Ένοπλες ομάδες, εκτός κρατικού ελέγχου, ανταγωνίζονται για τον έλεγχο της εξουσίας την επόμενη ημέρα. Ποιες είναι οι μεταξύ τους σχέσεις και ποιες χώρες τις υποστηρίζουν;
Με την έναρξη του πολέμου στη Γάζα, τον Οκτώβριο του 2023, επανήλθαν στο προσκήνιο, ως σημαντικοί παράγοντες σε μια περιοχή που «φλέγεται», οι λεγόμενοι ένοπλοι μη-κρατικοί δρώντες. Αν και δεν υπάρχει ένας διεθνώς συμφωνημένος ορισμός, με αυτόν τον όρο περιγράφονται οι οργανωμένες ομάδες, που λειτουργούν εκτός κρατικού ελέγχου και χρησιμοποιούν ένοπλη βία.
Σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, ο ορισμός περιλαμβάνει ομάδες με ιδεολογικά, θρησκευτικά και εθνοτικά κίνητρα, κι επίσης εγκληματικές οργανώσεις και ομάδες που επιδιώκουν προσωπικό πλουτισμό. «Η αποδυνάμωση των κρατικών φορέων και δομών στη Μέση Ανατολή, έχει επιτρέψει σε μη-κρατικούς δρώντες να αναδειχθούν, όχι μόνο ως στρατιωτικές δυνάμεις, αλλά και ως φορείς διακυβέρνησης», εξηγεί η Δρ. Μαρίνα Ελευθεριάδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων και Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου στην Κύπρο.
Χάρτης συμμετοχής σε βίαια επεισόδια ανά ομάδα μη-κρατικών δρώντων (2023-2024)
Το χρώμα κάθε κύκλου υποδεικνύει τον εμπλεκόμενο μη-κρατικό δρώντα, ανεξάρτητα από το αν υποκίνησε το γεγονός ή όχι. Διαφορετικοί μη-κρατικοί δρώντες μπορεί να έχουν ομαδοποιηθεί βάσει συνεργασιών και κοινών συμφερόντων. Αυτό δεν αποτυπώνει αυστηρά τον σκοπό του γεγονότος, αλλά τη δράση της οργάνωσης / ομάδας ιστορικά.
Γεγονότα που έχουν τυχόν συμβεί την ίδια ημέρα έχουν καταμετρηθεί ξεχωριστά, εφόσον υπάρχει οποιαδήποτε διαφοροποίηση στους εμπλεκόμενους δρώντες. Το μέγεθος κάθε κύκλου στον χάρτη αντιπροσωπεύει το πλήθος των βίαιων γεγονότων, ανά κατηγορία μη-κρατικών δρώντων, τα οποία αποδίδονται, από την πηγή των δεδομένων, στο ίδιο γεωγραφικό σημείο.
Εκτιμάται ότι περίπου 7% των συνολικά 31.461 γεγονότων μπορεί να επικαλύπτονται από άλλα και δεν είναι εμφανή στον χάρτη, λόγω υψηλής συγκέντρωσης συμβάντων σε ορισμένα σημεία.
Στο 4% των επεισοδίων εκτιμάται ότι εμπλεκόμενοι δρώντες ήταν δύο από τις ομάδες μελέτης. Ελλείψει στοιχείων για τυχόν σημαντικό ρόλο συγκεκριμένης ομάδας, αυτές οι περιπτώσεις έχουν ομαδοποιηθεί και αποτυπώνονται, με μαύρο χρώμα, ως διαμάχες μεταξύ ομάδων.
