Το πάνελ συζήτησης «Ρεπορτάζ για τα Τέμπη: Μια συνεχής πρόκληση για τους δημοσιογράφους» στο φετινό Διεθνές Φόρουμ Δημοσιογραφίας του iMEdD, έφερε στο προσκήνιο τον τρόπο που τέσσερις ρεπόρτερ πρώτης γραμμής καλύπτουν τη σιδηροδρομική τραγωδία.
Φωτογραφίες: Άλεξ Γρυμάνης, Χρήστος Καραγιωργάκης/ iMEdD
«Βρίσκοντας τον δρόμο μας στην εποχή της αμφιβολίας»: Δημοσιογράφοι συζητούν για την επιβίωση, την εμπιστοσύνη και το μέλλον της αποστολής τους
Το εναρκτήριο πάνελ του Διεθνούς Forum Δημοσιογραφίας του iMEdD επικεντρώθηκε σε ένα επάγγελμα που ισορροπεί αβέβαια ανάμεσα σε απειλές και ευκαιρίες, στην τεχνολογία και στις ανθρώπινες αξίες, στον σκεπτικισμό και στην εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος.
«Αυτό εδώ είναι το σχεδιάγραμμα των δρομολογίων της 28ης Φεβρουαρίου 2023. Γίνεται με το χέρι το σχεδιάγραμμα —πόσα τρένα πέρασαν, γιατί δεν πέρασαν, γιατί καθυστέρησαν, γιατί διασταυρώθηκαν, πού πήγαν οι επιβάτες. Αυτά όλα είναι στις μικρές σημειώσεις εδώ κάτω. Το σχεδιάγραμμα έγινε μία ώρα και τρία τέταρτα μετά το δυστύχημα».
Ο δημοσιογράφος Τάσος Τέλλογλου σηκώθηκε από την καρέκλα του πάνω στη σκηνή του Φόρουμ και κράτησε ανοιχτό ένα μεγάλο χαρτί με ακατανόητες, χειρόγραφες σημειώσεις. «Είναι διαφορετικό πράγμα το ανθρώπινο λάθος από τη συστημικότητα της διαχείρισης των ανθρώπων. Η τοποθέτηση του σταθμάρχη μπορεί να είναι πιο συστημική από τη μη έγκαιρη υλοποίηση μιας σύμβασης», είπε ο ίδιος.
Στο πάνελ με τίτλο «Ρεπορτάζ για τα Τέμπη: Μια συνεχής πρόκληση για τους δημοσιογράφους», που πραγματοποιήθηκε στο Διεθνές Φόρουμ Δημοσιογραφίας του iMEdD και συντόνισε η Φωτεινή Κοκκινάκη, δημοσιογράφος και Υπεύθυνη Αλληλεπίδρασης στο Inside Story, τέσσερις ρεπόρτερ οι οποίοι κάλυψαν τη σιδηροδρομική τραγωδία, κλήθηκαν να αναμετρηθούν με το κοινό και τον εαυτό τους.
Η Ευρυδίκη Μπερσή (Reporters United), ο Νίκος Μορφονιός (Αυγή/ Mediterranean Institute for Investigative Reporting —MIIR), ο Γιάννης Σουλιώτης (Καθημερινή/ ΣΚΑΪ) και ο Τάσος Τέλλογλου (Inside Story) εξήγησαν ότι το ρεπορτάζ δεν σταματά στα γεγονότα —χρειάζεται βαθιά κατανόηση επιστημονικών δεδομένων, έρευνα στο πεδίο, συναντήσεις με ειδικούς, κατηγορούμενους και συγγενείς των θυμάτων. Και όλα αυτά μέσα σε ένα ιδιαίτερα πολωμένο κλίμα, με έντονες πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις και προσδοκίες.
