Τα βλέμματα όλου του κόσμου είναι στραμμένα στο Ισραήλ και στη Γάζα μετά τις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, οι οποίες σύμφωνα με πληροφορίες έχουν προκαλέσει τον θάνατο τουλάχιστον 1.400 ανθρώπων στο Ισραήλ. Εκτιμάται ότι επί του παρόντος η Χαμάς κρατάει άλλους 199 ομήρους μέσα στη Γάζα.
Έκτοτε, το Ισραήλ έχει εξαπολύσει μεγάλης κλίμακας βομβαρδισμούς στη Γάζα, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 2.670 άνθρωποι, ενώ φαίνεται ότι επίκειται χερσαία εισβολή. Η άμεση σύγκρουση κάθε άλλο παρά έχει εκτονωθεί.
Πλήθος πληροφοριών κοινοποιούνται στο διαδίκτυο και τα συναισθήματα, όπως είναι λογικό, είναι έντονα. Και αν η εικόνα στα δικά σας μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι όπως στα δικά μας, όλοι φαίνεται να έχουν άποψη. Δυστυχώς, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαθέτουν λιγότερα εργαλεία παρά ποτέ για να διαχειριστούν το περιεχόμενο που κυκλοφορεί σε αυτά.
Από πού ξεκινάμε εμείς, ως δημοσιογράφοι, για να καλύψουμε με ακρίβεια και σύμφωνα με τη δεοντολογία αυτήν τη σύγκρουση; Ακολουθούν ορισμένες προτάσεις και πηγές που μπορούν να σας βοηθήσουν:
(1) Μεταδώστε τα γεγονότα –αφού τα επαληθεύσετε
Ενημερώστε τους αναγνώστες σας με στοιχεία και αριθμούς που έχετε ελέγξει και επαληθεύσει. Να καταστήσετε σαφές ότι και αυτά τα στοιχεία και οι αριθμοί πρόκειται να αλλάξουν. Η έκταση των επιθέσεων της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί και η στρατιωτική επιχείρηση του Ισραήλ στη Γάζα φαίνεται να βρίσκεται στα αρχικά της μόλις στάδια.
Για παράδειγμα, αναφέρεται ότι οι επιθέσεις της Χαμάς έχουν σκοτώσει τουλάχιστον 1.400 άτομα και έχουν τραυματίσει άλλα 3.842. Η Χαμάς κρατάει ομήρους 199 ανθρώπους. Τα θύματα περιλαμβάνουν παιδιά και ηλικιωμένους. Αυτά τα στοιχεία επιβεβαιώνονται έως τη Δευτέρα 16 Οκτωβρίου, και τα νούμερα ενδέχεται να αλλάξουν καθώς έρχονται στη δημοσιότητα περισσότερες λεπτομέρειες.
Τα χτυπήματα των Ισραηλινών στη Γάζα τις ημέρες που ακολούθησαν τις επιθέσεις της Χαμάς έχουν, σύμφωνα με πληροφορίες, σκοτώσει 2.670 ανθρώπους, ανάμεσά τους 724 παιδιά, και έχουν τραυματίσει άλλους 9.600.
Την Πέμπτη 12 Οκτωβρίου, το Ισραήλ διέταξε να εκκενώσουν τη βόρεια Γάζα μέσα σε 24 ώρες πάνω από ένα εκατομμύριο Παλαιστίνιοι, πυροδοτώντας εικασίες ότι σύντομα θα ξεκινήσει χερσαία εισβολή. Υπολογίζεται ότι ένα εκατομμύριο Παλαιστίνιοι έχουν ήδη εκτοπιστεί από τον τελευταίο γύρο επιθέσεων, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Ο ΟΗΕ έχει προειδοποιήσει για επικείμενη ανθρωπιστική καταστροφή στη Γάζα.
Κατά τη διάρκεια των ανταποκρίσεών σας, να επιβεβαιώνετε τις επίσημες πηγές και να αναφέρετε τα γεγονότα και τα αριθμητικά στοιχεία.