Πηγή δεδομένων: ACLED
Επεξεργασία & οπτικοποίηση δεδομένων: Χρυσούλα Μαρίνου & Κέλλυ Κική/iMEdD
Λίβανος και Συρία
Το iMEdD ανέλυσε σειρά δεδομένων για τις ένοπλες ομάδες που εμπλέκονται στην τρέχουσα κρίση της Μέσης Ανατολής. Σύμφωνα με το Armed Conflict Location & Event Data (ACLED), διεθνή μη-κερδοσκοπικό οργανισμό που συλλέγει στοιχεία για τις βίαιες συγκρούσεις και διαμαρτυρίες, το 2024 η Χεζμπολάχ ήταν η περισσότερο ενεργή ομάδα μεταξύ αυτών που αναλύθηκαν. Ο συνολικός αριθμός βίαιων επεισοδίων στα οποίο ενεπλάκη ξεπέρασε τα 6.000, λόγω της σύγκρουσης της οργάνωσης με το Ισραήλ.
Στην περιοχή του Λιβάνου, η Χεζμπολάχ έχει καταφέρει να διατηρείται στην εξουσία, χωρίς απειλές εντός των συνόρων της χώρας. «Στη διάρκεια του εμφυλίου στον Λίβανο, υπήρχαν πολλές πολιτοφυλακές οι οποίες, μετά τη συμφωνία ειρήνης, διαλύθηκαν και η μόνη οργάνωση που διατήρησε τον οπλισμό της ήταν η Χεζμπολάχ», σημειώνει η Δρ. Μαρίνα Ελευθεριάδου. Η Χεζμπολάχ ιδρύθηκε το 1982 ως μία σιιτική οργάνωση με ευθείες αναφορές στον θρησκευόμενο σιιτικό επαναστατισμό, που γέννησε η Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν το 1979, και με βασικό στόχο της την εκδίωξη των ισραηλινών δυνάμεων από τον νότιο Λίβανο.
Με τα χρόνια εξελίχθηκε σε αναπόσπαστο μέρος της πολιτικής ζωής του Λιβάνου,απολαμβάνοντας την υποστήριξη της τοπικής κοινωνίας. Η οργάνωση διατηρεί στενούς δεσμούς με το Ιράν, από το οποίο λαμβάνει μέρος της χρηματοδότησής της, καθώς και με τη Συρία. H συμμετοχή της στον συριακό εμφύλιο στο πλευρό του Άσαντ ενίσχυσε περαιτέρω τις σχέσεις της οργάνωσης με το πρώην συριακό καθεστώς.
Την περίοδο 2023-2024, εκτός από τη Χεζμπολάχ, οι ομάδες που ενεπλάκησαν στις περισσότερες συγκρούσεις ήταν το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) και οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), μία ως επί το πλείστον κουρδική ένοπλη ομάδα, η οποία επίσης συμμετείχε στην πτώση του καθεστώτος Άσαντ. Και οι δύο είχαν εξαιρετικά έντονη δράση το 2024, όταν ενεπλάκησαν σε συνολικά 5.441 και 1.964 συγκρούσεις, αντίστοιχα.
Με ποιούς έχουν εμπλακεί σε βίαια επεισόδια το Ισλαμικό Κράτος (δεξιά) και οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις – SDF (αριστερά);
Από το σύνολο των βίαιων επεισοδίων στα οποία έχει εμπλακεί το Ισλαμικό
Κράτος, το 20% είναι με τις Κρατικές Δυνάμεις του Ιράκ. Άλλο ένα 20% είναι με το κατά βάση κουρδικό SDF. Με τη σειρά του, το SDF έχει εμπλακεί σε βίαια επεισόδια με τους Αμάχους της Συρίας, σε ποσοστό 26% και με τις Κρατικές Δυνάμεις της Τουρκίας σε ποσοστό 17%.
Πηγή Δεδομένων: ACLED • Επεξεργασία Δεδομένων: Χρυσούλα Μαρίνου/ iMEdD
Το διάγραμμα απεικονίζει τις ομάδες με τις οποίες έχουν συγκρουστεί το Ισλαμικό Κράτος και οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις τα έτη 2023 και 2024. Όσο μεγαλύτερο το κάθε τμήμα του διαγράμματος τόσο μεγαλύτερο το ποσοστό των συγκρούσεων με την εκάστοτε ομάδα. Το άθροισμα των ποσοστών κάθε ανάλυσης δεν ισούται με 100% λόγω στρογγυλοποιήσεων.