Μετά τα πρώτα λόγια του, ο Τάσος Τέλλογλου ζήτησε να παίξει στην αίθουσα ένα ηχητικό απόσπασμα από τις συνομιλίες μεταξύ των σιδηροδρομικών υπαλλήλων βάρδιας τη μοιραία νύχτα. Από το ηχητικό φέρεται να προκύπτει ότι ρυθμιστής κυκλοφορίας προσπαθούσε περίπου μισή ώρα μετά το δυστύχημα να μάθει από τον σταθμάρχη της Λάρισας τι ακριβώς συνέβη, χωρίς αποτέλεσμα.
Τότε, ένας άλλος περισσότερο έμπειρος σταθμάρχης αναγκάστηκε να τηλεφωνήσει στον μοναδικό υπάλληλο σεκιούριτι που είχε βάρδια στην προηγούμενη διασταύρωση της σιδηροδρομικής γραμμής. «Όλο το σύστημα ήταν τυφλό. Το σύστημα το έμαθε (σσ: τη σύγκρουση των τρένων) από έναν εξωτερικό άνθρωπο», είπε ο Τάσος Τέλλογλου.
Ο Νίκος Μορφονιός καλύπτει αρκετά χρόνια το ρεπορτάζ των μεταφορών, πολύ νωρίτερα από την τραγωδία στα Τέμπη. Κάποια στιγμή είχε κάνει μια μεγάλη έρευνα στο MIIR για την έλλειψη συστημάτων ασφαλείας και τη διάλυση του σιδηρόδρομου. «Μια συνάδελφος, που έκανε το “editing” στην έρευνα, μου τηλεφωνούσε κάθε 20 λεπτά: “Είναι αλήθεια αυτό; Συμβαίνει”. Με ρωτούσε: “Θα φάμε αγωγή από την Hellenic Train;”. Της απαντούσα ότι όσα γράφω είχαν διασταυρωθεί και είναι ακριβώς έτσι», σημείωσε. «Δεν πίστευε —και είναι μια συναδέλφισσα με πολύ μεγάλη εμπειρία— ότι συμβαίνει αυτό το πράγμα. Δυστυχώς, το 2023 επιβεβαιώθηκε με πολύ κακό τρόπο».
Στην πρώτη της τοποθέτηση η δημοσιογράφος Ευρυδίκη Μπερσή είπε πως αισθάνεται ότι οι δημοσιογράφοι έχουμε αποτύχει. «Εάν τα είχαμε καταφέρει, εάν είχαμε αναδείξει όλα τα προβλήματα στη σωστή τους διάσταση, δεν υπήρχε περίπτωση τώρα να είχε κλείσει η ανάκριση με τόσες τρύπες», ανέφερε.
Εάν [οι δημοσιογράφοι] τα είχαμε καταφέρει, εάν είχαμε αναδείξει όλα τα προβλήματα στη σωστή τους διάσταση, δεν υπήρχε περίπτωση τώρα να είχε κλείσει η ανάκριση με τόσες τρύπες.
Ευρυδίκη Μπερσή, δημοσιογράφος, Reporters United
«Αυτό δεν έγινε μόνο από δική μας ανεπάρκεια, αλλά επιπλέον γιατί είμαστε αντιμέτωποι με μια πολύ οργανωμένη εκστρατεία επηρεασμού της κοινής γνώμης. Αντί να μιλάμε για τη διαλεύκανση ενός τραγικού δυστυχήματος, έχουμε μπροστά μας ένα τείχος με συνεχείς παραπλανητικές ανακοινώσεις, με συνεχείς προσπάθειες να στραφεί η συζήτηση στη μία ή την άλλη κατεύθυνση», σημείωσε η Ευρυδίκη Μπερσή.
Για να προσθέσει η ίδια σε άλλο σημείο: «Σίγουρα, δεν ματαιοπονούμε (σ.σ.: γράφοντας ρεπορτάζ για τα Τέμπη), αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πόσο κάποια πράγματα επηρεάζονται από το πολιτικό κλίμα και από την πολιτική ισχύ. Έχουμε τόσο προφανή ζητήματα μετάθεσης ευθυνών σε ανθρώπους οι οποίοι υπάκουαν εντολές».
