Η Ματίνα Στεβή, δημοσιογράφος των New York Times, μιλά στο iMEdD για μια νέα σημαντική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και τη σημασία της λογοδοσίας των προσώπων που κατέχουν εξουσία.
Στις αρχές του 2021 η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ήταν σε δύσκολη θέση. Εκτός από τον πολιτικό πονοκέφαλο για την τελική εφαρμογή του Brexit, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έπρεπε να διαχειριστεί τις καθυστερήσεις στην παραλαβή των εμβολίων για τον Covid19.
Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, έγινε γνωστό ότι επίκειται συμφωνία για την παραλαβή 1,8 εκατ. δόσεων από τις εταιρείες Pfizer και BioNTech και παρότι η φον ντερ Λάιεν δεν μιλά συχνά στα ΜΜΕ, η Ματίνα Στεβή, τότε επικεφαλής του γραφείου των New York Times στις Βρυξέλλες, εξασφάλισε μια συνέντευξη με την ανώτατη αξιωματούχο της Κομισιόν.
Στο άρθρο των ΝΥΤ σημειωνόταν ότι καθοριστικό ρόλο στη συμφωνία για τα εμβόλια είχε παίξει η λεγόμενη προσωπική διπλωματία – για έναν μήνα η φον ντερ Λάιεν αντάλλασσε προσωπικά μηνύματα και κλήσεις με τον Άλμπερτ Μπουρλά, τον διευθύνοντα σύμβουλο της Pfizer.
Ο τελευταίος μίλησε επίσης στους NYT. Επισήμανε το κτίσιμο δεσμού με τη φον ντερ Λάιεν και επιβεβαίωσε την ανταλλαγή μηνυμάτων στα προσωπικά τους τηλέφωνα. «Ηγέτες από όλον τον κόσμο, πρόεδροι, πρωθυπουργοί και βασιλιάδες, μέχρι και γενικοί γραμματείς οργανισμών, επικοινωνούσαν μαζί μου», είπε ο Μπουρλά.
Η Στεβή ζήτησε από την Επιτροπή πρόσβαση στα γραπτά μηνύματα για τα εμβόλια. Το αίτημα απορρίφθηκε, χωρίς όμως να δοθεί πειστική απάντηση – τόσο για την απόρριψη όσο και για το επιχείρημα της Επιτροπής ότι τα μηνύματα δεν περιείχαν σημαντικές πληροφορίες.
Η δημοσιογράφος και η αμερικανική εφημερίδα προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο το οποίο εξέδωσε πρόσφατα μια σημαντική απόφαση για τον ρόλο των δημοσιογράφων και τη λογοδοσία των προσώπων σε θέσεις εξουσίας.
«Το δικό μας πρώτο επιχείρημα ήταν πως υπάρχει μεγάλο δημόσιο ενδιαφέρον. Έχουμε εξαντλήσει όλα τα υπόλοιπα μέσα για την πρόσβαση στα μηνύματα και κακώς η Επιτροπή απέρριψε το αίτημά μας», εξηγεί στο iMEdD σε κλήση από το Τορόντο η Στεβή, σήμερα επικεφαλής του γραφείου της αμερικανικής εφημερίδας στον Καναδά.
«Σύμφωνα με τον ισχυρισμό της Επιτροπής, το περιεχόμενο των SMS ήταν εφήμερο, επομένως de facto δεν μπορούν να θεωρηθούν επίσημα έγγραφα», σημειώνει η δημοσιογράφος.
«Με αυτόν τον τρόπο, όμως, περιορίζεται ο ορισμός του επίσημου εγγράφου κι εμείς υποστηρίζουμε ότι αυτό κρίνεται με βάση το περιεχόμενο και όχι την πλατφόρμα αποστολής του. Σε παρόμοια δικαστήρια σε ΗΠΑ και Αγγλία, αυτό έχει κριθεί νομικά».
«Ποτέ δεν είναι καλή στιγμή για να καταρρεύσεις» – Οι δημοσιογράφοι στη Γάζα συνεχίζουν με φόβο για τη ζωή τους
Τέσσερις δημοσιογράφοι από τη Γάζα εξηγούν πώς κάνουν τη δουλειά τους μετά από σχεδόν 20 μήνες πολέμου.
Πριν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, η Στεβή είχε καταθέσει στην Επιτροπή αίτημα για πρόσβαση στα μηνύματα φον ντερ Λάιεν-Μπουρλά, σύμφωνα με τον Κανονισμό 1049/2001, δηλαδή την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ελευθερία της πληροφορίας (FOI). Το αίτημα απορρίφθηκε δύο φορές.