Οι Κούρδοι, αν και μειοψηφία στη Μέση Ανατολή, έχουν ενεργή παρουσία ως ένοπλοι μη-κρατικοί δρώντες. Το PKK είναι νοπλη εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση που εδρεύει στο τουρκικό και ιρακινό Κουρδιστάν. Ο πολιτικός της βραχίονας έχει τη μορφή πολιτικού κόμματος το οποίο συμμετέχει στις εκλογές της Τουρκίας.
Η οργάνωση έχει χαρακτηριστεί από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ ως τρομοκρατική. Το 2013 συνεργάστηκε με άλλες οργανώσεις της περιοχής στον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους (IS). Το SDF ιδρύθηκε το 2015 για να πάρει μέρος στον ένοπλο αγώνα κατά των τζιχαντιστών στη Συρία. Το 2019, με την ενεργή βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών, απελευθέρωσε τα εδάφη της βορειοανατολικής Συρίας που ήλεγχε το Ισλαμικό Κράτος.
«Γενικότερα, οι Κούρδοι δεν έχουν φίλους στην περιοχή», αναφέρει η Δρ. Ελευθεριάδου. Διατηρούν μια εχθρική στάση εναντίον τους, ακριβώς επειδή όλες οι γειτονικές χώρες έχουν έναν κουρδικό πληθυσμό, που δεν θέλουν να εμπνευστεί από τον κουρδικό εθνικισμό».
Περίπου έναν χρόνο μετά την έναρξη του πολέμου μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, η κατάσταση στη Συρία αναζωπυρώθηκε. Υπεύθυνη ήταν η οργάνωση-ομπρέλα Fatah al-Mubin Operations Room, γνωστή και ως Military Operations Command, κάτω από την οποία ενώθηκαν φράξιες επαναστατών, με σκοπό την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ. Η Χαγιάτ Ταχρίρ Αλ-Σαμ (HTS) έπαιξε τον σημαντικότερο ρόλο στα γεγονότα του Νοεμβρίου του 2024, ενώ ο αρχηγός της, Άμπου Μοχάμεντ αλ-Τζουλάνι, είναι πλέον ο ηγέτης της προσωρινής συριακής διοίκησης.
Η HTS είναι σουνιτική ομάδα της συριακής αντιπολίτευσης και αριθμεί περίπου 30.000 μαχητές. Προήλθε από τον συριακό εμφύλιο και η αρχική της ταυτότητα ήταν τζιχαντιστική. Η παλαιότερη σύνδεσή της με άλλες οργανώσεις, όπως το Ισλαμικό Κράτος και η Αλ-Κάιντα, την ενέταξαν στη λίστα των τρομοκρατικών ομάδων από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, απόφαση που πρόκειται να επανεξετασθεί έπειτα από τις εξελίξεις του Δεκεμβρίου.
Η Δρ. Ελευθεριάδου αναφέρει πως η HTS στη Συρία θεωρείται πλέον ανεξάρτητη οργάνωση, για τις ενέργειες και τη χρηματοδότηση της οποίας δεν είναι εύκολο να υποδειχθεί μια ξένη χώρα. Το Κατάρ φέρεται να υπήρξε στο παρελθόν ένας σιωπηλός χρηματοδότης. Παράλληλα, η Τουρκία φαίνεται να διατηρεί με τη HTS μια πρακτική σχέση, η οποία χαρακτηρίζεται από την κοινή τους αντιπάθεια προς τον έκπτωτο Άσαντ και ομάδες φιλικές προς την Αλ-Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος.
«Υπάρχει μια ανησυχία ότι η Τουρκία θα προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει την επιρροή της στη HTS. Ωστόσο, γενικά, η HTS δεν είναι τόσο εξαρτημένη από την Τουρκία», λέει στο iMEdD η Δρ. Έιμυ Όστιν Χολμς, Καθηγήτρια Ερευνών Διεθνών Σχέσεων στη Σχολή Διεθνών Σχέσεων Elliott στο Πανεπιστήμιο Τζόρτζ Ουάσινγκτον.
