Η ερευνήτρια δημοσιογράφος και συνιδρύτρια του Quinto Elemento Lab, Marcela Turati, αναλύει το φαινόμενο των εξαφανίσεων στο Μεξικό, τον ανεπαρκή κρατικό μηχανισμό και τα μέτρα που μπορούν να λάβουν οι δημοσιογράφοι.
O σκιώδης κόσμος των χούλιγκαν του Telegram
Το iMEdD ερεύνησε δεκάδες δημόσια κανάλια και προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με σκοπό να σκιαγραφήσει τις «αδελφοποιήσεις» των οργανωμένων οπαδών Κροατίας, Ουκρανίας και Ελλάδας και τη σχέση τους με την Ακροδεξιά.
«Από τότε που κηρύχθηκε ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών στο Μεξικό το 2006, περισσότεροι από 150 δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί και περισσότεροι από 30 έχουν εξαφανιστεί. Οι Μεξικανοί δημοσιογράφοι δεν πεθαίνουν από διασταυρούμενα πυρά και νάρκες όπως θα συνέβαινε σε έναν πόλεμο. Στο Μεξικό, οι δημοσιογράφοι καταδιώκονται», αποκάλυψε η Marcela Turati, στη σειρά ομιλιών «Σκέψεις για την ελευθερία του Τύπου ή την έλλειψή της», με την οποία ολοκληρώθηκε η δεύτερη μέρα του Διεθνούς Forum Δημοσιογραφίας του iMEdD.
Σε αποκλειστική συνέντευξη με το iMEdD, η Turati μίλησε για την ανθρωπιστική κρίση που αντιμετωπίζει το Μεξικό, μετρώντας συνολικά 112.000 εξαφανισθέντες: κατά μέσο όρο μία εξαφάνιση ανά ώρα τα τελευταία χρόνια. Με περισσότερους από 55.000 μη ταυτοποιημένους νεκρούς σε νεκροτομεία και ομαδικούς τάφους δεν μπορούμε παρά να αναζητήσουμε τα αίτια πίσω απο αυτήν την νέα ζοφερή πραγματικότητα.
Όταν ο Πρόεδρος Felipe Calderón κήρυξε πόλεμο κατά των ναρκωτικών εξαπολύοντας μια στρατιωτική επίθεση πλήρους κλίμακας κατά των καρτέλ, η χώρα μετατράπηκε σε μια εστία κλιμακούμενης βίας, ενώ οι κατασταλτικές πολιτικές της κυβέρνησης οδήγησαν σε έναν αγώνα εδαφικής κυριαρχίας. Ακτές, σύνορα και λιμάνια μετατράπηκαν σε πεδίο μάχης προκειμένου να διασφαλιστούν ζωτικής σημασίας οδοί για τη διακίνηση ναρκωτικών και όπλων, αλλά και το λαθρεμπορίο γυναικών και παιδιών. Σύμφωνα με την Turati, «πρόκειται για μια τεράστια επιχείρηση» η οποία βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχο του οργανωμένου εγκλήματος. Αυτό όχι μόνο προυποθέτει την καταναγκαστική στρατολόγηση νέων ανθρώπων με σκοπό την διακίνηση ναρκωτικών και τη σεξουαλική δουλεία, αλλά, κυρίως, την εξόντωση οποιουδήποτε σταθεί εμπόδιο στα καρτέλ.
Tο οργανωμένο έγκλημα όμως δεν αποτελεί αποκλειστικό αίτιο των εξαφανίσεων στο Μεξικό. Η Turati τόνισε ότι η κρατική διαφθορά και η ατιμωρησία διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο – «οι δράστες δεν φυλακίζονται ποτέ κάτι το οποίο τους ενθαρρύνει να το κάνουν ξανά και ξάνα». Πράγματι, μόνο ένα 2 με 6% των εξαφανίσεων φαίνεται να έχει διερευνηθεί και να έχει οδηγήσει σε ποινικές διώξεις, ενώ ο αριθμός των καταδικών σε εθνικό επίπεδο ανέρχεται μόλις στις 36.