Λόγω της βαρύτητας της υπόθεσης, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εισήγαγε την υπόθεση στην Ολομέλεια σε συνεδρίαση του περασμένου Νοεμβρίου.
Οι δικηγόροι της Κομισιόν είχαν αμφισβητήσει ότι ανταλλάχθηκαν μηνύματα. Μετά από πίεση των δικαστών κατά τη διαδικασία, έπαψαν να το αμφισβητούν. Η δεύτερη γραμμή άμυνας ήταν ότι, ακόμη και αν ανταλλάχθηκαν γραπτά μηνύματα μεταξύ της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και του Άλμπερτ Μπουρλά, ήταν άσχετα ως προς τους σκοπούς της συγκεκριμένη δίκης, επειδή ήταν υλικό σε ψηφιακή μορφή.
Ένα ακόμα επιχείρημα ήταν ότι οι ανώτεροι αξιωματούχοι της ΕΕ, για λόγους ασφαλείας, αλλάζουν συσκευές κινητού τηλεφώνου κάθε δυόμιση χρόνια, επομένως τα μηνύματα πιθανότατα έχουν χαθεί. Ούτε αυτό στάθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Η απόφαση εκδόθηκε στα μέσα Μαΐου και θεωρείται κομβική για την πρόσβαση στην πληροφορία και τη λογοδοσία όσων κατέχουν θέσεις εξουσίας. «Ουσιαστικά η απόφαση λέει στην Επιτροπή, “Αν επιμένετε στην άρνηση της πρόσβασης στα έγγραφα, πρέπει να δικαιολογήσετε καλύτερα αυτή την άρνηση. Η δικαιολογία ότι πρόκειται για απευθείας μηνύματα, δεν είναι επιχείρημα για αυτήν την άρνηση”», εξηγεί στο iMEdD η Ματίνα Στεβή.
Επιπλέον, όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση του Δικαστηρίου, η Επιτροπή «απέτυχε να εξηγήσει με πειστικό τρόπο» γιατί πίστευε ότι τα μηνύματα που ανταλλάχθηκαν για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα – την προμήθεια εμβολίων για μια κρίση δημόσιας υγείας – δεν περιείχαν σημαντικές πληροφορίες.
«Είμαστε ικανοποιημένοι, γιατί αποτελεί ένα δεδικασμένο», σημειώνει η δημοσιογράφος.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει νομικό πλαίσιο για τη χρήση FOI, η πλειονότητα των οποίων ασκείται για εταιρικές διαφορές σχετικά με την κανονιστική ρύθμιση θεμάτων ανταγωνισμού.
«Το ίδιο πλαίσιο, το οποίο είναι το εργαλείο για να κρατάμε υπόλογη την εξουσία, ατροφεί όταν αφορά περιπτώσεις λογοδοσίας κι επομένως de facto δεν λειτουργεί», σημειώνει η Στεβή.
«Τώρα είμαστε στην εποχή του Signalgate. Ξέρουμε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει βγάλει οδηγία για τους υπαλλήλους της να βάζουν (την επιλογή) self-destroy στα μηνύματά τους. Προσπαθούμε να πιέσουμε το σύστημα. Δεν είμαι νομικός, όμως δημοσιογραφικά μπορώ να πω ότι η επιτυχία που έχουμε εδώ (σσ: στην υπόθεση των μηνυμάτων φον ντερ Λάιεν – Μπουρλά) είναι ότι γνωρίζουν ότι τους ελέγχουμε».
Η προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι δαπανηρή υπόθεση για τους περισσότερους δημοσιογραφικούς οργανισμούς. «Ο δρόμος είναι επίπονος και μακρύς, χρειάστηκαν τρία χρόνια και πολλές εργατοώρες για την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, αλλά καταλήξαμε σε κάποιο αποτέλεσμα», λέει η Ματίνα Στεβή.
«Το Δικαστήριο έδειξε ότι είναι παρόν για τέτοια θέματα, εφόσον ερωτηθεί. Απλώς χρειάζεται να κάνεις την ερώτηση».
Η Ματίνα Στεβή συμμετείχε στο Διεθνές Forum Δημοσιογραφίας 2023 του iMEdD. Παρακολουθείστε το πάνελ με τίτλο “Investigative journalism and migration: The costs of fighting impunity”.