«Αυτό φάνηκε και από τη στάση της απέναντι στους Κούρδους του SDF», συμπληρώνει η Δρ. Ελευθεριάδου. «Εάν ελεγχόταν από την Τουρκία, οι επιθέσεις εναντίον των Κούρδων θα ήταν το πρώτο πράγμα που θα έκανε. Ωστόσο, όσο η Τουρκία αναδεικνύεται σε προστάτιδα δύναμη του νέου συριακού καθεστώτος − και εφόσον παραμείνει το μοναδικό στήριγμα προς τον έξω κόσμο − τόσο η εξάρτηση θα αυξάνεται».
(Σημείωση συντάκτη: Σύμφωνα με τον Guardian, στις 11 Μαρτίου 2025, οι SDF υπέγραψαν συνθήκη συνεργασίας με τη νέα συριακή κυβέρνηση, η οποία αποτελείται κυρίως από μέλη της HTS. Η συνθήκη προβλέπει κατάπαυση του πυρός, την προσάρτιση των SDF στον επίσημο συριακό στρατό και την ανάληψη ελέγχου των πρώην αυτόνομων κουρδικών περιοχών από τη συριακή κυβέρνηση. Παράλληλα, η συριακή κυβέρνηση δεσμεύεται να αναγνωρίσει τα κουρδικά δικαιώματα, τα οποία η κυβέρνηση Άσαντ περιόριζε επί χρόνια).
Ο Συριακός Εθνικός Στρατός (SNA) θεωρείται περισσότερο μια χαλαρή συμμαχία, αποτελούμενη από αραβικές και τουρκικές ομάδες μαχητών, παρά μια οργανωμένη αντιπολιτευτική δύναμη. Ιδρύθηκε το 2017 από εναπομείναντα μέλη της ομάδας Ελεύθερος Συριακός Στρατός (FSA), που ήθελαν να συνεχίσουν την αντιπολιτευτική δράση της.
Όπως αναφέρεται σε αναθεωρημένη έκδοση του αμερικανικού Κογκρέσου για την πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών και της Συρίας (Ιούλιος 2024), ο FSA στο παρελθόν είχε λάβει οικονομική βοήθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, παρόμοια ενίσχυση παρείχαν και αρκετές χώρες του Κόλπου.
Όπως αλλωστε σημειώνουν αναλυτές και σειρά μελετών, πίσω από τη λειτουργία και τις στρατηγικές του SNA, όπως και του παλιού FSA, βρίσκεται η Τουρκία, η οποία τον χρηματοδοτεί, με σκοπό την αποτροπή δημιουργίας ενός συνεκτικού κουρδικού κράτους εντός της Συρίας.
Από την ανάλυση της βάσης δεδομένων της ACLED για τα έτη 2023 και 2024, προκύπτει ότι περίπου έξι στις δέκα συγκρούσεις, στις οποίες έχει εμπλακεί o Συριακός Εθνικός Στρατός (SNA), ήταν με άλλες υπό μελέτη ομάδες, κατά βάση κουρδικές. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο 34% των συγκρούσεων ο δεύτερος «πόλος» είναι το SDF, η κουρδική δύναμη σε συριακό έδαφος.
Ο SNA συμμετέχει στο Military Operations Command μαζί με άλλες μικρότερες ή μεγαλύτερες ομάδες, όπως η Αχράρ Αλ Σαμ, το Εθνικό Μέτωπο για την Απελευθέρωση και η Τζάις Αλ Ίζα. Μεταξύ των επαναστατών στη Συρία, τον Δεκέμβριο του 2024, εμφανίζεται και το Southern Operations Room.
Αποτέλεσε την πρώτη ομάδα που εισέβαλε στη Δαμασκό και στην πράξη ήταν ένα συνονθύλευμα παλαιότερων ομάδων του Νότου, αρκετές από τις οποίες, όπως αναφέρει η Δρ. Χολμς, μετά το 2015 και την επέμβαση της Ρωσίας, είχαν υπογράψει συμφωνίες συμφιλίωσης με το συριακό καθεστώς.