Οι παρακάτω πηγές ενημερώνονται τακτικά με νέα δεδομένα σχετικά με τη σύγκρουση:
- Χάρτες: Καταγραφή των επιθέσεων στο Ισραήλ και στη Γάζα, από τους New York Times
- Πώς εξελίσσεται η σύγκρουση Ισραήλ-Γάζας σε χάρτες, γραφικά και βίντεο, από την Washington Post
- Ο πόλεμος Ισραήλ-Γάζας σε χάρτες και διαγράμματα: Ζωντανή Παρακολούθηση από το Al Jazeera
(2) Προσοχή στην παραπληροφόρηση. Να αξιολογείτε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με κριτική ματιά.
Η παραπληροφόρηση εξαπλώνεται κατά τη διάρκεια των κρίσεων με ανησυχητικούς ρυθμούς, ιδίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όποια κι αν είναι η πλατφόρμα της επιλογής σας –X, Facebook, Instagram, TikTok, WhatsApp, Telegram, και ούτω καθεξής– είναι δεδομένο ότι θα συναντήσετε ψευδές περιεχόμενο.
Αναζητώντας ψήγματα θετικών ειδήσεων, οι άνθρωποι μπορεί να δημοσιεύουν ή να αναδημοσιεύουν πληροφορίες που θα ήθελαν να είναι αληθινές, αλλά δεν είναι. Άλλοι πιο κακόβουλοι φορείς επιδιώκουν σκόπιμα να χειραγωγήσουν τους ανθρώπους στο διαδίκτυο για να προωθήσουν ορισμένους δικούς τους σκοπούς. Ο καθένας έχει μια γνώμη, είτε είναι καλά πληροφορημένος είτε όχι.
Προσέξτε να μην ενισχύετε εν αγνοία σας ψευδείς ισχυρισμούς. Να έχετε επίγνωση της αυξημένης πολυπλοκότητας των κατασκευασμένων πολυμέσων. Κυκλοφορούν επεξεργασμένες εικόνες, πλαστές ηχογραφήσεις, προϊόντα βαθυπαραποίησης (deepfake: εικόνες, βίντεο ή ηχογραφήσεις που παράγονται μέσω τεχνητής νοημοσύνης) και πολλά άλλα.
Όταν παρακολουθείτε την κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πρέπει να λάβετε υπόψη σας. Εξετάστε, για παράδειγμα, το μέσο, τον συντάκτη, τις πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο δημοσίευμα και την ημερομηνία δημοσίευσης. Όταν έχετε αμφιβολίες –ή ακόμη και αν ξεχειλίζετε από βεβαιότητα– διασταυρώστε τις πληροφορίες που συναντάτε με άλλες αξιόπιστες πηγές. Λάβετε υπόψη τις επίσημες πηγές, όπως ο ΟΗΕ, όταν πρόκειται για τον αριθμό των νεκρών, των εκτοπισμένων ή άλλων πληγέντων από τη σύγκρουση.
(3) Αναγνωρίστε τον φόρο αίματος και το τραύμα.
Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να παρουσιάζουν τη ρητορική και τις ενέργειες των κύριων συντελεστών αυτής της σύγκρουσης –της ισραηλινής κυβέρνησης και της Χαμάς– καθώς και τα γεωπολιτικά διακυβεύματα. Ωστόσο, η εστίαση μόνο στους βασικούς εμπλεκόμενους ενέχει τον κίνδυνο υπεραπλούστευσης της σύγκρουσης και εξορθολογισμού ή αγνόησης των θανάτων και του τραύματος των Ισραηλινών και Παλαιστινίων πολιτών.
Καθώς οι δημοσιογράφοι παρουσιάζουν αριθμούς σε τίτλους, θα πρέπει να φροντίζουν να μην αναγάγουν τις απώλειες αμάχων μόνο σε νούμερα. Αυτό μπορεί να επιφέρει την απευαισθητοποίηση των αναγνωστών. Αναδείξτε το ανθρωπιστικό κόστος του πολέμου στο ρεπορτάζ σας, εστιάζοντας τα θέματά σας στους αμάχους που πλήττονται. Αναγνωρίστε το γεγονός ότι τόσο οι Ισραηλινοί όσο και οι Παλαιστίνιοι πολίτες έχουν ήδη υποφέρει βαρύ πόνο, θλίψη και τραύμα.