Ο Ακήρυχτος Πόλεμος κατά των Γυναικών στην Ευρώπη: Η μεθοδολογία της ανάλυσης δεδομένων
Η έρευνα διερευνά τις γυναικοκτονίες και τα κρούσματα βίας κατά των γυναικών που έλαβαν χώρα σε 28 ευρωπαϊκές χώρες μεταξύ 2010 και 2021.
Στα 12 χρόνια της ερευνητικής της εμπειρίας, η Turati έγινε μάρτυρας στην εμπλοκή δημοσίων υπαλλήλων της Ομοσπονδιακής Εισαγγελίας, πολιτικών αλλά και αστυνομικών στο οργανωμένο έγκλημα. «Ακόμα και αν δεν συμμετέχουν άμεσα στις δολοφονίες, είναι συχνά συνένοχοι, καθώς δεν ερευνούν επαρκώς τα στοιχεία και χάνουν ή αποτεφρώνουν τα πτώματα» είπε. Αυτή η εκτεταμένη σε θεσμικό επίπεδο διαφθορά είναι συνυφασμένη με τη βαθιά ριζωμένη φαλλοκρατική κουλτούρα που κυριαρχεί στα hotspots (κέντρα) των καρτέλ. Σε πόλεις όπως η Σιουδάδ Χουάρεζ, στα σύνορα με το Ελ Πάσο των ΗΠΑ, η βία και οι φυλετικές διακρίσεις αποτελούν συχνό κοινωνικό φαινόμενο. Συγκεκριμένα, η δεκαετία του 1990 σημαδευτήκε απο τις φριχτές δολοφονίες νεαρών εργαζόμενων γυναικών οι οποίες συγκλόνισαν τη χώρα. Σύμφωνα με την έκθεση «Diagnóstico de mujeres desaparecidas» («Διαγνωστικό Εργαλείο για τις εξαφανίσεις των γυναικών») του 2022, από το 2020 μέχρι σήμερα καταγγέλλονται ετησίως περισσότερα από 2.000 περιστατικά εξαφανίσεων γυναικών. Παρόλο που ο αυξημένος αριθμός των καταγγελιών μπορεί να οφείλεται εν μέρει στον νεό νόμο για τις εξαφανίσεις, η έκθεση υποδηλώνει συσχέτιση μεταξύ της κλιμάκωσης των εξαφανίσεων και της σταδιακής επέκτασης των καρτέλ Jalisco New Generation και Sinaloa από το 2018 μέχρι σήμερα.
Παράλληλα και οι δημοσιογράφοι έχουν πληρώσει το τίμημα του πολέμου κατά των ναρκωτικών. Οι επαγγελματίες που διευρευνούν εγκλήματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά ή την κρατική διαφθορά έχουν υπάρξει θύματα του λεγόμενου «censorship by the bullet» («λογοκρισία μέσω θανάτου»). Απο το 2006 ως το 2010 δολοφονήθηκαν ή εξαφανίστηκαν περισσότεροι απο 30 δημοσιογράφοι. Αντιμέτωπη με αυτήν την παραβίαση, τόσο της ελευθερίας του Τύπου όσο και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Turati δεσμεύτηκε να βοηθήσει δημοσιογράφους σε κίνδυνο μέσω ανταλλαγής ερευνητικών εργαλείων. Η Periodistas de a Pie, μια οργάνωση που αρχικά συνιδρύθηκε από την Turati για να υποστηρίξει τη δημοσιογραφική κάλυψη της φτώχειας, άλλαξε πορεία το 2008 για να ευθυγραμμιστεί με την νέα της αποστολή.