«Οι ίδιες ομάδες τελικά στράφηκαν κατά της Ρωσίας και του Άσαντ μετά την επίθεση που εξαπέλυσε η HTS στον Βορρά», συμπληρώνει η Δρ. Χολμς. «Από όσο γνωρίζω, έχουν λάβει κάποια αμφίβολη υποστήριξη από την Ιορδανία, καθώς βρίσκονται κοντά στα ιορδανικά σύνορα στον Νότο της Συρίας».
Παλαιστίνη
Ο απελευθερωτικός αγώνας της Παλαιστίνης έχει τις ρίζες του στον προηγούμενο αιώνα. Στη Γάζα, η σημαντικότερη ομάδα εν δράσει είναι βέβαια η Χαμάς. Αν και ο ακριβής αριθμός των μελών της είναι άγνωστος, ο στρατιωτικός βραχίoνας Ταξιαρχίες Αλ Κασάμ υπολογίζεται ότι αριθμούσε 25.000 μέλη το 2023.
Στη διάρκεια των 15 μηνών της σύγκρουσης με το Ισραήλ, η Χαμάς έχει αποδυναμωθεί, ωστόσο νέα μέλη ανανεώνουν συνεχώς τις γραμμές της οργάνωσης. Η δράση της τα τελευταία δύο χρόνια επικεντρώνεται στην αντιπαλότητα με το Ισραήλ − καλύπτει το 95% των συγκρούσεων για το διάστημα 2023-2024, σύμφωνα με την ανάλυση του ACLED.
Βασικοί σύμμαχοι της Χαμάς είναι η Χεζμπολάχ και επίσης το μέχρι πρότινος καθεστώς του Άσαντ στη Συρία ενώ, όπως αναφέρεται σε σειρά αναλύσεων του διεθνούς Τύπου, το σιιτικό Ιράν προσφέρει στρατιωτική και οικονομική βοήθεια στη σουνιτική οργάνωση, παρά το θρησκευτικό τους χάσμα, σύμφωνα με διεθνολόγους.
Η Δρ. Ελευθεριάδου χαρακτηρίζει τη Χαμάς ως εθνικιστική-θρησκευτική τάση εντός του πολιτικού Ισλάμ, της οποίας η παλαιστινιακή, εθνικοαπελευθερωτική διάσταση είναι ισάξια με την ισλαμική της ταυτότητα. «Αυτό σημαίνει ότι η Χαμάς προσπαθεί να βρει συμμάχους, ακόμα και συμμάχους οι οποίοι δεν ανήκουν στο θρησκευτικό της δόγμα, γιατί ακριβώς δεν έχει αρκετούς. Άρα, είναι διατεθειμένη να δεχτεί βοήθεια, από όποιον της την παρέχει», εξηγεί η ίδια.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σχέση της οργάνωσης με τη Συρία, η οποία διαταράχθηκε έντονα με το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης και την υπέρμετρη βία του καθεστώτος απέναντι στον σουνιτικό πληθυσμό.
Η δεύτερη μεγαλύτερη ένοπλη ομάδα στην Παλαιστίνη είναι η Ισλαμική Τζιχάντ (PIJ). Σε αντίθεση με άλλες οργανώσεις, ο χαρακτήρας της οργάνωσης είναι έντονα μιλιταριστικός. Οικονομικά εκτιμάται ότι στηρίζεται κυρίως από το Ιράν και μερικώς από τη Συρία. Σε αντίθεση τόσο με τη Φατάχ όσο και με τη Χαμάς, η Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ απέχει από την πολιτική, ενώ έχει κατακρίνει τις κατά καιρούς συνομιλίες των δύο ομάδων με το Ισραήλ. Οι σχέσεις της PIJ με τη Χαμάς, αν και όχι οι καλύτερες, χαρακτηρίζονται από συνεργασία.
