Τρεις καταξιωμένες ερευνήτριες δημοσιογράφοι μιλούν για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σε ανδροκρατούμενους χώρους εργασίας και προσφέρουν πολύτιμες συμβουλές σε επίδοξες νέες δημοσιογράφους.
Good news, bad news, and the solution
How can journalists avoid the good news trap, be part of the solution in a problem-focused industry, and distinguish their content from traditional media outlets? Juliette Gerbais talks with iMEdD about Solutions Journalism and the quest for answers to present challenges.
Έχοντας συγκεντρώσει βαθμολογία 58/100, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 24η θέση μεταξύ των 27 κρατών-μελών της ΕΕ στον Δείκτη Ισότητας των Φύλων, ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται 12.5 βαθμούς χαμηλότερα από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τι σημαίνει λοιπόν αυτό για τους δημοσιογράφους που κάνουν ρεπορτάζ για θέματα φύλου ή διεξάγουν έρευνες; Πώς μπορεί να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των φύλων στη δημοσιογραφία και στις ηγετικές θέσεις, ώστε να συμπεριληφθούν περισσότερες φωνές στις αφηγήσεις; Τρεις γυναίκες δημοσιογράφοι μιλούν στο Διεθνές Forum Δημοσιογραφίας 2023 του iMEdD.
Συμπερίληψη διαφορετικών φωνών
Σύμφωνα με την Catherine Gicheru, ICFJ Fellow/Διευθύντρια του African Women Journalism Project, η οποία συμμετείχε στη συζήτηση του πάνελ “Συμπεριληπτικές αφηγήσεις: Συμπεριλαμβάνοντας το φύλο σε κάθε ιστορία”, η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε κάθε ιστορία δεν είναι μόνο θέμα συμπερίληψης και ισότητας, αλλά και μια απαραίτητη επιχειρηματική κίνηση. Δεδομένου ότι οι γυναίκες και οι θηλυκότητες αντιπροσωπεύουν περίπου το 50% του πληθυσμού, η επιβίωση των οργανισμών μέσων ενημέρωσης εξαρτάται από αυτές. Και παρόλο που αυτό το κίνητρο ενδεχομένως να θεωρηθεί επιφανειακό από τους δημοσιογράφους που ασχολούνται βαθιά με τα ζητήματα φύλου, ίσως να είναι ταυτόχρονα και η μόνη “γλώσσα” που θα καταλάβουν οι εκδότες, ώστε να πειστούν για τη χρησιμότητα της συμπερίληψης διαφορετικών προοπτικών στην αίθουσα σύνταξης.
Σε συνέντευξή της στο iMEdD, η Catherine Gicheru τόνισε ότι η διαφορετικότητα δεν αφορά μόνο το φύλο, τη φυλή ή την τάξη, αλλά και τον τρόπο σκέψης – τη νοοτροπία – των ανθρώπων. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και τα φαινομενικά “προνομιούχα” άτομα που δεν αντιμετωπίζουν σοβαρές διακρίσεις λόγω βιολογικών ή κοινωνικών παραγόντων, μπορούν να συμβάλουν στην ενσωμάτωση της διαφορετικότητας στην αίθουσα σύνταξης. Η Gicheru υποστηρίζει ότι κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να υπερασπίζεται άτομα που διαφέρουν από τον ίδιο, ακόμα και αν δεν ανήκει στη συγκεκριμένη ομάδα, καθώς με αυτόν τον τρόπο αναγνωρίζει ότι “οι διαφορές δεν πρέπει να μας χωρίζουν, αλλά να μας ενώνουν, καθώς είμαστε μοναδικά πλασμένοι”.
Η διαφορετικότητα, άλλωστε, μπορεί να έγκειται ακόμη και στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η αφήγηση μιας ιστορίας. Ορισμένα ερωτήματα που μπορούν να θέσουν οι δημοσιογράφοι προς αυτή την κατεύθυνση είναι τα ακόλουθα: “Αναδεικνύει το άρθρο μου τη διαφορετικότητα και τις ειδικές γνώσεις πάνω στο θέμα;” ή “Πώς θα ήθελαν οι άνθρωποι για τους οποίους κάνω ρεπορτάζ να ειπωθεί αυτή η ιστορία;”. Τέτοιες ερωτήσεις μπορούν να βοηθήσουν τους δημοσιογράφους να παρουσιάσουν σωστά αυτά τα άτομα, βάζοντας τα σε θέση ενεργού υποκειμένου και όχι θύματος. Όταν κάθε ιστορία παρουσιάζει διαφορετικές προοπτικές, δεν επωφελούνται μόνο τα άτομα που δεν ταυτίζονται με κανονιστικά πρότυπα, αλλά και ολόκληρη η κοινωνία.
