Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο The Conversation με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το πρωτότυπο.
Η γρήγορη και απροσδόκητη πτώση της συριακής πρωτεύουσας, Δαμασκού, από τις δυνάμεις της σουνιτικής αντιπολίτευσης σηματοδοτεί μια κομβική στιγμή στη σύγχρονη ιστορία της Μέσης Ανατολής.
Το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ είχε αντέξει πάνω από μια δεκαετία εξεγέρσεων, εμφυλίου πολέμου και διεθνών κυρώσεων από την έναρξη των εκτεταμένων διαδηλώσεων το 2011. Κι όμως, κατέρρευσε σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα.
Αυτή η ξαφνική τροπή των γεγονότων, με την αντιπολίτευση να προελαύνει χωρίς σημαντικές μάχες ή αντίσταση, άφησε τις περιφερειακές δυνάμεις να προσπαθούν να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις και τις ευρύτερες συνέπειές της.
Αυτή η δραματική εξέλιξη σηματοδοτεί μια αναδιάταξη της δυναμικής και της εξουσίας στην περιοχή. Θέτει επίσης ερωτήματα σχετικά με το μέλλον της Συρίας και τον ρόλο των γειτόνων της, όπως και των παγκόσμιων «παικτών» στη διαχείριση του τοπίου μετά τον Άσαντ.
Ποια είναι η ισλαμιστική ομάδα Χαγιάτ Ταχρίρ Αλ-Σαμ και πώς κατάφερε να γίνει κεντρικός παίκτης στον Συριακό εμφύλιο;
Ομάδες ανταρτών της Συρίας εξαπέλυσαν μια από τις μεγαλύτερες επιθέσεις των τελευταίων χρόνων, ανακαταλαμβάνοντας το Χαλέπι και αναδεικνύοντας την αυξανόμενη επιρροή της ισλαμιστικής ομάδας Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ στον εμφύλιο πόλεμο που μετρά ήδη 13 χρόνια.
Τι μέλλει γενέσθαι στη Συρία;
Με την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ, η Συρία βρίσκεται τώρα κατακερματισμένη και διαιρεμένη μεταξύ τριών κυρίαρχων φατριών, η καθεμία με εξωτερικούς υποστηρικτές και διακριτούς στόχους:
1. Οι δυνάμεις της συριακής αντιπολίτευσης, με επικεφαλής τη Hayat Tahrir al-Sham: Αυτές οι ομάδες, που υποστηρίζονται από την Τουρκία, ελέγχουν τώρα την κεντρική Συρία, μια περιοχή που εκτείνεται από τα βόρεια σύνορα με την Τουρκία έως τα νότια σύνορα με την Ιορδανία.
Αν και μοιράζονται μια κοινή θρησκευτική ταυτότητα, οι σουνιτικές παρατάξεις έχουν ιστορικό εσωτερικών συγκρούσεων, γεγονός που θα μπορούσε να εμποδίσει την ικανότητά τους να σχηματίσουν μια συνεκτική κυβέρνηση ή να διατηρήσουν μακροπρόθεσμη σταθερότητα.
Οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης κυμαίνονται από πρώην τζιχαντιστές που προέρχονται από το Ισλαμικό Κράτος και την Αλ Κάιντα έως κοσμικές ομάδες όπως ο Συριακός Εθνικός Στρατός, ο οποίος αποσχίστηκε από τον στρατό του Άσαντ μετά την εξέγερση του 2011.
2. Κουρδικές δυνάμεις: Οι κουρδικές ομάδες ελέγχουν εδάφη στη βορειοανατολική Συρία, που συνορεύουν με την Τουρκία στα βόρεια και το Ιράκ στα ανατολικά. Συνεχίζουν να λαμβάνουν υποστήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες έχουν εγκαταστήσει στρατιωτικές βάσεις στην περιοχή. Η υποστήριξη αυτή ενέχει τον κίνδυνο κλιμάκωσης των εντάσεων με την Τουρκία, η οποία θεωρεί την ενδυνάμωση των Κούρδων ως απειλή για την εδαφική της ακεραιότητα.
3. Αλαουιτικές δυνάμεις: Οι αλαουιτικές φατρίες που τάσσονται υπέρ του Άσαντ και βρίσκονται κυρίως στις παράκτιες περιοχές της δυτικής Συρίας, διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με το Ιράν, το Ιράκ και τη Χεζμπολάχ του Λιβάνου. Οι περιοχές αυτές θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως προπύργιο για τα απομεινάρια των ομάδων που πρόσκεινται στον Άσαντ μετά την ανάληψη της εξουσίας από την αντιπολίτευση, διαιωνίζοντας τις θρησκευτικές διαιρέσεις.
Οι έντονες διαιρέσεις μεταξύ αυτών των ομάδων, σε συνδυασμό με την απουσία ενός αμοιβαία αποδεκτού διαμεσολαβητή, υποδηλώνουν ότι η Συρία μπορεί τώρα να αντιμετωπίσει παρατεταμένη αστάθεια και σύγκρουση.
Πώς θα επηρεάσει αυτό την περιοχή;
Η γρήγορη πτώση του καθεστώτος Άσαντ έχει βαθιές επιπτώσεις για τους μεγάλους παίκτες στη Μέση Ανατολή.
