Το επόμενο νικητήριο ευρωπαϊκό ρεπορτάζ μπορεί να βγει από τη γειτονιά σου

Σε όλη την Ευρώπη, η πιο δυνατή δημοσιογραφία ξεκινά συχνά από μέρη που δεν θεωρούνται ισχυρά. Και φέτος, το Ευρωπαϊκό Βραβείο Τύπου αναζητά ιστορίες που φωτίζουν, αμφισβητούν και συνδέουν –ανεξάρτητα από το σημείο εκκίνησής τους.

«Τα θέματα που μου έμειναν περισσότερο όλα αυτά τα χρόνια ήταν όσα προέρχονταν από μια έντονα προσωπική εμπειρία», λέει η Τζένιφερ Αθανασίου-Πρινς (Jennifer Athanasiou-Prins). «Όχι απαραίτητα γύρω από τα μεγάλα, προφανή προβλήματα του κόσμου, αλλά από μικρότερες, προσωπικές αφηγήσεις». Μία από αυτές που θυμάται έντονα είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που «παραιτήθηκε» από μία από τις δύο υπηκοότητές του. 

Παρότι τέτοιες ιστορίες τη συγκινούν ιδιαίτερα, ενθαρρύνει κάθε είδους συμμετοχή από όλη την Ευρώπη –είτε επικεντρώνεται σε προσωπικές αφηγήσεις είτε σε ζητήματα που αφορούν όλη την ήπειρο– ενόψει της προθεσμίας της 14ης Δεκεμβρίου για τον επόμενο κύκλο του Ευρωπαϊκού Βραβείου Τύπου. 

Η Αθανασίου-Πρινς ηγείται ενός θεσμού που αναδεικνύει κάθε χρόνο την ποιοτική δημοσιογραφία στην Ευρώπη και αυτό που αποκαλύπτει σταθερά το Βραβείο είναι ότι η ευρωπαϊκή δημοσιογραφία δεν ζει μόνο στις μεγάλες πρωτεύουσες ή στα ισχυρά ερευνητικά δίκτυα. Συχνά γεννιέται σε μικρές χώρες, σε τοπικά μέσα και σε «εύθραυστα» οικοσυστήματα ενημέρωσης. 

Τα θέματα που μου έμειναν περισσότερο όλα αυτά τα χρόνια ήταν όσα προέρχονταν από μια έντονα προσωπική εμπειρία. Όχι απαραίτητα γύρω από τα μεγάλα, προφανή προβλήματα του κόσμου, αλλά από μικρότερες, προσωπικές αφηγήσεις.

Τζένιφερ Αθανασίου-Πρινς, Εκτελεστική Διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Βραβείου Τύπου

Κάθε νέα φουρνιά νικητών επιβεβαιώνει αυτήν την αλήθεια. Το 2025, το βραβείο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας απονεμήθηκε στο Serving Moscow, μια μυστική έρευνα από τη Μολδαβία, από τις Μαριούτσα Νίστορ (Măriuța Nistor) και Νατάλια Ζαχαρέσκου (Natalia Zaharescu) για το Ziarul de Gardă, που αποκάλυψε πώς εξαπλώνεται η ρωσική επιρροή στη χώρα. Το βραβείο στην κατηγορία Δημοσιογραφία για τη Μετανάστευση δόθηκε σε μια προσωπική ιστορία για το πώς είναι να μεγαλώνεις ως «μη-δυτικός» στη Δανία, μια βαθιά προσωπική αφήγηση που αναδιαμόρφωσε μια εθνική συζήτηση μέσω της βιωμένης εμπειρίας. Το βραβείο Δημόσιου Λόγου δόθηκε σε ένα πολωνικό δοκίμιο που συνδυάζει μια προσωπική εμπειρία για τη μητρότητα με ανησυχίες γεωπολιτικού χαρακτήρα. 

Παρόμοια παραδείγματα υπάρχουν και από προηγούμενα χρόνια: σλοβενικές έρευνες για τη διαγενεακή απώλεια (We Have Betrayed a Generation, 2024), ιταλικές αποκαλύψεις για την εκμεταλλευτική οικονομία (Iraq Without Water: The Cost of Oil to Italy, 2024), το WhatsApp chatbot της Maldita.es για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης στην Ισπανία (2021), μια λευκορωσική έρευνα για την αστυνομική βία (Brutalised Minsk, 2021), καθώς και μια καινοτόμα αφήγηση για συνεργατική δημοσιογραφία στην Τρανσυλβανία (How DoR Organised an All-Team Pop-Up Newsroom in Transylvania, 2020). 

Ακόμη και η έρευνα «Πόλεις προς ενοικίαση» (Cities for Rent) που κέρδισε το Βραβείο Καινοτομίας το 2022 ξεκίνησε από ένα απλό τοπικό ερώτημα: σε ποιον ανήκουν οι γειτονιές μας; 

Δέκα και πλέον χρόνια βραβευμένων έργων δείχνουν κάτι σαφές: μια ιστορία μπορεί να γίνει «ευρωπαϊκή», όταν φωτίζει κοινές δημοκρατικές ανησυχίες. 