Εκπαίδευση των δημοσιογράφων και του κοινού
“Πρέπει να καλλιεργήσουμε ικανότητες και να παρέχουμε εκπαίδευση σε όλους – όχι μόνο στις γυναίκες ή τους μη δυαδικούς δημοσιογράφους – ώστε να είναι σε θέση να εξισορροπούν τους ρόλους τους. Αυτό είναι ένα διαρθρωτικό ζήτημα. Πρέπει να παρέχουμε εκπαίδευση στους συντάκτες και στα αφεντικά ώστε να κατανοήσουν τους περιορισμούς που υπάρχουν, αλλά και να είναι πιο ευέλικτοι. Εμείς οι γυναίκες, άλλωστε, είμαστε εξαιρετικά αποδοτικές και έχουμε μάθει να κάνουμε πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Έχουμε οικογένειες – και εγώ η ίδια έχω δύο παιδιά – και ξέρουμε καλά να διαχειριζόμαστε τα πάντα. Χρειαζόμαστε υποστήριξη, όμως.” Αυτή ήταν η απάντηση που έδωσε η Gabriela Manuli, αναπληρώτρια διευθύντρια στο Global Investigative Journalism Network (GIJN), όταν ρωτήθηκε πώς μπορεί μια γυναίκα να εξισορροπήσει τους διάφορους ρόλους που έχει στην κοινωνία. H Manuli πιστεύει στη δύναμη της εκπαίδευσης, καθώς και η ίδια έχει συμμετάσχει -μεταξύ άλλων- σε πρόγραμμα για την ηγεσία των γυναικών, γεγονός που υπογραμμίζει τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οργανισμοί όπως το GIJN στην εκπαίδευση και την ενδυνάμωση των δημοσιογράφων όλων των ηλικιών, φύλων και τάξεων. Η συμβουλευτική καθοδήγηση έχει επίσης σημαντική αξία στη σημερινή αγορά. Όπως είπε η Manuli, “θα εκπλαγείς από το πόσοι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να σε βοηθήσουν. Ακόμα και άτομα σε υψηλόβαθμες θέσεις. Δεν πρέπει ποτέ να σταματάς την προσπάθεια. Και θα πρέπει να βρεις την ‘οικογένειά’ σου, τους μέντορές σου, και να μάθεις από αυτούς. Προσπάθησε να κάνεις ερωτήσεις για να μαθαίνεις, αλλά ταυτόχρονα φρόντισε να καλλιεργείς και τις ήπιες δεξιότητές σου, θέτοντας σαφή όρια και διεκδικώντας σωστά χρήματα”. Η Manuli είναι επίσης μεγάλη υπέρμαχος του εθελοντισμού και της πρακτικής άσκησης, καθώς θεωρεί ότι αυτές οι εμπειρίες αναβαθμίζουν την καριέρα, διευρύνουν τις γνώσεις και αναπτύσσουν τις δεξιότητες των συμμετεχόντων.
Από την άλλη πλευρά, η Catherine Gicheru υπογραμμίζει τον κοινωνικό ρόλο της δημοσιογραφίας και επισημαίνει ότι “εμείς οι δημοσιογράφοι έχουμε ευθύνη να εκπαιδεύουμε το κοινό, αφού είμαστε σε προνομιακή θέση. Συχνά υποθέτουμε ότι το κοινό γνωρίζει ήδη κάποια πράγματα, αλλά σε κάθε περίπτωση, πρέπει να τα διατυπώνουμε με σαφήνεια”. Ταυτόχρονα, είναι απαραίτητο να παρέχεται εκπαίδευση στο κοινό, ώστε να είναι σε θέση να κατανοήσει γιατί πρέπει να μιλήσει, ποιος θα είναι ο αντίκτυπος της δημόσιας τοποθέτησής του και πώς να λέει “όχι” όταν δεν αισθάνεται άνετα να μοιραστεί κάποιες πληροφορίες.
Θα εκπλαγείς από το πόσοι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να σε βοηθήσουν. Ακόμα και άτομα σε υψηλόβαθμες θέσεις. Δεν πρέπει ποτέ να σταματάς την προσπάθεια. Και θα πρέπει να βρεις την ‘οικογένειά’ σου, τους μέντορές σου, και να μάθεις από αυτούς.