Στο Ισραήλ, η πλειονότητα των Ισραηλινών και των ξένων υπηκόων που σκοτώθηκαν και τραυματίστηκαν κατά την επίθεση της Χαμάς ήταν άμαχοι, σύμφωνα με το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Στη Γάζα, οι άμαχοι αποτελούν επίσης τη συντριπτική πλειονότητα των νεκρών από τις ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 700 παιδιών. Ο συνεχιζόμενος αποκλεισμός της Γάζας έχει οδηγήσει σε προειδοποιήσεις για σοβαρές ανθρωπιστικές συνέπειες, καθώς η απαγόρευση της μεταφοράς τροφίμων, νερού, καυσίμων και ηλεκτρικού ρεύματος στην περιοχή επιδεινώνει την ανθρώπινη οδύνη και οδηγεί σε φόβους ότι τα νοσοκομεία θα μείνουν χωρίς ρεύμα, μολονότι νοσηλεύουν χιλιάδες τραυματίες.
Εφαρμόστε αυτήν την προσέγγιση στις μελλοντικές εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένης της αναμενόμενης χερσαίας επίθεσης του ισραηλινού στρατού στη Γάζα.
(4) Μάθετε το ευρύτερο πλαίσιο για να παρακολουθήσετε καλύτερα το θέμα
Αφιερώστε χρόνο για να ενημερωθείτε για το ευρύτερο πλαίσιο που περιβάλλει την τρέχουσα κατάσταση. Προσδιορίστε τους εμπλεκόμενους φορείς και κάντε διάκριση μεταξύ πολιτικών ηγετών και πολιτών. Ενημερωθείτε για τη γεωπολιτική που επηρεάζει τις εξελίξεις.
Παρόλα αυτά, είναι δύσκολο να γίνετε οι ίδιοι ειδήμονες ενόσω καλύπτετε την άμεση σύγκρουση. Καθώς διεξάγετε το ρεπορτάζ σας, πάρτε συνεντεύξεις από ειδικούς για να σας βοηθήσουν να διαμορφώσετε το πλαίσιο. Παραπέμψτε τους αναγνώστες σε πηγές από όπου μπορούν να μάθουν περισσότερα.
Λάβετε υπόψη τις ακόλουθες ερωτήσεις κατά την προετοιμασία του ρεπορτάζ σας και να θυμάστε ότι οι αναγνώστες θα θέτουν στον εαυτό τους πολλές από τις ίδιες ερωτήσεις:
- Ποια είναι η Χαμάς, και πότε και πώς βρέθηκε στην εξουσία στη Γάζα; Γιατί οι ΗΠΑ, η ΕΕ και άλλες δυτικές χώρες χαρακτηρίζουν τη Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση;
- Ποιος είναι ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου και πώς οι πολιτικές της κυβέρνησής του –που περιγράφεται ως η πιο δεξιά στην ιστορία του κράτους του Ισραήλ– και οι ισραηλινοί εποικισμοί στη Δυτική Όχθη έχουν επηρεάσει τις σχέσεις με τους Παλαιστίνιους; Ποια ήταν η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας σε αυτές τις πολιτικές;
- Ποια είναι η ιστορία της Γάζας; Γιατί το Ισραήλ αποχώρησε από τη Γάζα το 2005, αλλά όχι από τη Δυτική Όχθη; Γιατί η Γάζα βρίσκεται υπό αποκλεισμό από το 2007 και τι συνέπειες έχει αυτό για τους Παλαιστίνιους; Τι οδήγησε τη Χαμάς και το Ισραήλ στη διεξαγωγή πολλών πολέμων πριν από την τρέχουσα σύγκρουση και γιατί οι εκεχειρίες δεν κράτησαν;
Εστιάστε ακόμα πιο πίσω:
- Πότε και γιατί ιδρύθηκε το Ισραήλ; Τι συνέπειες είχε αυτό για τους Παλαιστίνιους;
- Ποια είναι η φύση των σχέσεων ανάμεσα στο Ισραήλ και στη γύρω περιοχή από την ίδρυσή του;
- Τι ήταν οι Συμφωνίες του Όσλο;
- Γιατί έχει καθυστερήσει η τελική ειρηνευτική διευθέτηση στα 30 χρόνια που μεσολάβησαν από τις Συμφωνίες του Όσλο;
Δεν λείπουν οι ερωτήσεις που πρέπει να κάνετε για να προσανατολιστείτε στο ρεπορτάζ σας. Η ιστορία πηγαίνει πίσω χιλιάδες χρόνια, και περιπλέκεται από πολέμους, θρησκείες και άλλους παράγοντες.