Εξοπλισμοί: Το Ισραήλ και οι άλλοι
Τα δεδομένα του Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) για τις διεθνείς εξοπλιστικές προμήθειες προς Ισραήλ, Συρία, Ιράν, Λίβανο, Υεμένη και Παλαιστίνη. Τι δείχνουν τα στοιχεία για το ύψος των προμηθειών και την προέλευσή τους.
Υεμένη
Στην Υεμένη, οι Χούθι, γνωστοί και ως Ansar Allah, διατηρούν στενή σχέση με τη λιβανική Χεζμπολάχ, από αξιωματούχους της οποίας δέχτηκαν οικονομική αλλά και στρατιωτική βοήθεια με τη μορφή συμβούλων την περίοδο 2013 και 2014, σύμφωνα με το πανεπιστήμιο του Στάνφορντ.
Οι Χούθι ξεκίνησαν ως θρησκευτική ομάδα, η οποία, υπό την ηγεσία του Χουσεΐν αλ-Χούθι και, αργότερα του αδελφού του Αμπντούλ Μάλικ, πήραν τη σημερινή τους μορφή, κερδίζοντας στρατιωτική και πολιτική υπεροχή στην Υεμένη, όπου διοικούν την πρωτεύουσα Σαναά και τις βορειοδυτικές επαρχίες. Οι Χούθι κατέχουν ένα σημαντικό μέρος του εθνικού οπλοστασίου της Υεμένης και με τη βοήθεια του Ιράν έχουν πρόσβαση σε προηγμένη τεχνολογία και εξοπλισμό, όπως σημειώνεται στο Yemen Conflict Observatory της ACLED.
Παρ’ όλ’ αυτά, διατηρούν μια σχετική οικονομική αυτονομία, καθώς ελέγχουν τα κρατικά ταμεία και τους τελωνειακούς δασμούς στο λιμάνι της Χοντέιντα. Αυτοπροσδιορίζονται ως μέλη του καθοδηγούμενου από το Ιράν Άξονα Αντίστασης, ενώ συμμετέχουν στον αγώνα απελευθέρωσης της Παλαιστίνης, προς υποστήριξη της οποίας έχουν πραγματοποιήσει τους τελευταίους μήνες εκατοντάδες επιθέσεις σε εμπορικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα.
Όσο οι Χούθι διοικούν τον Βορρά, ομάδες στα νότια της Υεμένης προσπαθούν να τους αποτρέψουν. Το Μεταβατικό Συμβούλιο του Νότου (STC) είναι μια πολιτική οργάνωση, η οποία διοικεί το Άντεν της Νότιας Υεμένης. Ιδρύθηκε τον Μάιο του 2017 με κύριο στόχο την απόσχιση του Νότου και συνεργάζεται με το στρατόπεδο εναντίον των Χούθι.
Το STC διοικεί τις στρατιωτικές ομάδες με το όνομα-ομπρέλα Elite Forces (π.χ. Shabwani Elite Forces και Hadrami Elite Forces) και την παραστρατιωτική ομάδα Security Belt Forces. Οι πρώτες, δηλαδή τα Elite Forces, ιδρύθηκαν το 2016, με τυπικό σκοπό την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, αλλά με πραγματικό στόχο την οργανωμένη εμπλοκή των φυλετικών πολιτοφυλακών στον εμφύλιο της Υεμένης.
Αν και επισήμως υπάγονται στο Υπουργείο Άμυνας, και οι τρεις μη-κρατικοί δρώντες θεωρείται ότι χρηματοδοτούνται και εκπαιδεύονται από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Έξι στα δέκα επεισόδια στα οποία εμπλέκεται το STC είναι εναντίον άλλων μη-κρατικών δρώντων. Συγκεκριμένα, το 31% αυτών είναι με την AQAP, την ομάδα-παρακλάδι της Αλ-Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο. Μάλιστα, για την τελευταία, τα συμβάντα αυτά ξεπερνούν το 85% της δράσης της την τελευταία διετία.