Gabriela Manuli, Aναπληρώτρια Διευθύντρια, Global Investigative Journalism Network (GIJN)
Καλλιεργώντας ενσυναίσθηση
Για τη Manisha Ganguly, ερευνήτρια δημοσιογράφο και ακαδημαϊκό, “το σημαντικό είναι να μπορέσεις να συνδεθείς σε ανθρώπινο επίπεδο με τα θύματα, ώστε να καταλάβουν ότι είσαι στο πλευρό τους και δίνεις τον ίδιο αγώνα”. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, καθώς “πολλά από τα θύματα αισθάνονται αποξενωμένα και απομονωμένα. Οι άνθρωποι έχουν απευαισθητοποιηθεί απέναντι στον πόνο τους και η βία που δέχονται έχει κανονικοποιηθεί, με αποτέλεσμα να καταπιέζουν το τραύμα τους.” Ωστόσο, ορισμένοι δημοσιογράφοι εξακολουθούν να μην έχουν τις απαραίτητες δεξιότητες ώστε να προσεγγίσουν σωστά τα θύματα. “Είναι περισσότερο θέμα φαντασίας και συναισθηματικής νοημοσύνης”, συνεχίζει η Manisha Ganguly. “Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν αρκετή φαντασία ώστε να μπουν στη θέση κάποιου άλλου”. Η δήλωση αυτή βρίσκει σύμφωνη την Catherine Gicheru, η οποία προσθέτει ότι “αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μάθουμε να βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση του άλλου και να αναρωτιόμαστε πώς θα ήθελε να ειπωθεί η ιστορία του.
Καλλιεργώντας ενσυναίσθηση προς τον εαυτό μας
Οι περισσότερες εργαλειοθήκες για δημοσιογράφους προσφέρουν συμβουλές για το πώς να αντιμετωπίσουν τη συναισθηματική επιβάρυνση των θυμάτων. Ωστόσο, τι συμβαίνει με τους ίδιους τους δημοσιογράφους; Ποιος είναι υπεύθυνος για την καλή συναισθηματική τους κατάσταση ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν το τραύμα και τη βία, καθώς και να ξεπεράσουν τις διακρίσεις που μπορεί να αντιμετωπίζουν οι ίδιοι;
Στη περίπτωση της Manisha Ganguly, τέσσερις διαφορετικούς παράγοντες έπρεπε να αντισταθμιστούν την ίδια στιγμή – το νεαρό της ηλικίας της, το φύλο, η καταγωγή της, αλλά και το γεγονός ότι είναι μετανάστρια πρώτης γενιάς. Εκτός όλων αυτών, δραστηριοποιείται στους ανδροκρατούμενους τομείς του ακαδημαϊκού χώρου, της ερευνητικής δημοσιογραφίας και της βιομηχανίας του κινηματογράφου. Σε αυτά τα πεδία, οι μικρο-επιθέσεις είναι συχνό φαινόμενο, γι’ αυτό και οι δημοσιογράφοι συχνά προβληματίζονται για τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να δημιουργήσουν χώρο για τον εαυτό τους και να αντιμετωπιστούν με σοβαρότητα. Φυσικά, τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα όταν μιλάμε για σεξουαλική παρενόχληση. Η Manisha Ganguly αναφέρει ότι “κάθε φορά που δέχεσαι σεξουαλική παρενόχληση, χάνεις ένα κομμάτι της ατομικότητάς σου, καθώς η αντικειμενοποίηση που δέχεσαι οδηγεί σε μια ταύτιση του ανθρώπου που είσαι με το φύλο σου. Ταυτόχρονα, εκμηδενίζει όλους τους αγώνες που έχει δώσει, υποσκάπτει την αξιοπιστία σου και σου ‘στερεί’ κάθε βραβείο που έχεις κερδίσει. Τίποτα από αυτά δεν έχει σημασία, γιατί εκείνη τη στιγμή είσαι απλά ένα κινούμενο αιδοίο”.
Όσο προχωράς μπροστά, δίνε πάντα ένα χέρι βοηθείας σε κάποιον από πίσω σου. Άλλωστε και εσύ έχεις κάποιον μπροστά σου. Φρόντισε να υπάρχει πάντα κάποιος πίσω σου σε αυτό το ταξίδι.
Catherine Gicheru, ICFJ Fellow/Διευθύντρια του African Women Journalism Project.
Burnout: Ένας οδηγός για δημοσιογράφους
Η AX Mina (Ana), εκπαιδεύτρια σε θέματα ηγεσίας στο The Self Investigation, μας μιλά για την επαγγελματική εξουθένωση (burnout) στη δημοσιογραφία και μας δίνει μερικές συμβουλές για την αντιμετώπιση του φαινομένου σε μια κουλτούρα που απαιτεί να είμαστε σε 24ωρη ετοιμότητα.