Οι σουνιτικές αντάρτικες δυνάμεις, με την ισχυρή τουρκική υποστήριξη, εκμεταλλεύτηκαν μια ευάλωτη κατάσταση στη Συρία. Οι σύμμαχοι του καθεστώτος Άσαντ ήταν απασχολημένοι – η Ρωσία με τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία και το Ιράν και οι πληρεξούσιοί του με τη συνεχιζόμενη σύγκρουσή τους με το Ισραήλ. Αυτό παρείχε μια στρατηγική ευκαιρία για τους αντάρτες να προχωρήσουν γρήγορα σε όλη τη Συρία προς την πρωτεύουσα, τη Δαμασκό.
Η Τουρκία ελέγχει ήδη ουσιαστικά μια λωρίδα εδάφους στη βόρεια Συρία, όπου ο στρατός της πολεμά τις δυνάμεις των Κούρδων της Συρίας. Τώρα, με τη νίκη των συμμάχων της στη συριακή αντιπολίτευση, η Τουρκία αναμένεται να επεκτείνει την πολιτική και στρατιωτική της επιρροή στη Συρία, προκαλώντας περισσότερες προκλήσεις για την κουρδική μειονότητα που αγωνίζεται για την αυτονομία της.
Το Ισραήλ βρίσκεται επίσης σε στρατηγικά καλύτερη θέση. Η πτώση του Άσαντ διαταράσσει τον λεγόμενο «άξονα αντίστασης», που αποτελείται από το Ιράν, τη Συρία και τις ομάδες πληρεξουσίων της Τεχεράνης, όπως η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, η Χαμάς στη Γάζα και οι αντάρτες Χούθι στην Υεμένη.
Ο κρίσιμος στρατιωτικός εφοδιασμός του Ιράν προς τη Χεζμπολάχ πιθανότατα θα διακοπεί, απομονώνοντας τη μαχητική ομάδα και πιθανότατα αποδυναμώνοντάς την ακόμη περισσότερο.
Επιπλέον, ο κατακερματισμός της Συρίας σε εθνοτικές και θρησκευτικές φατρίες θα μπορούσε να μειώσει την περιφερειακή εστίαση στο Ισραήλ, παρέχοντας χώρο για να επιδιώξει τους ευρύτερους στρατηγικούς του στόχους. Αφού το Ισραήλ συμφώνησε σε κατάπαυση του πυρός με τη Χεζμπολάχ τον περασμένο μήνα, για παράδειγμα, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου υπογράμμισε την αλλαγή στρατηγικής για την αντιμετώπιση της «ιρανικής απειλής».
Το Ιράν, εν τω μεταξύ, έχει τα περισσότερα να χάσει. Ο Άσαντ ήταν ένας κρίσιμος σύμμαχος στο περιφερειακό δίκτυο πληρεξουσίων του Ιράν. Και η κατάρρευση της κυβέρνησής του ακολουθεί τη σημαντική ζημιά που έχει ήδη προκαλέσει το Ισραήλ στους άλλους εταίρους του, τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ. Η περιφερειακή επιρροή του Ιράν έχει πλέον μειωθεί σημαντικά, αφήνοντάς το πιο ευάλωτο σε άμεση σύγκρουση με το Ισραήλ.
Ο κατακερματισμός της Συρίας εγκυμονεί επίσης σημαντικούς κινδύνους για την ασφάλεια των γειτονικών της χωρών – Τουρκίας, Ιράκ, Ιορδανίας και Λίβανος. Οι προσφυγικές ροές, η διασυνοριακή βία και οι θρησκευτικές εντάσεις είναι πιθανό να κλιμακωθούν. Η Τουρκία φιλοξενεί ήδη περισσότερους από 3 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες – πολλοί από τους οποίους ελπίζει να επιστρέψουν στην πατρίδα τους τώρα που η κυβέρνηση του Άσαντ έχει φύγει.
Για το Ιράκ και τον Λίβανο, αυτή η αστάθεια θα μπορούσε να επιδεινώσει την εύθραυστη πολιτική και οικονομική τους κατάσταση. Η «βαλκανοποίηση» της Συρίας, σε ότι αφορά την εθνοτική και θρησκευτική ομοιογένεια, θα μπορούσε να ενθαρρύνει άλλες ομάδες στην περιοχή να επαναστατήσουν ενάντια στις κυβερνήσεις, επιδιώκοντας τη δική τους αυτονομία. Υπάρχει ο κίνδυνος αυτό να εδραιώσει διχασμούς και να παρατείνει τις συγκρούσεις σε ολόκληρη την περιοχή.
Ενώ πολλοί Σύροι γιορτάζουν για την πτώση του Άσαντ, μένει να δούμε αν η ζωή τους θα βελτιωθεί. Με την απουσία μιας ενοποιημένης και διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης στη Συρία, οι κυρώσεις είναι απίθανο να αρθούν. Αυτό θα επιβαρύνει περαιτέρω μια ήδη κατεστραμμένη συριακή οικονομία, βαθαίνοντας την ανθρωπιστική κρίση και ενδεχομένως τροφοδοτώντας τον εξτρεμισμό.
