Eικονογράφηση: Ευγένιος Καλοφωλιάς
Η γελοιογραφία στον Τύπο: Από το πενάκι στο ΑΙ (και πάλι πίσω)
Μπορεί το AI να σχεδιάσει σάτιρα; Τέσσερις σκιτσογράφοι εξηγούν γιατί πιστευουν τελικά πως η απάντηση είναι, προς το παρόν, «όχι».
«Δεν θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά» είχε γράψει ο Γιώργος Σεφέρης, και αυτό ίσως είναι ένα από τα μεγαλύτερα ζητούμενα για κάθε δημοσιογράφο.
Η πρόκληση του να εκλαϊκεύεις προς τιμήν του ακροατηρίου σου χωρίς, όμως, να απλουστεύεις, να περιγράφεις χωρίς να χαρακτηρίζεις, να αποδίδεις χωρίς να ερμηνεύεις είναι συνυφασμένη με την ίδια τη φύση της γλώσσας –οποιασδήποτε γλώσσας– ακόμα και της εικόνας ως γλώσσας. Έτσι, λοιπόν, οι δημοσιογράφοι έχουν ενώπιόν τους το ακατόρθωτο: Να μεταφέρουν την πληροφορία με εύληπτο τρόπο και απεκδυόμενη από τοποθετήσεις, τη στιγμή που, πρώτον, κάθε έκφραση περιέχει τοποθέτηση και, δεύτερον, στην εποχή της κανονικοποίησης της παραβίασης της ελευθερίας του Τύπου, αυτό δεν είναι το μόνο ακατόρθωτο που έχουν ενώπιόν τους. Με δεδομένο κυρίως το δεύτερο, αναρωτιόμαστε πολλοί μήπως πρέπει, τελικά, να αποβάλλουμε μια και καλή αυτήν την αγωνία της αμεροληψίας. Είναι ένα ζήτημα και αυτό.
Την ίδια στιγμή όμως, η ειδησεογραφική αφήγηση –σαν προϊόν και αυτή– φαίνεται να έχει ενσωματώσει, ως δομικό χαρακτηριστικό της, την προσέλκυση της προσοχής. Προσπαθεί, όπως οφείλει λόγω του δημόσιου χαρακτήρα της, να προσαρμοστεί με τα νέα μοντέλα δημόσιου λόγου (δηλαδή, το TikTok κλπ), επιδεικνύοντας, όμως, ακόμη αρκετή αμηχανία, η αλήθεια είναι –και μοιάζοντας κάπως με τον θείο που κάθεται στο τραπέζι με τη νεολαία.
«Το μέσο είναι το μήνυμα» είχε πει, εξάλλου, ο Μάρσαλ Μακ Λούαν, μπερδεύοντας ακόμα περισσότερο το πράγμα. Στην περίπτωση της δημοσιογραφίας εν τω μεταξύ, όπου η εμπιστοσύνη των πολιτών στα μέσα ενημέρωσης είναι κάτω από το 50% διεθνώς, και το μήνυμα έχει αποδυναμωθεί, και το μέσο έχει απαξιωθεί.
H επίδραση όλων αυτών στον τρόπο που διαμορφώνονται τα κοινά μας αφηγήματα είναι τεράστια, αλλά αυτό το οποίο θέλω να θυμίσω εδώ είναι το πόσο καθορίζουν τον τρόπο που μιλάμε μεταξύ μας.
Ο μόνος δρόμος είναι, όμως, να συνεχίσουμε να μιλάμε για αυτά που πρέπει. Και αν οι παραδοσιακοί τρόποι διαλόγου δεν μας κάνουν πια, τότε πρέπει να ξαναδούμε τη φόρμα και τα εργαλεία που έχουμε.
Αυτό θα επιχειρήσουμε να κάνουμε με την ομάδα των Διαλόγων του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) στο πλαίσιο του επόμενου SNF Nostos (21-28 Ιουνίου 2026) και συνεργαζόμαστε για αυτό με το Centre for Dialogue του Πανεπιστημίου Σάιμον Φρέιζερ στον Καναδά. Σε μια συζήτηση με διαφορετική μορφή από τις προηγούμενες, η πρωτοβουλία των Διαλόγων του ΙΣΝ, που επιμελείται και συντονίζει η Άννα Κύνθια Μπουσδούκου, θα ανοίξει το περίπλοκο ζήτημα του «ήθους» σε μια ευρεία, ελεύθερη κουβέντα. Χρησιμοποιώντας νέα μέσα και αξιοποιώντας τη γνώση ανθρώπων που έχουν εξειδικευτεί σε αυτά, επιμένουμε στη δύναμη του λόγου και του διαλόγου, με κάθε μορφή.
Και είναι σημαντικό να δοκιμάζουμε τέτοια μέσα, δοκιμάζοντας παράλληλα τα αντανακλαστικά μας στον διάλογο αλλά και τα όρια της γλώσσας μας. Εξάλλου, αυτά αποτελούν και τα όρια του κόσμου μας, όπως σοφά μας έχει ειπωθεί.