Παρ’ όλα αυτά, η βία εξακολουθεί να αποτελεί μια σκληρή πραγματικότητα, δεδομένου ότι, στις αρχές του 2022, οκτώ δημοσιογράφοι έχασαν τη ζωή τους. H Turati δεν έχει εγκαταλείψει τον αγώνα. Το 2016, συνίδρυσε το Quinto Elemento Lab – μια ανεξάρτητη δημοσιογραφική κολεκτίβα για την καταπολέμηση της διαφθοράς στο Μεξικό και με επίκεντρο τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στον ιστότοπο “A dónde van los desaparecidos” («Πού πηγαίνουν οι εξαφανισθέντες»), το Quinto Elemento Lab δημοσιεύει, σε εβδομαδιαία βάση, άρθρα που σχετίζονται με τις εξαφανίσεις, συμπεριλαμβανομένου ενός διαδραστικού χάρτη που απεικονίζει τους 2.000 ομαδικούς τάφους του Μεξικού, φιλτραρισμένους ανά δήμο, πολιτεία και έτος. Η Turati φιλοδοξεί το έργο της να αποτελέσει «μια Επιτροπή Αλήθειας σε πραγματικό χρόνο». Όπως παραδέχτηκε η ίδια, «μπορεί οι πληροφορίες που συλλέγουμε να μην έχουν νόημα τώρα, αλλά μπορούμε να συνθέσουμε σταδιακά ένα παζλ και να βοηθήσουμε μια οικογένεια να βρει τα παιδιά της στο μέλλον. Έχουμε έναν στόχο».
Ωστόσο, για την Turati, η αναζήτηση της δικαιοσύνης δεν απείχε απο προκλήσεις και κινδύνους. Το 2010, διερεύνησε την σφαγή του Σαν Φερνάντο, όπου 72 μετανάστες βρήκαν φριχτό θάνατο, και το 2011, διερεύνησε 47 ομαδικούς τάφους, αποκαλύπτοντας τα λείψανα σχεδόν 200 ανθρώπων – θύματα των εγκλημάτων του αδίστακτου καρτέλ Zetas τα οποία συγκαλύφθηκαν απο την διεφθαρμένη δημοτική αστυνομία. Λίγα χρόνια αργότερα, η Turati ανακάλυψε ότι βρισκόταν υπό κρατική παρακολούθηση μέσω του λογισμικού κατασκοπείας Pegasus και ότι μάλιστα είχε κατηγορηθεί για κάποια απο τα ίδια εγκλήματα που προσπαθούσε να ξεσκεπάσει. «Από τη μία ένιωσα ανακούφιση, καθώς παρατηρούσα συνέχεια περίεργα πράγματα στο κινητό, στον υπολογιστή και στο Wi-Fi του σπιτιού μου, και επιτέλους είχα μια εξήγηση», εξομολογήθηκε. «Ταυτόχρονα, όμως, ένιωσα και απογοήτευση, γιατί η συνεργασία μου με ανθρώπους μέσα στην κυβέρνηση έγινε δυσκολότερη. Αποφεύγουν πια να μου μιλάνε γιατί φοβούνται ότι μπορεί να τους ακούσει κάποιος».
Είμαστε μια Επιτροπή Αλήθειας σε πραγματικό χρόνο. Μπορεί οι πληροφορίες που συλλέγουμε να μην έχουν νόημα τώρα, αλλά μπορούμε να συνθέσουμε σταδιακά ένα παζλ και να βοηθήσουμε μια οικογένεια να βρει τα παιδιά της στο μέλλον. Έχουμε έναν στόχο
Marcela Turati, Eρευνήτρια Δημοσιογράφος και Συνιδρύτρια του Quinto Elemento Lab
24 χρόνια, επτά τραγωδίες
24 χρόνια, επτά τραγωδίες: Το βίωμα των επιζώντων και το συλλογικό τραύμα μιας ολόκληρης χώρας.
Σε κάθε περίπτωση, η αναζήτηση της αλήθειας, ειδικά όταν αυτή αφορά το συλλογικό τραύμα, είναι ένα επίπονο έργο. Όταν ρωτήθηκε για τη λεπτή ισορροπία μεταξύ του ρόλου της ως δημοσιογράφου και ως ψυχοθεραπεύτριας ή αρμόδιας για την επιβολή του νόμου, κατά την επικοινωνία της με τις οικογένειες των εξαφανισθέντων, η Turati κοντοστάθηκε. «Πρέπει να επικεντρωθείς στον ρόλο σου ως δημοσιογράφος. Δεν είσαι εκεί για να τους λύσεις τα προβλήματα. Πολλές φορές νιώθουμε ότι τους είμαστε απαραίτητοι, ότι είμαστε οι μόνοι που μπορούν να τους καταλάβουν. Δεν είναι έτσι, όμως, και αυτό είναι δύσκολο. Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς, να μην προσπαθούμε να ξεγελάσουμε κανέναν και να μη δημιουργούμε ψεύτικες προσδοκίες», ομολόγησε. Σημείωσε ότι η ενσυναίσθηση και η ανθρωπιά μπορούν να αποτελέσουν ιδιότητες ενός δημοσιογράφου, χωρίς όμως να παραμερίζεται εντελώς το δημοσιογραφικό ένστικτο και η μεθοδολογία.
