Το 2021, ο κλάδος της μόδας δεσμεύτηκε να ευθυγραμμιστεί με τη Συμφωνία του Παρισιού, υποσχόμενος να μειώσει το αποτύπωμα άνθρακα και να επιδιώξει το περιβόητο «καθαρό μηδέν». Σήμερα, τρία χρόνια αργότερα, το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: Είναι αυτές οι προσπάθειες πραγματικά στον σωστό δρόμο για την επίτευξη των φιλόδοξων κλιματικών στόχων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) ή μήπως ο κλάδος αδυνατεί να κρατήσει την υπόσχεσή του;
«Επιλέγουμε να θέσουμε την βιομηχανία της μόδας στην κλιματική ουδετερότητα και να κάνουμε όσα χρειάζονται, όχι επειδή είναι εύκολο, αλλά επειδή είναι δύσκολο, γιατί αυτό θα μας αναγκάσει να οργανώσουμε και να υπολογίσουμε την ενέργεια και τις δεξιότητές μας». Με αυτό το παραλλαγμένο απόσπασμα από την ομιλία το J.F. Kennedy ξεκίνησε το panel «Fashion Industry on the Race to Zero» κατά τη διάρκεια του COP26 το 2021. Το κλίμα που επικράτησε κατά τη διάρκεια της συζήτησης ήταν θετικό αλλά συγκρατημένο καθώς εκπρόσωποι «γιγάντων» της βιομηχανίας της μόδας, όπως η PUMA και η H&M Group, αναγνώριζαν την κλιματική αλλαγή ως πρόβλημα που χαίρει ταχείας επίλυσης.
Τρία χρόνια αργοτερα, στη διάρκεια του COP29, στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν, η συζήτηση επαναλήφθηκε, αυτή τη φορά με κεντρικό θέμα τις επιτυχίες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η βιομηχανία καθώς ευθυγραμμίζει τις πρακτικές της με τους παγκόσμιους κλιματικούς στόχους. Όμως, η Isabella Luglio, ερευνήτρια στην ομάδα πολιτικής και συνηγορίας της μη κυβερνητικής οργάνωσης Fashion Revolution και συντονίστρια έρευνας του Fashion Transparency Index στη Βραζιλία, αποκαλύπτει στο iMEdD πως, συγκρίνοντας τα ευρήματά της με το Emissions Gap Report του Ο.Η.Ε., μόνο τέσσερις από τις 250 μεγαλύτερες παγκόσμιες μάρκες μόδας έχουν θέσει στόχους για μείωση των εκπομπών τους, σύμφωνους με την έκκληση του Ο.Η.Ε. για μείωση κατά 55% των απόλυτων εκπομπών μέχρι το 2030.
Η βιομηχανία της μόδας –η οποία ασχολείται με την κατασκευή και πώληση ενδυμάτων και κοστίζει περίπου 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια– έχει βρεθεί στο επίκεντρο της συζήτησης για την μόλυνση του πλανήτη. Εκτιμάται πως ευθύνεται για το 2 με 4% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενώ συμβάλλει σημαντικά στην μόλυνση των υδάτων. Αν και ακτιβιστές καταδικάζουν τις προβληματικές πρακτικές της βιομηχανίας ρούχων επί χρόνια, ο Ο.Η.Ε. έβαλε τους υπαίτιους στη συζήτηση της κλιματικής αλλαγής μόλις έξι χρόνια πριν.
Trump και παγκόσμια κλιματική πολιτική: H COP29 στη σκιά των αμερικανικών εκλογών
Πώς προβλέπεται η κλιματική πολιτική των ΗΠΑ κατά την δεύτερη θητεία του Τrump και τι πρέπει να περιμένουμε από τη φετινή Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP29);
2050 και Καθαρό μηδέν: Τόσο μακριά, κι όμως, τόσο κοντά
Από το 2016, 195 κράτη έχουν υπογράψει τη Συμφωνία του Παρισιού (Paris Agreement) η οποία δεσμεύει τους υπογράφοντες να καταβάλουν σημαντική προσπάθεια για την αποφυγή της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Σκοπός είναι να μηδενιστούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (ιδίως του διοξειδίου του άνθρακα) μέχρι το 2050. Λαμβάνοντας υπόψη την παραγωγή ρύπων στους περισσότερους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα χρειάζεται να αντισταθμίζονται από αντίστοιχη απομάκρυνση εκπομπών. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται «καθαρό μηδέν» (net-zero).
