5. Αϊτή: H «κατακλυσμική κατάσταση» και η βία των συμμοριών 

Πώς οδηγήθηκε η Αϊτή στην κρίση; 

Η εν εξελίξει κρίση στην Αϊτή έχει τις ρίζες της στον Ιούλιο του 2021, όταν ο εκλεγμένος Πρόεδρος, Ζοβενέλ Μοΐζ, δολοφονήθηκε στο σπίτι του, στην πρωτεύουσα Πορτ-ο-Πρενς. Έκτοτε, η χώρα της Καραϊβικής έχει βυθιστεί στην αναταραχή, με την οικονομική κρίση, τον φονικό σεισμό του 2021 και την άνοδο των ένοπλων συμμοριών που ελέγχουν μεγάλα κομμάτια της επικράτειας, να έχουν φτάσει την κατάσταση στο απροχώρητο. 

Ποια είναι η κατάσταση στη χώρα; 

Το πιο πρόσφατο κύμα βίας στους δρόμους της Αϊτής ξεκίνησε τα ξημερώματα της 29ης Φεβρουαρίου 2024. Οι δύο μεγαλύτεροι έως τότε αντίπαλοι συνασπισμοί συμμοριών της χώρας – ονόματι G9 και Gpep – ένωσαν τις δυνάμεις τους και επιτέθηκαν από κοινού στο Πορτ-ο-Πρενς, θέτοντας υπό τον έλεγχό τους αστυνομικά τμήματα, κυβερνητικά κτίρια, ακόμα και το λιμάνι και το διεθνές αεροδρόμιο της πρωτεύουσας. Η επιλογή της συγκεκριμένης ημέρας δεν ήταν τυχαία. Ο τότε πρωθυπουργός της χώρας, Αριέλ Ανρί, είχε μόλις αποχωρήσει με προορισμό την Κένυα, για να διαπραγματευτεί την αποστολή αστυνομικών δυνάμεων στην Αϊτή, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, με σκοπό την καταπολέμηση των συμμοριών. O αναλυτής του Crisis Group, Ντιέγκο Ντα Ριν, λέει στο iMEdD ότι η συμμαχία και η επίθεση των συμμοριών οφείλεται σε αυτό το ταξίδι. «Tο κύριο κίνητρο αυτής της συντονισμένης επίθεσης συμμοριών και αυτού του συμφώνου μη επίθεσης μεταξύ πρώην αντίπαλων συνασπισμών, είναι να αντικρούσουν τα σχέδια για την ανάπτυξη μιας αποστολής ασφαλείας στην Αϊτή».

Στις 2 Μαρτίου, οι συμμορίες, η συμμαχία των οποίων ονομάζεται Viv Ansanm (Live Together / Ζούμε Μαζί), εισέβαλαν στις δύο μεγαλύτερες φυλακές της χώρας, ελευθερώνοντας περίπου 4.700 κρατούμενους, ενώ τις επόμενες ημέρες συνέχισαν τις επιθέσεις εναντίον αστυνομικών σε διάφορα μέρη της πρωτεύουσας. Υπολογίζεται πως αυτή τη στιγμή οι συμμορίες ελέγχουν το 80% της πόλης του Πορτ-ο-Πρενς. Από την άλλη, στις 25 Απριλίου ο Ανρί παραιτήθηκε και έδωσε την εξουσία σε ένα εννεαμελές μεταβατικό συμβούλιο, με στόχο να οδηγήσει τη χώρα στη σταθερότητα και σε προγραμματισμένες εκλογές το αργότερο μέχρι τον Φεβρουάριο του 2026.

Ποιος είναι ο ρόλος των συμμοριών; 

Σύμφωνα με στοιχεία του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Armed Conflict Location & Event Data Project, ο αριθμός των ενεργών συμμοριών στην Αϊτή το 2023 έχει διπλασιαστεί σε σχέση με το 2021, ενώ υπάρχει αύξηση της τάξης του 60% στη βία που αυτές ασκούν. Η ίδια ανάλυση αναφέρει ότι οι μαζικές αποδράσεις κρατουμένων στις 2 Μαρτίου 2024 θα επιδεινώσουν την κατάσταση. Σε μια αναφορά που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αναφέρει ότι το πρώτο τρίμηνο του 2024 περισσότεροι από 1.500 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί λόγω της βίας των συμμοριών, ενώ διαδεδομένα φαινόμενα αποτελούν η σεξουαλική κακοποίηση γυναικών και η στρατολόγηση παιδιών. 

