Οι επιπτώσεις της σύγκρουσης Ισραήλ-Χαμάς στην ενεργειακή αγορά

Οι επιθέσεις της Χαμάς κατά του Ισραήλ θα έχουν επιπτώσεις στην αγορά πετρελαίου εάν η σύγκρουση διευρυνθεί και συμπεριλάβει τη Χεζμπολάχ ή το Ιράν. Είναι πιθανόν να υπάρξουν εκκλήσεις για εντατικοποίηση της επιβολής κυρώσεων στις εξαγωγές ιρανικού πετρελαίου, οι οποίες έχουν αυξηθεί τους τελευταίους έξι μήνες. Οι συνομιλίες εξομάλυνσης μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ θα μπορούσαν να ανασταλούν εν μέσω μιας κλιμάκωσης της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης, κλείνοντας μια σημαντική δίοδο συνεργασίας ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας. Ένα βασικό ζήτημα που θα πρέπει να παρακολουθήσουμε τις επόμενες εβδομάδες και μήνες είναι κατά πόσον η διακοπή των προμηθειών πετρελαίου από το Ιράν ή μια συνεχής αύξηση της τιμής του πετρελαίου θα μεταβάλει τα σχέδια της Σαουδικής Αραβίας για τη σταδιακή άρση των περιορισμών στην παραγωγή της.

Ε1: Ποιος ήταν ο άμεσος αντίκτυπος στην αγορά;

Α1: Όταν άνοιξαν οι ασιατικές αγορές τη Δευτέρα, οι τιμές του αργού πετρελαίου Μπρεντ είχαν εκτιναχθεί στα 89 σχεδόν δολάρια ανά βαρέλι, αν και στη συνέχεια παρουσίασαν μικρή πτώση. Την περασμένη εβδομάδα οι τιμές του Μπρεντ παράδοσης Δεκεμβρίου σημείωσαν πτώση της τάξης του 11% σε σχέση με το ανώτατο επίπεδό τους στα τέλη Σεπτεμβρίου, ωστόσο οι τιμές του πετρελαίου έχουν ανακάμψει έκτοτε. Αυτή η ανάκαμψη, όμως, φαίνεται να είναι κάπως περιορισμένη, υποδεικνύοντας ότι, προς το παρόν, η αγορά δεν φαίνεται να ανησυχεί ιδιαίτερα για σημαντικές διαταραχές στην προσφορά και τη ζήτηση πετρελαίου. Οποιαδήποτε αναταραχή στη Μέση Ανατολή μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα γεωπολιτικής αστάθειας, όμως αυτό δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά σημαντική μεταβολή των τιμών. Τα πράγματα, βέβαια, θα άλλαζαν, αν αποφάσιζαν να εμπλακούν και άλλα κράτη και μη κρατικοί φορείς στη σύγκρουση. Το Ισραήλ έχει αμελητέα παραγωγή πετρελαίου, αλλά είναι σημαντικός παραγωγός φυσικού αερίου. Μετά την επίθεση, η χώρα ανέστειλε την παραγωγή στο υπεράκτιο κοίτασμα φυσικού αερίου Ταμάρ, το οποίο προμηθεύει την εγχώρια αγορά, καθώς και την Ιορδανία και την Αίγυπτο. Το υπουργείο Ενέργειας του Ισραήλ σημείωσε ότι, αν χρειαστεί, θα μπορούσε να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης, επιτρέποντας έτσι στην κυβέρνηση να προμηθεύσει διάφορους καταναλωτές με φυσικό αέριο σε περίπτωση έλλειψης εφοδιασμού.

Ε2: Ποιοι παράγοντες θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις επιπτώσεις στην αγορά πετρελαίου;

Α2: Το Ιράν θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα. Μέχρι στιγμής, Αμερικανοί και Ισραηλινοί αξιωματούχοι έχουν αποφύγει να κατηγορήσουν το Ιράν για άμεση εμπλοκή στις πρωτοφανείς επιθέσεις της Χαμάς κατά Ισραηλινών πολιτών και στρατιωτικών εγκαταστάσεων. Αλλά εδώ και χρόνια, το Ιράν υποστηρίζει τόσο τη Χαμάς όσο και τη Χεζμπολάχ, προσπαθώντας να ασκήσει πίεση στο Ισραήλ σε πολλαπλά μέτωπα ως μέρος του “Αξονα της Αντίστασης”. Εάν προκύψουν στοιχεία ότι το Ιράν παρείχε υλική ή οικονομική υποστήριξη για τις επιθέσεις της Χαμάς, η αυστηροποίηση των κυρώσεων στις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν θα ήταν σίγουρα το αναμενόμενο μέσο επιβολής αντίποινων στη χώρα. Μεταξύ Μαΐου και Σεπτεμβρίου του τρέχοντος έτους, οι εξαγωγές αργού πετρελαίου και συμπυκνωμάτων του Ιράν ανήλθαν κατά μέσο όρο σε περίπου 1,4 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως (b/d), επιστρέφοντας σε επίπεδα που δεν είχαν παρατηρηθεί εδώ και τουλάχιστον τέσσερα χρόνια. Στην αγορά πετρελαίου επικρατεί ευρέως η αντίληψη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν χαλαρώσει την επιβολή κυρώσεων στο Ιράν, καθώς διαπραγματεύονταν, μεταξύ άλλων, την απελευθέρωση αρκετών πολιτικών κρατουμένων τον περασμένο μήνα. Η αύξηση των εξαγωγών πετρελαίου του Ιράν από τον Μάιο συνέβαλε στην αντιστάθμιση των σημαντικών μειώσεων της παραγωγής από τη Σαουδική Αραβία και άλλους παραγωγούς. Εάν η αυστηρότερη επιβολή κυρώσεων μειώσει τις ιρανικές εξαγωγές για το τέταρτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, οι αναμενόμενες ελλείψεις εφοδιασμού ενδέχεται να επεκταθούν περαιτέρω.