Παρόλα αυτά, η Συμφωνία του Παρισιού αφορά τις κυβερνήσεις των χωρών, και όχι τις εταιρίες εντός αυτών. Στη Γλασκόβη της Σκωτίας, το 2018, στην ετήσια Σύνοδο του Ο.Η.Ε. για το κλίμα, αναγνωρίστηκε η ανάγκη της βιομηχανίας της μόδας να συμμετάσχει στην προσπάθεια για τον περιορισμό της ανόδου της θερμοκρασίας με ανώτατο όριο τους 2°C. Εκεί ανακοινώθηκε η σύσταση του Καταστατικού της Βιομηχανίας Μόδας για τη Δράση για το Κλίμα. Το Καταστατικό ανανεώθηκε το 2021, όταν πήρε την τελική του μορφή.
Το κείμενο επικεντρώνεται στην συμμόρφωση του κλάδου της μόδας για περιορισμό της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας στον 1,5°C, επιτυγχάνοντας μηδενικές εκπομπές ρύπων έως το 2050, μέσω επιστημονικά τεκμηριωμένων στόχων (SBTi) και ετήσιας παρακολούθησης των εκπομπών. Οι εταιρείες που το υπογράφουν, υπόσχονται να συμμετέχουν σε δράσεις για βελτίωση ενεργειακής απόδοσης, χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μείωση εκπομπών άνθρακα και συνεργασία με φορείς για βιώσιμη μετάβαση και υποστήριξη των πρωτοβουλιών του ΟΗΕ για το κλίμα. Το 2030 θεωρείται έτος – ορόσημο για την πρόοδο σε όσα προβλέπει η Συμφωνία του Παρισιού, αν και το Καταστατικό δίνει την πρόσθετη επιλογή στις εταιρίες της μόδας να δηλώσουν την επίδοσή τους δύο χρόνια από την υπογραφή του. Η θέση στόχων και το επιστημονικά τεκμηριωμένο πλάνο θεωρούνται απαραίτητα από τα Ηνωμένα Έθνη ώστε να είναι δυνατό να καταγράφεται η απαραίτητη πρόοδος και να είναι ουσιαστική η δέσμευση της εκάστοτε εταιρείας.
Είναι οι στόχοι, πρόοδος;
Όπως αναφέρεται στην έκθεση του Global Fashion Agenda Monitor 2024 – η οποία «μετρά την πρόοδο προς μια καθαρή θετική βιομηχανία μόδας» στην οποία συμμετέχουν, ως στρατηγικοί συνεργάτες, εταιρίες όπως οι H&M Group, Nike και η Ralph Lauren– το ποσοστό των ερωτηθέντων που ισχυρίζονται ότι έχουν θέσει στόχους για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μέχρι το 2030, έφτασε στο 42% των 900 εταιρειών. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι από τις 82 εταιρίες που έχουν υπογράψει το Καταστατικό των Ηνωμένων Εθνών, μόνο οι 37 έχουν θέσει στόχους για το κλίμα.
Τα νούμερα στο σύνολο της βιομηχανίας δεν είναι θετικά. Στην έκθεση της Cascale, το 33% των εταιρειών που συνεργάζονται μαζί τους δεν έχουν θέσει στόχους που να επικεντρώνονται σε συγκεκριμένα επιστημονικά στοιχεία. Η ανεξάρτητη αρχή καταγραφής Zero Target περιλαμβάνει έξι εταιρείες ένδυσης, τρεις από τις οποίες έχουν υπογράψει το Καταστατικό των Ηνωμένων Εθνών. Αν και έχουν βελτιωθεί σε θέματα διαφάνειας, όσον αφορά τις δραστηριότητες τους σχετικά με το κλίμα, δεν έχουν διαρθρώσει συγκεκριμένο σχεδιασμό για να φτάσουν το καθαρό μηδέν.
Υπάρχει όμως βασική διαφορά μεταξύ του να θέτεις στόχους και να τους πετυχαίνεις. «Δεν χρειαζόμαστε μόνο έναν στόχο. Χρειαζόμαστε πρόοδο σε σχέση με αυτόν» αναφέρει η Luglio. «Νομίζω ότι οι στόχοι, είναι το πρώτο βήμα, και το χρειαζόμαστε γιατί πρέπει να έχουμε κάτι που να καθιστά τις εταιρείες υπόλογες. Πρέπει να ξέρουμε πού πηγαίνουν, προς τα πού κατευθύνονται.[…] Αλλά χρειαζόμαστε πρόοδο, απτή πρόοδο».
Ορυκτά καύσιμα και μόδα: Μία σχέση αγάπης
Ένα από τα μεγαλύτερα ευρήματα της έρευνας διαφάνειας Fashion Transparency Index 2023, την οποία συντάσσει κάθε χρόνο η Luglio και η ερευνητική της ομάδα, είναι ότι, από τις 250 μάρκες ρούχων που εξετάστηκαν, σχεδόν οι μισές έχουν επιστημονικά τεκμηριωμένους στόχους απαλλαγής από τις εκπομπές διοξειδίου τους άνθρακα, ενώ μόνο 107 σημειώνουν πρόοδο στους στόχους που έθεσαν. «Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι για αυτές τις 107 μάρκες, η πρόοδος είναι θετική» δηλώνει. «Μπορεί να μην αναφέρουν ότι οι εκπομπές μειώνονται, αλλά να δηλώνουν ανοιχτά αυτή τη πληροφορία».