Οι New York Times, σε μια ανάλυσή τους που δημοσιεύτηκε στις 14 Μαρτίου, αναδεικνύουν τη συμμαχία των συμμοριών ως την εξέλιξη που οδήγησε στην παραίτηση του Πρωθυπουργού Ανρί. Από την πλευρά της, η οργάνωση Global Initiative Against Transnational Organized Crime, σε μια ανάλυσή της στα τέλη Μαρτίου, τονίζει ότι η δράση των συμμοριών κρύβει από πίσω της συγκεκριμένα πολιτικά συμφέροντα και πρόσωπα, ενώ αμφισβητεί το κατά πόσο η συμμαχία των διάφορων συμμοριών θα αντέξει στον χρόνο και την πολιτική μετάβαση.  

Πώς βρίσκουν όπλα οι συμμορίες; 

Στην παραπάνω αναφορά Μαρτίου του ΟΗΕ, αναφέρεται επίσης ότι παρά την επιβολή εμπάργκο όπλων από το Συμβούλιο Ασφαλείας -επιβλήθηκε ολικό εμπάργκο όπλων τον Οκτώβριο του 2023- υπάρχει συνεχής ροή όπλων και πυρομαχικών προς τις συμμορίες, κάτι που τις καθιστά, σε πολλές περιστάσεις, ισχυρότερες από την Εθνική Αστυνομία. Πολλά από αυτά τα όπλα φέρεται να περνούν παράνομα στη χώρα από τις ΗΠΑ. Ο κ. Ντα Ριν, επιβεβαίωσε μιλώντας στο iMEdD την προέλευση μεγάλου μέρους των όπλων και πρόσθεσε: «Αν και οι ΗΠΑ έχουν καταβάλει προσπάθειες να διερευνήσουν πώς αυτά τα όπλα μεταφέρονται παράνομα στην Αϊτή από το έδαφός τους, δεν έχουν λάβει ισχυρά και συγκεκριμένα μέτρα για τη βελτίωση των μηχανισμών επιθεώρησης των φορτίων, από τα οποία τα περισσότερα όπλα μεταφέρονται στην Αϊτή». 

Η επόμενη ημέρα; 

Το εννιαμελές μεταβατικό συμβούλιο που πήρε τα ηνία της χώρας μετά την παραίτηση του Ανρί, έχει αναλάβει να διορίσει νέο πρωθυπουργό και υπουργικό συμβούλιο και να σχηματίσει μια μεταβατική κυβέρνηση. Η Κένυα, στην οποία είχε προστρέξει για βοήθεια ο απερχόμενος πρωθυπουργός, ανακοίνωσε ότι μέχρι να συμβεί αυτό, θα διακόψει τα σχέδια αποστολής προσωπικού ασφαλείας στην Αϊτή. Υπάρχουν, όμως, και άλλα εμπόδια, όπως λέει ο κ. Ντα Ριν στο iMEdD: «Η Κένυα έχει υπολογίσει το κόστος της αποστολής κοντά στα 600 εκατομμύρια και προς το παρόν είναι διαθέσιμα περίπου 10 εκατομμύρια στο ταμείο χρηματοδότησης του ΟΗΕ για την αποστολή». Αυτό, όμως, θα επηρεάσει και τη δράση των συμμοριών: «Οι χώρες που θα συμμετέχουν στην αποστολή ασφαλείας πρέπει να δράσουν γρήγορα, διότι οι συμμορίες, όσο πλησιάζει αυτή η απειλή, θα ενισχύουν τη συμμαχία τους για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά σε πολλά μέτωπα μάχης τις δυνάμεις ασφαλείας, όταν αυτές φτάσουν», πρόσθεσε ο κ. Ντα Ριν. Μέχρι να γίνει αυτό, η κατάσταση στη χώρα θα παραμένει, όπως τη χαρακτήρισε η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, «κατακλυσμική». 

Διαβάστε όλα τα Explainer κείμενα της σειράς «Οι 10 Κρίσεις του 2024» εδώ.