E3: Θα αυστηροποιηθούν οι κυρώσεις των Ηνωμένων Πολιτειών στο Ιράν;

Α3: Όπως σημειώθηκε, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μέχρι στιγμής έχουν αποφύγει να κατηγορήσουν το Ιράν για άμεση εμπλοκή στις επιθέσεις αυτού του Σαββατοκύριακου. Όμως, αν προκύψουν στοιχεία που αποδεικνύουν την ανάμειξη του Ιράν στον σχεδιασμό των επιθέσεων της Χαμάς ή την παροχή οικονομικής στήριξης, η πίεση για αυστηροποίηση των υφιστάμενων κυρώσεων στις εξαγωγές ενέργειας της χώρας ή ίσως και για επιβολή νέων κυρώσεων θα αυξηθεί. Η επιβολή αυστηρότερων μέτρων, βέβαια, μπορεί να αποτελέσει σημαντική πρόκληση. Αυτή τη στιγμή, η Κίνα εισάγει μεγάλο μέρος των αναγκών της σε πετρέλαιο από το Ιράν, αν και οι ακριβείς ποσότητες δεν είναι γνωστές λόγω των πρακτικών της μαύρης αγοράς. Οι βασικοί καταναλωτές ιρανικού αργού πετρελαίου στην Κίνα δεν είναι οι κρατικές εταιρείες αλλά τα μικρά, ανεξάρτητα διυλιστήριά της, κυρίως στην επαρχία Shandong, τα οποία επωφελήθηκαν από τις μειωμένες τιμές του ιρανικού αργού τους τελευταίους μήνες αυξάνοντας τις εισαγωγές. Αυτά τα διυλιστήρια – μερικά εκ των οποίων λειτουργούν σε μεγάλες εγκαταστάσεις και δεν είναι τόσο “μικρά” – έχουν περιορισμένη έκθεση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ και συνήθως δραστηριοποιούνται εκτός του πεδίου εφαρμογής των κυρώσεων των ΗΠΑ και της ΕΕ. Επιπλέον, η αγορά έχει επιδείξει μεγάλη ικανότητα στην παράκαμψη των κυρώσεων μέσω των μεταφορών από πλοίο σε πλοίο, παράνομων τακτικών όπως η απενεργοποίηση των πομποδεκτών των πλοίων ή μέσω της παροχής ψεύτικων συντεταγμένων στο σύστημα αυτόματης αναγνώρισης (μια πρακτική γνωστή ως “spoofing”), αλλά και της ανάμειξης αργών καυσίμων για να αποκρυφθεί η προέλευσή τους. Η αυστηροποίηση των κυρώσεων στο Ιράν θα απαιτούσε μια αλλαγή στον στρατηγικό τρόπο σκέψης των Κινέζων αγοραστών, πράγμα που σημαίνει ότι οι ΗΠΑ θα χρειαζόταν να συνεργαστούν με την κινεζική κυβέρνηση και να καταστήσουν ξεκάθαρη την πρόθεσή τους για αυστηρότερες κυρώσεις.

Ε4: Πώς θα επηρεάσει αυτό την ευρύτερη περιοχή και τον ΟΠΕΚ+; 

A4: Η μελλοντική πορεία των γεγονότων παραμένει αβέβαιη, αλλά η σύγκρουση θα μπορούσε εύκολα να εξαπλωθεί και σε γειτονικά κράτη, ιδίως στον Λίβανο και το Ιράν. Το Ισραήλ έχει ήδη βομβαρδίσει στόχους εντός των λιβανικών συνόρων και έχει εξουδετερώσει αρκετούς μαχητές που φέρεται να πέρασαν τα σύνορα προς το Ισραήλ. Επιπλέον, τα ισραηλινά πλήγματα σε ιρανικούς στόχους είναι ένα πιθανό σενάριο. Σε περιόδους αυξημένων περιφερειακών εντάσεων, το Ιράν αισθάνεται “στρυμωγμένο” και έχει την τάση να απαντά με επιθέσεις και σαμποτάζ δεξαμενόπλοιων στον Περσικό Κόλπο, καθώς και με την υποστήριξη μη κρατικών φορέων στον Λίβανο, τα παλαιστινιακά εδάφη και την Υεμένη. Οι σχέσεις Σαουδικής Αραβίας-Ιράν έχουν βελτιωθεί σίγουρα τελευταία, γεγονός που δημιουργεί μια σχετική αισιοδοξία για τον μετριασμό των επιπτώσεων των περιφερειακών συγκρούσεων. 