Μάλιστα, σημειώνει πως από τα τρία πεδία εκπομπών που ορίζει ο Ο.Η.Ε., οι εταιρίες είναι πιο ειλικρινείς για τις μειώσεις των εκπομπών στα Πεδία 1 και 2. Τα Πεδία είναι τρόπος κατηγοριοποίησης των διαφορετικών ειδών εκπομπών που δημιουργούν οι εταιρίες μέσω της αλυσίδας παραγωγής τους. Το Πεδίο 1 είναι οι άμεσες εκπομπές που ελέγχονται από την εταιρία, όπως η καύση βενζίνης για ένα εταιρικό αυτοκίνητο. Τα Πεδία 2 και 3 είναι οι έμμεσες εκπομπές που προέρχονται από τις δραστηριότητες της. Πιο συγκεκριμένα, το Πεδίο 2 καλύπτει τις εκπομπές που προέρχονται από τον τόπο παραγωγής της ενέργειας που αγοράζει και χρησιμοποιεί. Το Πεδίο 3 αφορά τις εκπομπές που δεν παράγονται από την ίδια την εταιρεία και δεν είναι αποτέλεσμα δραστηριοτήτων από περιουσιακά στοιχεία που ελέγχει αλλά για όσα είναι έμμεσα υπεύθυνη, όπως για παράδειγμα το εργοστάσιο στο οποίο φτιάχνονται τα υφάσματα που χρησιμοποιεί. Για τη βιομηχανία της μόδας, οι εκπομπές του Πεδίου 3 αποτελούν περίπου το 96% των συνολικών εκπομπών. Στην έρευνα του 2023, η Luglio και η ομάδα της παρατήρησαν πως οι εκπομπές του Πεδίου 3 αυξάνονται αντί να μειώνονται. «Διαπιστώσαμε ότι μόνοι οι 58 από τις 107 μάρκες σημείωσαν μείωση εκπομπής αερίων, ενώ στις 42 από αυτές παρατηρήθηκε αύξηση εκπομπών του Πεδίου 3».
Συμπληρωματικά, στην Έκθεση Προόδου του Καταστατικού της Βιομηχανίας της Μόδας του 2023 του Ο.Η.Ε., σημειώνεται πως παρά την πρόοδο στη δημοσιοποίηση των εκπομπών και ορισμένα επιτεύγματα μείωσης, μόνο επτά από τους 99 υπογράφοντες έχει επαληθεύσει σημαντικές μειώσεις στις εκπομπές ρύπων.
Για πρώτη φορά το 2023, η έρευνα Fashion Transparency Index αναζήτησε στοιχεία συγκεκριμένα για τη χρήση γαιανθράκων και τη διαφάνεια των εταιρειών ως προς τη χρήση τους. Για τον κόσμο της μόδας, η σχέση με τα ορυκτά καύσιμα είναι πολύ στενή: «Ουσιαστικά, όταν φτιάχνεις τις κλωστές που δημιουργούν το ύφασμα ή κάνεις πλύσεις υφασμάτων, η διαδικασία απαιτεί μεγάλες ποσότητες ατμού και θερμότητας» σημειώνει η Luglio. «Οι θερμοκρασίες πρέπει να είναι υψηλές, και ο άνθρακας χρησιμοποιείται και στις δύο περιπτώσεις. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο, καθώς οι κλιματικοί επιστήμονες τώρα πιέζουν για την πλήρη εξάλειψη του άνθρακα σε όλες τις βιομηχανίες». Παρόλα αυτά, είναι το σημείο στο οποίο η βιομηχανία κρύβει τις περισσότερες πληροφορίες. «Δεν υπάρχει διαφάνεια σε αυτό το ζήτημα. Χωρίς τα απαραίτητα δεδομένα, δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε αν η βιομηχανία βελτιώνεται ή όχι».
Ο μύθος πως η βιομηχανία της μόδας είναι η δεύτερη πιο βλαβερή για τον πλανήτη έχει σταματήσει να αναπαράγεται. Η κατηγορία έχει διαψευσθεί. Αν και η βιομηχανία βελτιώνεται αργά και σταθερά ως προς την διαφάνεια της, η Luglio σημειώνει αυτό που πολύς κόσμος φαίνεται να αγνοεί: «Η διαφάνεια δεν είναι συνώνυμο της βιωσιμότητας. Αλλά η διαφάνεια είναι το ελάχιστο, είναι το πρώτο βήμα».