Το νόημα της «ευρωπαϊκής δημοσιογραφίας» σήμερα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη δημοκρατία.

Τζένιφερ Αθανασίου-Πρινς, Εκτελεστική Διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Βραβείου Τύπου

Η Ευρώπη μέσα από την Ελλάδα 

Λίγα μέρη το αποδεικνύουν αυτό καλύτερα από την Ελλάδα. Οι συμμετοχές από τη χώρα μας στο Ευρωπαϊκό Βραβείο Τύπου –από «Τα πρακτικά της Μόριας» (The Logbook of Moria) (υποψήφιο για βράβευση πρότζεκτ το 2021), έως το «Ναυάγιο της Πύλου» (The Pylos Shipwreck) (επιλαχούσα νικήτρια έρευνα το 2024) και το «Θανατηφόρες τιμές: Πώς οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες τροφοδοτούν την ανισότητα στην Ευρώπη» (Deadly Prices: How Big Pharma Feeds Inequality in Europe) (υποψήφιο για βράβευση πρότζεκτ το 2025)– αντανακλούν ένα δημοσιογραφικό τοπίο που διαμορφώνεται από τη μετανάστευση, την οικονομική ανισότητα, τη διαφθορά και την πίεση στους δημοκρατικούς θεσμούς. 

Οι δημοσιογράφοι από την Ελλάδα έχουν αποδείξει επανειλημμένα ότι η δημοσιογραφία που γεννιέται μέσα σε εθνικές κρίσεις μπορεί να μιλήσει άμεσα στις ευρωπαϊκές αγωνίες. Η συνεργατική έρευνα Babies for Sale (2017), το Aegean Journey of Despair του Ιωάννη Παπαδόπουλου (2016) και το The Lost Youth in Greece της Μαρίας Λούκα (2015) ξεκίνησαν ως ελληνικές ιστορίες, αλλά πολύ γρήγορα έγιναν ιστορίες ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Αυτό εννοεί η Αθανασίου-Πρινς όταν λέει ότι μια ιστορία βαθιά ριζωμένη σε ένα πολιτισμικό ή περιφερειακό πλαίσιο «μπορεί να ξεπεράσει τα τοπικά ή εθνικά της όρια –μπορεί να γίνει πολύ περισσότερα». Και μέρος της αξίας αυτής έγκειται, όπως υποστηρίζει, στο ότι τέτοιες έρευνες βοηθούν το κοινό να κατανοήσει τις εμπειρίες άλλων Ευρωπαίων, να δει πέρα από τα σύνορά του, να γνωρίσει άλλες πραγματικότητες και να αναγνωρίσει τον εαυτό του μέσα σε ιστορίες ανθρώπων που ίσως δεν συναντήσει ποτέ. 

Το πλαίσιο μετράει 

Μια συμβουλή στην οποία επιστρέφει συνεχώς είναι απλή αλλά κρίσιμη: το πλαίσιο δεν είναι προαιρετικό. 

Η Προπαρασκευαστική Επιτροπή του Βραβείου αποτελείται από περισσότερα από 20 μέλη από σχεδόν ισάριθμες χώρες. «Χρειάζονται το πλαίσιο, για να κρίνουν και να αξιολογήσουν σωστά μια δουλειά», εξηγεί. Οι τοπικές ιστορίες μπορούν –και συχνά το πετυχαίνουν– να αναγνωριστούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά μόνο όταν οι δημοσιογράφοι προσφέρουν τα πολιτικά, οικονομικά ή πολιτισμικά στοιχεία που χρειάζονται αναγνώστες πέρα από τα δικά τους σύνορα. 

Ένα κοινό ευρωπαϊκό καθήκον 

Για την Αθανασίου-Πρινς, το νόημα της «ευρωπαϊκής δημοσιογραφίας» σήμερα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη δημοκρατία. Σε όλη την ήπειρο, ακόμη και σε χώρες που θεωρούνταν σταθερές, οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν ολοένα και μεγαλύτερα εμπόδια: πολιτικές παρεμβάσεις, νομικές διώξεις, οικονομική κατάρρευση, παραπληροφόρηση και εργασιακή ανασφάλεια. «Πρέπει να θυμόμαστε τον ρόλο της δημοσιογραφίας ως φύλακα της δημοκρατίας», επισημαίνει. 

Καθώς η προθεσμία της 14ης Δεκεμβρίου πλησιάζει, η Αθανασίου-Πρινς στέλνει ένα μήνυμα για όσους πιστεύουν ότι η δουλειά τους είναι υπερβολικά τοπική, μικρή ή υποχρηματοδοτούμενη για να έχει πιθανότητες: «Δείτε τους υποψηφίους των προηγούμενων ετών. Υπάρχει τεράστια ποικιλία –από τοπικές δουλειές μέχρι μεγάλες διεθνείς συνεργασίες», λέει. «Μην αποθαρρύνεστε». 

Γι’ αυτό, καταθέστε τη δουλειά σας. 

Ιδίως εάν πιστεύετε ότι είναι «πολύ τοπική».