Αντιμετώπιση του burnout
“Η επαγγελματική εξουθένωση (burnout) αφορά όλα τα φύλα, αλλά νομίζω ότι οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς επειδή συνήθως είμαστε αυτές που υποφέρουμε περισσότερο από το ‘σύνδρομο του απατεώνα’ (imposter syndrome). Έχεις μάθει ότι πρέπει να είσαι πάντα τέλεια, επομένως δεν μπορείς να δημοσιεύσεις μια ιστορία αν δεν είναι τέλεια. Δεν μπορείς να κάνεις τίποτα αν δεν νιώθεις απόλυτη αυτοπεποίθηση. Και αυτό, φυσικά, οδηγεί σε μεγαλύτερη εξουθένωση”, εξομολογείται η Gabriela Manuli. Σύμφωνα με το National Library of Medicine, το σύνδρομο του απατεώνα ορίζεται ως ένα αίσθημα “αυτοαμφισβήτησης της νοημοσύνης, των δεξιοτήτων ή των επιτευγμάτων μεταξύ ατόμων με υψηλές επιδόσεις”. Μελέτες δείχνουν ότι οι γυναίκες υποφέρουν περισσότερο από το σύνδρομο του απατεώνα σε σχέση με τους άνδρες συναδέλφους τους για διάφορους λόγους. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διαπίστωση ότι οι άνδρες υποβάλλουν αίτηση για μια θέση εργασίας όταν πληρούν μόλις το 60% των προσόντων, ενώ οι γυναίκες διεκδικούν τη θέση μόνο αν πληρούν το 100% των κριτηρίων, με βάση τα ευρήματα εσωτερικής έκθεσης της Hewlett Packard.
Όπως επισημαίνει η Gabriela Manuli, η επαγγελματική εξουθένωση είναι ένα δομικό πρόβλημα που δεν μπορεί πάντα να καταπολεμηθεί με απλοϊκές τεχνικές, όπως οι μεγάλες άδειες διακοπών ή η σωματική άσκηση. Η ίδια πιστεύει ότι “ο μόνος τρόπος για να το αντιμετωπίσουμε είναι με συλλογικές προσπάθειες. Δεν πρόκειται για ένα ζήτημα που μπορεί να αλλάξει με ατομικές προσπάθειες. Απαιτεί να είμαστε όλοι ενωμένοι και να δώσουμε έναν αποφασιστικό αγώνα που θα μας βοηθήσει να πάμε μπροστά”. Στο ίδιο πνεύμα, η Manisha Ganguly πιστεύει στη δύναμη της συνεργατικής ερευνητικής δημοσιογραφίας, καθώς η συνεργασία μπορεί να βελτιώσει την ψυχική υγεία και, ως εκ τούτου, να ενισχύσει την ποιότητα των ερευνών.
Η Manisha Ganguly αναφέρθηκε και αυτή στο σύνδρομο του απατεώνα μεταξύ των γυναικών, τονίζοντας ότι “πρόκειται για μια δοκιμασία αντοχής – μια δοκιμασία ανθεκτικότητας. Είναι ένας μαραθώνιος, δεν είναι σπριντ. Και αυτό δεν σημαίνει απλώς ότι είναι ένα παιχνίδι μεγάλων αποστάσεων. Σημαίνει ταυτόχρονα ότι θα ακούσεις εκατό “όχι” μέχρι να πει κάποιος “ναι”, αλλά αν σταματήσεις στο πέμπτο ή στο δέκατο “όχι”, τους αφήνεις να κερδίσουν, γιατί το παιχνίδι δεν έχει σχεδιαστεί για να το κερδίζεις. Κάθε φορά, λοιπόν, που έχεις μια αποτυχία, δεν πρέπει να το παίρνεις προσωπικά. Είναι κυριολεκτικά θέμα επιμονής”.
Η Catherine Gicheru υπογραμμίζει τρία βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να καθορίζουν το δημοσιογραφικό έργο. Η επιμονή, η οποία απορρέει από μια διακαή επιθυμία για την επίτευξη αλλαγής, η αλληλεγγύη, χάρη στην οποία οι γυναίκες αντιλαμβάνονται ότι δεν δίνουν μόνες αυτόν τον αγώνα, και τέλος η συνειδητοποίηση ότι το να είναι κανείς ευάλωτος δεν σημαίνει αυτόματα ότι είναι αδύναμος. “Όσο προχωράς μπροστά, δίνε πάντα ένα χέρι βοηθείας σε κάποιον από πίσω σου. Άλλωστε και εσύ έχεις κάποιον μπροστά σου. Φρόντισε να υπάρχει πάντα κάποιος πίσω σου σε αυτό το ταξίδι”, συμπληρώνει.
