Λεπτομερής περιγραφή των βημάτων, των επιλογών και των μεθόδων που οδήγησαν στην έρευνα του EDJNet σχετικά με τη διαθεσιμότητα ψυχολογικής θεραπείας στα δημόσια συστήματα υγειονομικής περίθαλψης στην Ευρώπη. Η έρευνα διεξήχθη από τον Civio και δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2021.
Αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας έρευνας που ξεκίνησε τον Μάιο του 2019 και διήρκεσε για πολλούς μήνες. Η έρευνα διεξήχθη από την Ángela Bernardo και τη María Álvarez del Vayo (έρευνα και ανάλυση δεδομένων), την Carmen Torrecillas και τον Antonio Hernández (οπτικοποίηση δεδομένων), την Eva Belmonte (συντονισμός και επεξεργασία κειμένου), Miguel Ángel Gavilanes και David Cabo (ανάλυση δεδομένων), Olalla Tuñas (συνεντευξεις). Η Ασπασία Δασκαλοπούλου και η Monica Georgescu συνέβαλαν σε αυτό το έργο.
Οι πηγές
Ξεκινήσαμε την έρευνα προσπαθώντας να κατανοήσουμε πλήρως το θέμα: πήραμε συνεντεύξεις από ειδικούς και διαβάσαμε αναφορές, έγγραφα και προηγούμενες έρευνες γύρω από αυτό. Ανακαλύψαμε ότι δεν υπήρχαν δεδομένα σχετικά με την πρόσβαση στην ψυχική υγεία και ότι τα επίσημα δεδομένα δεν αποτύπωναν πλήρως το πρόβλημα. Ήταν επιφανειακά.
Έτσι, αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε τη δική μας βάση δεδομένων από το μηδέν. Αποστείλαμε ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με την πρόσβαση στην ψυχοθεραπεία μέσω των εθνικών συστημάτων υγείας όλων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (συμπεριλαμβανομένης της Μεγάλης Βρετανίας, καθώς η έρευνα πραγματοποιήθηκε πριν από το Brexit). Στείλαμε τις ερωτήσεις σε επαγγελματικές οργανώσεις ψυχιάτρων και ψυχολόγων σε όλες τις χώρες της ΕΕ, σε διάφορους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς ψυχικής υγείας, σε ειδικούς σε θέματα ψυχικής υγείας και σε δημοσιογράφους από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJnet). Τις στείλαμε επίσης στα γραφεία Τύπου όλων των υπουργείων υγείας της ΕΕ, με εξαίρεση την Ισπανία, όπου υποβάλαμε αίτηση για πρόσβαση σε πληροφορίες του δημόσιου τομέα.
Προκειμένου να δημιουργήσουμε μια βάση δεδομένων που θα ήταν όσο το δυνατόν πιο ενημερωμένη και τεκμηριωμένη, ζητήσαμε επίσης από όλα τα υπουργεία υγείας της ΕΕ να μας δώσουν πρόσβαση στα πιο πρόσφατα δεδομένα σχετικά με τους «ανά κεφαλή» ψυχολόγους στα εθνικά τους συστήματα υγείας. Τέλος, ζητήσαμε από εθνικές οργανώσεις επαγγελματιών της ψυχικής υγείας να προχωρήσουν σε εκτίμηση ως προς τα εύρη τιμών στον ιδιωτικό τομέα στις αντίστοιχες χώρες τους.
Παράλληλα, συμβουλευτήκαμε πλήθος επίσημων εκθέσεων και στατιστικών πηγών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ), του Ινστιτούτου Μετρήσεων και Αξιολόγησης Υγείας (IHME) και του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound), μεταξύ άλλων. Ο στόχος ήταν να επαληθεύσουμε τις πληροφορίες που είχαμε και να συλλέξουμε νέα δεδομένα, προκειμένου να τα τοποθετήσουμε σε ένα γενικό πλαίσιο και να εξηγήσουμε τα εμπόδια στην πρόσβαση σε ψυχολογικές υπηρεσίες.
Μόλις δημιουργήθηκε ένα πρώτο προσχέδιο της βάσης δεδομένων, το οποίο βελτιώθηκε με αρκετές τροποποιήσεις από τα μέλη της ομάδας μας και εξελίχθηκε κατά τη φάση εκπόνησης της έκθεσης, πήραμε συνέντευξη από ειδικούς σε θέματα ψυχικής υγείας, από ψυχιάτρους, από ψυχολόγους, από ακτιβιστές, καθώς και από άτομα με ψυχικές ασθένειες και συγγενείς τους, ώστε να συγκεντρώσουμε προσωπικές μαρτυρίες.