Σκεπτόμενη το μέλλον, η Turati φανέρωσε ότι είναι αρκετά προβληματισμένη με τη νομοθεσία γύρω από το φαινόμενο των εξαφανίσεων. Παρά τις υποσχέσεις της κυβέρνησης López Obrador για την αντιμετώπιση της ιατροδικαστικής κρίσης, η δημιουργία μιας Εθνικής Τράπεζας Εγκληματολογικών Δεδομένων ανακοινώθηκε μόλις τον περασμένο Μάιο. Ένα τέτοιο συγκεντρωτικό εργαλείο θα συμπεριλαμβάνει ένα εθνικό μητρώο ομαδικών τάφων, μια εθνική βάση δεδομένων των αγνοουμένων και μια γενετική βάση δεδομένων για συγκρίσεις DNA μεταξύ των αγνοουμένων και των σορών που ανακαλύπτονται κάθε μέρα. Παρ’ όλα αυτά, αυτά τα απαραίτητα στοιχεία είτε είναι ελλιπή είτε δεν υπάρχουν – κάτι το οποίο δεν έχει επιλυθεί στο πέρας των τριών τελευταίων κυβερνήσεων. Με τις επερχόμενες εκλογές να έχουν προγραμματιστεί για τον Ιούνιο του 2024, κατά πόσο η νέα κυβέρνηση θα αντιμετωπίσει επιτυχώς την ιατροδικαστική κρίση δημιουργεί ολοένα και αυξανόμενους προβληματισμούς. «Έχουμε πολλούς θεσμούς και νόμους, αλλά δεν υπάρχει καμία συμφωνία μεταξύ τους. Πρόκειται για νόμους που δεν μπορούν να εφαρμοστούν από την Εισαγγελία και επί της ουσίας ‘αυτό-ακυρώνονται’. Είναι χάσιμο χρόνου», είπε η Turati.
Με τις επερχόμενες εκλογές να έχουν προγραμματιστεί για τον Ιούνιο του 2024, κατά πόσο η νέα κυβέρνηση θα αντιμετωπίσει επιτυχώς την ιατροδικαστική κρίση δημιουργεί ολοένα και αυξανόμενους προβληματισμούς.
Για την Turati, οι οικογένειες των εξαφανισθέντων παίζουν καθοριστικό ρόλο στην υποκίνηση διαρθρωτικών αλλαγών στο Μεξικό. «Βρίσκουν πάντα τρόπους να θέτουν το ζήτημα στο διεθνές προσκήνιο. Προσωπικά θεωρώ ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι η ελπίδα μας. Είναι ήρωες και ηρωίδες. Είναι μεγάλη μου τιμή να διηγούμαι τις ιστορίες τους, καθώς διαθέτουν μια τεράστια δύναμη που πηγάζει από την αγάπη και αυτό με αφήνει πραγματικά έκπληκτη», παραδέχτηκε η Turati. Πριν το τέλος της συνέντευξης, τόνισε για ακόμη μια φορά την σημασία της συνεργασίας των δημοσιογράφων μέσα απο συλλογικές δομές: «Ανακαλύπτουμε καινοτόμους τρόπους για να εργαζόμαστε, αλλά και για να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας και να φροντίζουμε ο ένας τον άλλον. Μπροστά στη θέα ενός ομαδικού τάφου, η ανθρώπινη ψυχή κατακερματίζεται, αλλά, δυστυχώς, πρόκειται για μια πραγματικότητα που δεν φαίνεται να αλλάζει σύντομα. Η κρίση αυτή θα κρατήσει για πολλές γενιές ακόμα – πρέπει να βρούμε τρόπους να τη διαχειριστούμε καλύτερα».
Δείτε εδώ ολόκληρη τη συζήτηση πάνελ:
Μετάφραση: Ανατολή Σταυρουλοπούλου