Προς το παρόν, δεν υπάρχουν ενδείξεις για ουσιαστικές αλλαγές στη ρύθμιση της αγοράς πετρελαίου. Αναμένεται ότι η Σαουδική Αραβία και οι εταίροι της στον Οργανισμό Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών (ΟΠΕΚ+) θα συνεχίσουν να παρακολουθούν στενά τον αντίκτυπο των εξελισσόμενων γεγονότων χωρίς να λαμβάνουν βιαστικές αποφάσεις με βάση τις παροδικές διακυμάνσεις. Ωστόσο, υπάρχουν δύο πιθανά σενάρια που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αναταράξεις στην αγορά. 

Αρχικά, εάν υπάρξουν αυστηρότερες κυρώσεις, αυξημένη επιφυλακτικότητα μεταξύ των αγοραστών ή άλλα στοιχεία που περιορίζουν τις ιρανικές εξαγωγές κατά το τέταρτο τρίμηνο, αυτά μπορούν να ωθήσουν τη Σαουδική Αραβία να επιταχύνει τη διαδικασία αντιστροφής των περικοπών της παραγωγής της νωρίτερα από ό,τι είχε αρχικά προγραμματιστεί. Η Σαουδική Αραβία παρέτεινε πρόσφατα τη μονομερή περικοπή της κατά 1 εκατ. βαρέλια ημερησίως μέχρι το τέλος του 2023. Ωστόσο, οι αυξημένες τιμές του πετρελαίου σε συνδυασμό με τις ανησυχίες για τις πληθωριστικές επιπτώσεις και τις μειωμένες προοπτικές ανάπτυξης σε σημαντικά καταναλωτικά έθνη, θα μπορούσαν να δώσουν στη Σαουδική Αραβία ένα ισχυρότερο κίνητρο για την εισαγωγή πρόσθετων προμηθειών στην αγορά. 

Δεύτερον, το μομέντουμ για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ έχει μάλλον χαθεί προς το παρόν. Τους τελευταίους μήνες, η Ουάσινγκτον έχει καταβάλει προσπάθειες να συμπεριλάβει τη Σαουδική Αραβία μεταξύ των υπογραφόντων τις Συμφωνίες του Αβραάμ. Οι συνομιλίες αυτές περιλαμβάνουν περίπλοκα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των απαιτήσεων της Σαουδικής Αραβίας για αμερικανικές εγγυήσεις ασφαλείας και συνεργασίας στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας. Οι προοπτικές έγκρισης αυτού ήταν ήδη αβέβαιες, δεδομένων των έντονων αντιδράσεων στο εσωτερικό της Ουάσινγκτον. Παρ’ όλα αυτά, ο ανοιχτός διάλογος μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σαουδικής Αραβίας τους τελευταίους μήνες συνέβαλε στην αποκλιμάκωση των εντάσεων που ξέσπασαν στην Ουάσινγκτον μετά τις περικοπές της παραγωγής του ΟΠΕΚ+ τον Οκτώβριο του 2022. Όταν η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε την πρόθεσή της για μονομερείς περικοπές της παραγωγής της από τον Ιούλιο του τρέχοντος έτους σε συνέχεια προηγούμενων μειώσεων από συγκεκριμένα μέλη του ΟΠΕΚ+ τον Απρίλιο, η αντίδραση του Λευκού Οίκου ήταν συγκρατημένη. Οι επιθέσεις της Χαμάς κατά του Ισραήλ μπορεί να μην είχαν ως κίνητρο την εξομάλυνση των ισραηλινοσαουδαραβικών σχέσεων. Παρ’ όλα αυτά, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς μπορούν να προχωρήσουν οι συνομιλίες εν μέσω μιας ισραηλινής επιχείρησης κατά της Χαμάς και μιας πιθανής χερσαίας εισβολής στη Γάζα. Η αναστολή των συνομιλιών ενδεχομένως να δημιουργήσει εμπόδια στις εκκλήσεις των ΗΠΑ προς το Ριάντ.

Ο Ben Cahill είναι ανώτερος επιστημονικός συνεργάτης στο the Energy Security and Climate Change Program του Center for Strategic and International Studies in Washington, D.C.

© 2023 by the Center for Strategic and International Studies. All rights reserved.