Ιράκ
Το Ισλαμικό Κράτος (IS) − γνωστό ως ISIS ή Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και το Λεβάντε (ISIL) −, είναι σαλαφιστική-τζιχαντιστική ένοπλη οργάνωση. Εκτός από την παρουσία του στο Ιράκ και τη Συρία, το IS ισχυρίζεται ότι διεξάγει επιχειρήσεις στη Λιβύη, τη Σαουδική Αραβία, την Αλγερία, τις Φιλιππίνες, τη Σομαλία και τη Νιγηρία, ενώ έχει παρακλάδια στην περιοχή Χορασάν (η οποία καλύπτει περιοχές του Ιράν, του Αφγανιστάν και του Πακιστάν), την Υεμένη και την Αίγυπτο.
Εκμεταλλευόμενο την αναταραχή στην περιοχή της Μέσης Ανατολής τη δεκαετία του 2010, το Ισλαμικό Κράτος κατάφερε να γίνει μία από τις σημαντικότερες οργανώσεις της περιοχής. Οικονομικά είναι αυτοσυντηρούμενη οργάνωση, με μερικούς ανεξάρτητους χορηγούς που προέρχονται από τις χώρες του Κόλπου. Χρηματοδοτεί τις επιχειρήσεις του μέσω της εκμετάλλευσης φυσικών πόρων, δηλαδή πετρελαίου και φυσικού αερίου, (ιδίως στη διάρκεια του συριακού εμφυλίου), της φορολόγησης των τοπικών κοινοτήτων στην επικράτειά του και εγκληματικών δραστηριοτήτων.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Wall Street Journal τον Σεπτέμβριο του 2020, εκτιμήθηκε ότι τα περιουσιακά στοιχεία του Ισλαμικού Κράτους μπορεί να υπερέβαιναν τα 300 εκατομμύρια δολάρια. Δεν διατηρεί συνεργασίες με άλλες ομάδες στην περιοχή, εκτός αν αυτές αποδεχτούν την ενσωμάτωσή τους στο Ισλαμικό Κράτος μέσω όρκου υποταγής.
Το 2016, η υμμαχία των δυτικών δυνάμεων με τους Κούρδους του Ιράκ, την ιρακινή κυβέρνηση αλλά και σιιτικές πολιτοφυλακές, αποδυνάμωσε σημαντικά το Ισλαμικό Κράτος. Όμως, τόσο η Δρ. Ελευθεριάδου όσο και τα δεδομένα της ACLED, καταδεικνύουν πως γίνονται ενεργές προσπάθειες ανασυγκρότησης των τζιχαντιστών στο Ιράκ και στη Συρία, ενώ οι επιθέσεις του αυξήθηκαν κατά 34% το 2024 σε σχέση με το 2023.
Η Δρ. Χολμς εξηγεί πως «οι αυξανόμενες επιθέσεις της Τουρκίας, μέσω του Συριακού Εθνικού Στρατού, εναντίον των Κούρδων του SDF − οι οποίοι επιτηρούν τα στρατόπεδα όπου ζουν χιλιάδες μαχητές του ISIS και οι οικογένειές τους − αναγκάζουν τα μέλη του SDF να αποσπούνται από τη φρούρηση αυτών των στρατοπέδων για να προστατέψουν τις δικές τους περιοχές και τις δικές τους οικογένειες».
«Τόσο η Αλ-Κάιντα όσο και το Ισλαμικό Κράτος ανθούν και ευνοούνται πάντα από συνθήκες αστθειας και ανομίας», σημειώνει η Δρ. Ελευθεριάδου. «Θα πρέπει να αναμένουμε ότι θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση που διαμορφώνεται στην περιοχή της Συρίας».
Έρευνα/Ρεπορτάζ: Χρυσούλα Μαρίνου
Χαρτογράφηση: Κέλλυ Κική
Διαβάστε όλα τα άρθρα και τις αναλύσεις του ενθέτου «Τα οπλοστάσια της Μέσης Ανατολής» εδώ.
Η πρώτη έντυπη δημοσίευση του άρθρου έγινε στις 22 Φεβρουαρίου από την εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ Σαββατοκύριακο».
