκίνου για την πρόσβασή του στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας – μέσω της οποίας πραγματοποιούνται σχεδόν όλες οι εισαγωγές ενέργειας και το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών του.
Και δεν υπάρχει κανένας λόγος να περιμένουμε ότι η Ουάσινγκτον θα μπορέσει να αντιστρέψει τη συγκρουσιακή στάση που έχει πλέον υιοθετήσει η Μανίλα απέναντι στην Κίνα στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.
Για το Πεκίνο, το ενδεχόμενο σύναψης στρατηγικών συνεργασιών μεταξύ Φιλιππίνων και Αυστραλίας, Ιαπωνίας, Νότιας Κορέας, Βιετνάμ και – ακόμα χειρότερα – Ταϊβάν, ως απόρροια της ενισχυμένης αυτοπεποίθησης της Μανίλας, καθιστά την κατάσταση ακόμη πιο επικίνδυνη.
Συγγραφέας:
Fred H. Lawson, Ομότιμος Καθηγητής Δημόσιας Διοίκησης, Πανεπιστήμιο Northeastern