Ζήτα συγχώρεση, ποτέ την άδεια κάποιου, γιατί αν περιμένεις να σου δώσουν την άδεια, θα περιμένεις για το υπόλοιπο της ζωής σου.
Manisha Ganguly, ερευνήτρια δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός.
Investigating war crimes using OSINT: A guide for journalists
Dr. Manisha Ganguly discussed at the iMEdD International Journalism Forum the techniques journalists can employ to investigate potential war crimes using information readily accessible to the public.
Βρίσκοντας κίνητρα
Η ανάληψη ευθυνών και η απόδοση δικαιοσύνης είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από τις έρευνες της Ganguly. “Δεν προσπαθώ να σώσω τον κόσμο. Προσπαθώ απλώς να φέρω τους ‘κακούς’ προ των ευθυνών τους”, λέει στο iMEdD. Φυσικά, η απόδοση ευθυνών εξαρτάται από το διεθνές δίκαιο και τα δικαστήρια, ωστόσο, ακόμη και ο εντοπισμός των εγκληματιών από τους δημοσιογράφους μπορεί να επιφέρει σημαντική αλλαγή στην αντιμετώπισή τους στη δημόσια σφαίρα. Από την άλλη πλευρά, η δικαιοσύνη συνεπάγεται ορατότητα για τα θύματα, τα οποία βλέπουν ότι η φωνή τους “μετράει” και ότι τους δίνεται βήμα να ακουστούν.
Όσον αφορά τους δράστες, συνήθως δρουν χωρίς συνέπειες, καθώς θεωρούν ότι είναι υπεράνω του νόμου. Στην πραγματικότητα, όλα έχουν να κάνουν με τη δυναμική της εξουσίας, όπως επισημαίνει η Ganguly. “Έχουν συνηθίσει να έχουν πάντα τον έλεγχο – την εξουσία – και να βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας. Για να ανατραπεί αυτή η δυναμική, πρέπει να τους δείξουμε ότι δεν είναι απρόσβλητοι. Ότι η εξουσία ανήκει τελικά στον λαό και τα θύματα και ότι είναι υποχρεωμένοι να λογοδοτήσουν, τουλάχιστον στη δημόσια σφαίρα, αν όχι στα δικαστήρια”.
Τα εργαλεία που χρησιμοποιεί για να το πετύχει αυτό περιλαμβάνουν την έρευνα με πηγές ανοικτού κώδικα (OSINT), η οποία εξασφαλίζει τη διαφάνεια και προσδίδει αξιοπιστία στην πηγή. “Δεν χρειάζεται να με εμπιστευτείτε ή να πιστέψετε αυτά που λέω. Το μόνο που χρειάζεται είναι να δείτε με τα ίδια σας τα μάτια και να καταλήξετε σε μια απόφαση”.
Ανοίγοντας το δρόμο για τις επόμενες γενιές
Και οι τρεις δημοσιογράφοι τόνισαν πόσο σημαντικό είναι να αντιλαμβανόμαστε την αξία μας και να την εκφράζουμε στον εργασιακό μας χώρο. Παρά τις κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση, υπάρχουν πολλά ακόμα που πρέπει να γίνουν προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι άνδρες, οι γυναίκες, οι θηλυκότητες και τα μυ-δυαδικά άτομα αντιμετωπίζονται ισότιμα όχι μόνο στην εργασία, αλλά και σε όλους τους τομείς της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής. Ούτως ή άλλως, από τη στιγμή που μπαίνουμε στην αίθουσα σύνταξης ή σε οποιονδήποτε άλλο εργασιακό χώρο, πρέπει συνεχώς να αποδεικνύουμε την αξία μας. Για τη Manisha Ganguly, ο μόνος τρόπος για να επιβιώσουμε σε αυτό το σύγχρονο ανταγωνιστικό περιβάλλον είναι ο εξής: “Ζήτα συγχώρεση, ποτέ την άδεια κάποιου, γιατί αν περιμένεις να σου δώσουν την άδεια, θα περιμένεις για το υπόλοιπο της ζωής σου”.
Δείτε εδώ ολόκληρες τις συζητήσεις πάνελ:
Μετάφραση: Ανατολή Σταυρουλοπούλου