Ο Γιάννης Σουλιώτης στάθηκε, μεταξύ άλλων, στο πρόβλημα της απουσίας εξειδικευμένων συντακτών για θέματα μεταφορών στα newsroom των ελληνικών μέσων ενημέρωσης. «Αυτό ήταν ένα κενό, το οποίο κληθήκαμε να καλύψουμε με καθυστέρηση, αφού είχε γίνει το σιδηροδρομικό δυστύχημα», όπως σημείωσε.
Σε άλλο σημείο ο ίδιος αναφέρθηκε στη διαχείριση του συναισθήματος. Την παραμονή της συμπλήρωσης δύο ετών από το δυστύχημα ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης άφησε για πρώτη φορά ανοιχτό, κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξης, το ενδεχόμενο το εμπορικό τρένο να μετέφερε κάποιο παράνομο φορτίο — κάτι που δεν προέκυψε στη συνέχεια από τη δικαστική έρευνα», είπε ο Γιάννης Σουλιώτης.
«Τότε, ακόμη και αυτοί που εμφανίζονταν τρομερά δύσπιστοι απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, μιλούσαν ξαφνικά για το παράνομο φορτίο. Ερχόταν ο αρχισυντάκτης στην τηλεόραση ή την εφημερίδα και έλεγε, «τι γίνεται με αυτό το βίντεο (σσ: του τρένου); Αυτή η σκιά είναι η δεξαμενή;»
Ο ίδιος περιέγραψε ότι στο πλαίσιο του ρεπορτάζ μίλησε με έναν από τους γονείς των θυμάτων. «Στη διάρκεια της συνέντευξης μου έκανε συνέχεια πάσες, γιατί ήθελε να γυρίσουμε τη συζήτηση προς το τεχνικό κομμάτι. Το αποτέλεσμα της δικής του έρευνας κατέληγε στο συμπέρασμα ότι δεν υπήρχε παράνομο φορτίο», ανέφερε. «Είχαμε τότε καταχωρήσει ότι ήταν μια συνέντευξη με συγγενείς και τα αγνοήσαμε συστηματικά όλα αυτά […] Κοιτώντας σε δεύτερο χρόνο και από απόσταση, ήταν ένα λάθος στη διαχείριση των πηγών, των συγγενών, του συναισθήματος και της ισορροπίας που δεν έπρεπε να κρατήσουμε».
[H απουσία εξειδικευμένων συντακτών] ήταν ένα κενό, το οποίο κληθήκαμε να καλύψουμε με καθυστέρηση, αφού είχε γίνει το σιδηροδρομικό δυστύχημα.
Γιάννης Σουλιώτης, δημοσιογράφος, Καθημερινή/ ΣΚΑΪ
Οι ομιλητές του πάνελ συμφώνησαν ότι ένα από τα πιο δύσκολα κομμάτια στην κάλυψη της υπόθεσης των Τεμπών ήταν η επικοινωνία με τους συγγενείς των θυμάτων. Ο Νίκος Μορφονιός ανέφερε ότι πρέπει να προσεγγίζουμε πάντα με σεβασμό, νηφαλιότητα και ταπεινότητα τους ανθρώπους που έχουν περάσει τέτοια δράματα, για να συνεχίσουμε με τη δημοσιογραφική δεοντολογία, τη διασταύρωση και την τεκμηρίωση.
«Επηρεαζόμαστε από τους γονείς με τους οποίους μιλάμε. Είναι πολύ δύσκολο πράγμα και μέρος της δουλειάς μας, όμως την ίδια στιγμή οι γονείς ανοίγουν και δρόμους για το ρεπορτάζ. Έχουμε πολύ ευκολότερη πρόσβαση στη δικογραφία και μην ξεχνάμε ότι λόγω των οικογενειών, επίσης, αναδείχθηκαν θέματα, όπως, για παράδειγμα, το λεγόμενο “μπάζωμα”, η αλλοίωση του τόπου του δυστυχήματος», είπε.
Παρακολουθήστε ολόκληρη τη συζήτηση εδώ