Μαθαίνοντας την ιστορία καθώς και το πιο άμεσο πλαίσιο θα καταφέρετε να κατανοήσετε καλύτερα τις μελλοντικές εξελίξεις και να προβλέψετε πώς μπορεί να εξελιχθεί η σύγκρουση από εδώ και πέρα. Χρησιμοποιήστε αυτά που μαθαίνετε για να καθορίσετε από ποιους θα πάρετε συνεντεύξεις, ποιες ερωτήσεις θα κάνετε και πώς θα διαμορφώσετε το ρεπορτάζ σας.
(5) Ρεπορτάζ για εγκλήματα πολέμου
Είναι σημαντικό να έχετε κατανοήσει τι είναι ένα έγκλημα πολέμου, καθώς και όρους όπως «εθνοκάθαρση» και «γενοκτονία» όταν πρόκειται για ένοπλες συγκρούσεις.
Να γνωρίζετε ότι σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, δεν συνιστά έγκλημα πολέμου κάθε θάνατος αμάχου σε σύγκρουση. Αυτό δεν καθιστά τους θανάτους αμάχων λιγότερο τραγικούς ή σημαντικούς για κάλυψη, αλλά ο χαρακτηρισμός όλων των θανάτων αμάχων ως εγκλήματα πολέμου ενέχει τον κίνδυνο να υπονομεύσει την κάλυψη των εγκλημάτων πολέμου όταν αυτά συμβαίνουν.
Τα εγκλήματα πολέμου υπάγονται σε μεγάλο βαθμό στην ομπρέλα των παραβιάσεων του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου ή του διεθνούς ποινικού δικαίου. Οι παραβιάσεις του πρώτου μπορεί να περιλαμβάνουν την εσκεμμένη στοχοποίηση αμάχων και μη στρατιωτικών υποδομών, τη χρήση όπλων που βάλλουν αδιακρίτως και πολλά άλλα. Οι παραβιάσεις του δεύτερου αναφέρονται σε εγκλήματα που διαπράττονται από άτομα τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ποινικά υπεύθυνα.
Μάθετε να κάνετε διάκριση ανάμεσα στη γενοκτονία, στην εθνοκάθαρση και στα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Καθένας από αυτούς τους όρους έχει συγκεκριμένη νομική σημασία, αλλά συχνά χρησιμοποιούνται εκτός του νομικού τους πλαισίου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις ειδήσεις:
- Η γενοκτονία αναφέρεται στην πρόθεση να καταστραφεί, εν όλω ή εν μέρει, μια εθνοτική, θρησκευτική ή εθνική ομάδα.
- Η εθνοκάθαρση συχνά συγχέεται με τη γενοκτονία, αλλά αποτελεί ξεχωριστή έννοια. Αναφέρεται στην πρόθεση απομάκρυνσης των μελών μιας συγκεκριμένης εθνικής, θρησκευτικής ή εθνοτικής ομάδας, με απειλές και βία, από μια συγκεκριμένη περιοχή.
- Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας αναφέρονται σε σοβαρές, εκτεταμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά του άμαχου πληθυσμού. Περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, εκτεταμένα βασανιστήρια, δολοφονίες, αναγκαστικές εξαφανίσεις, υποδούλωση, σεξουαλική βία, διώξεις και το έγκλημα του απαρτχάιντ.
Οι δημοσιογράφοι μπορούν επίσης να συμβουλεύονται τις ακόλουθες πηγές:
- Οδηγός του Δημοσιογράφου για τη Διερεύνηση Εγκλημάτων Πολέμου, από το Παγκόσμιο Δίκτυο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (Global Investigative Journalism Network)
- Οδηγός για Δημοσιογράφους Σχετικά με την Καταγραφή Διεθνών Εγκλημάτων, από το Κέντρο για το Δίκαιο και τη Δημοκρατία (Center for Law and Democracy)
- Ε&Α: Οκτώβριος 2023 Εχθροπραξίες ανάμεσα στο Ισραήλ και τις Παλαιστινιακές Ένοπλες Ομάδες, από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
(6) Προτεραιότητα στην ασφάλεια και στην ψυχική υγεία
Το ρεπορτάζ για τις τελευταίες βίαιες συγκρούσεις ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Γάζα έχει ήδη αποδειχθεί επικίνδυνο για τους δημοσιογράφους που βρίσκονται στην περιοχή. Τουλάχιστον 12 δημοσιογράφοι –10 Παλαιστίνιοι, ένας Ισραηλινός και ένας με έδρα τη Βηρυτό– έχουν σκοτωθεί από τις 7 Οκτωβρίου, σύμφωνα με την Επιτροπή Προστασίας των Δημοσιογράφων (CPJ). Δύο ακόμη αγνοούνται, δύο έχουν τραυματιστεί και η ισραηλινή αστυνομία έχει συλλάβει έναν δημοσιογράφο.
Ακόμη και αν καλύπτετε τη σύγκρουση από απόσταση, οι ανταποκρίσεις μπορεί να σας επιβαρύνουν ψυχολογικά. Είναι δύσκολο να μιλάει κανείς με ανθρώπους που έχουν πληγεί άμεσα από τη βία. Η παρακολούθηση εικόνων και βίντεο μπορεί επίσης να είναι τραυματική. Να ξέρετε ότι η προτεραιότητα στην ψυχική σας υγεία είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική σας ασφάλεια και ότι οι δημοσιογράφοι μπορεί να βιώσουν τραύμα ακόμη και όταν δεν κάνουν επιτόπιο ρεπορτάζ.
Ακολουθούν ορισμένες χρήσιμες πηγές για τη σωματική ασφάλεια:
- Πληροφορίες ασφαλείας, από την Επιτροπή Προστασίας των Δημοσιογράφων (CPJ)
- Εργαλειοθήκη ασφάλειας για δημοσιογράφους που εργάζονται ως ελεύθεροι επαγγελματίες, από το Rory Peck Trust
- Πηγές για τη σωματική ασφάλεια, από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα
Ακολουθούν ορισμένες χρήσιμες πηγές για την ψυχική υγεία:
- Διαχείριση Συναισθηματικής και Ψυχικής Υγείας στο Πεδίο, από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα
- Πηγές για Δημοσιογράφους που Έχουν Υποστεί Τραύμα, από το Dart Center
- Δημοσιογράφοι και ψυχική υγεία: Ένας οδηγός πηγών API, από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Τύπου
(7) Πηγές υποστήριξης
Όλα αυτά είναι εξουθενωτικά και θα συνεχίσουν να είναι. Αν αναζητάτε απτούς τρόπους για να υποστηρίξετε τους συναδέλφους σας που κάνουν ρεπορτάζ στην πρώτη γραμμή της σύγκρουσης, ακολουθούν ορισμένες επιλογές:
- Χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης και πηγές για κρίσεις, από το Παγκόσμιο Φόρουμ για την Ανάπτυξη των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (διαθέσιμο και στα αραβικά: Χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης (AR) και πηγές για κρίσεις (AR))
- Κατάλογος πηγών για βοήθεια έκτακτης ανάγκης, από το Διεθνές Γυναικείο Ίδρυμα Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Αυτό περιλαμβάνει συνδέσμους προς το Ταμείο Έκτακτης Ανάγκης του Διεθνούς Γυναικείου Ιδρύματος Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, το Δίκτυο Δημοσιογράφων που βρίσκονται σε Κίνδυνο, το Free Press Unlimited και πολλά άλλα.
Το πρωτότυπο άρθρο δημοσιεύθηκε από το IJNET στις 13/10/2023 (ενημερώθηκε στις 16/10/23) και αναδημοσιεύτηκε από το iMEdD κατόπιν άδειας. Η αναδημοσίευση του απαιτεί άδεια από τον εκδότη.