Για τις εκτιμήσεις του ύψους της συμμετοχής και του κόστους των συνεδριών με ιδιώτες χρησιμοποιήσαμε τους κατώτατους μισθούς για το τελευταίο εξάμηνο του 2020, βάσει στοιχείων της Eurostat, με εξαίρεση την περίπτωση της Αυστρίας, της Δανίας, της Φινλανδίας, της Ιταλίας και της Σουηδίας, όπου προχωρήσαμε σε εκτιμήσεις μετά από παρεμβολή, σύμφωνα με έκθεση του Eurofound για τις συλλογικές συμβάσεις, δεδομένου ότι οι χώρες αυτές δεν έχουν θεσπίσει γενικό κατώτατο μισθό. Επιπλέον, καθώς δεν υπάρχει ανώτατο όριο στις ετήσιες ώρες εργασίας, τις υπολογίσαμε κατ’ εκτίμηση στις 1.720 ώρες/έτος για όλες τις χώρες – αριθμό που χρησιμοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τον υπολογισμό των ετήσιων παραγωγικών ωρών για δαπάνες υποτροφιών και επιχορηγήσεων στο πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020».
Οι οπτικοποιήσεις υποστηρίζονται από πολλές γλώσσες και έχουν αναπτυχθεί με D3.js, ai2html.js και scrollama.js.
Λεπτομερής μεθοδολογία:
1
Τα δεδομένα επιπολασμού για προβλήματα ψυχικής υγείας προέρχονται από το 2019 Global Burden of Disease όπως δημοσιεύτηκε από το Ινστιτούτο Μετρήσεων και Αξιολόγησης Υγείας. Λάβαμε υπόψη τον επιπολασμό, δηλαδή τον αριθμό των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας σε μια δεδομένη στιγμή, σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου. Χρησιμοποιήσαμε δεδομένα για τις διαταραχές άγχους και κατάθλιψης, καθώς αυτές αποτελούν τα συνηθέστερα προβλήματα ψυχικής υγείας.
2
Εκθέσεις του Health at a Glance για το 2018 και το 2020 του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), Παγκόσμια Έρευνα Ψυχικής Υγείας (World Mental Health Survey), Ευρωπαϊκή Πύλη Πληροφόρησης για την Υγεία (European Health Information Gateway), Άτλας Ψυχικής Υγείας (Mental Health Atlas) (στις διάφορες εκδόσεις του, η τελευταία από το 2017 του ΠΟΥ), Πανευρωπαϊκή Έρευνα για την Ποιότητα Ζωής στην Ευρώπη (European Quality of Life Survey) (2016) του Eurofound και των Ευρωπαϊκών Βασικών Δεικτών Υγείας (ECHI), «EU-Compass» για τη Δράση στον Τομέα της Ψυχικής Υγείας (EU Compass for Action on Mental Health and Well-being )(2016), έκθεση EuroPoPP-MH (2013), έκθεση «Κοινή Δράση για την Ψυχική Υγεία και Ευεξία: Κατάθλιψη, πρόληψη αυτοκτονιών και ηλεκτρονική υγεία» (Joint Action on Mental Health and Well-being – Depression, suicide prevention and e-health) (2017), έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με ψυχολόγους και συναφείς επαγγελματίες (2015), Ευρωβρόμετρο (Eurobarometer) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ψυχική υγεία του 2014.
Επιπλέον, συμβουλευτήκαμε έρευνες σχετικά με τις αυτοκτονίες, τις διαφορές στην πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, καθώς και τις διαταραχές άγχους, τη νοσοεπιβάρυνση, την ψυχολογική φροντίδα στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας (δοκιμή PsicAP ), μια ανασκόπηση γύρω από τη φροντίδας της ψυχικής υγείας στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, μελέτες σχετικά με το κόστος των προβλημάτων ψυχικής υγείας και τις μεταρρυθμίσεις στην ψυχική υγεία σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και μια έκθεση επιστημονικών εταιρειών για την κατάθλιψη, μεταξύ άλλων.
3
Στείλαμε ένα αρχικό ερωτηματολόγιο σχετικά με την πρόσβαση στην περίθαλψη της ψυχικής υγείας στους εθνικούς επαγγελματικούς οργανισμούς ψυχολογίας και ψυχιατρικής όλων των χωρών που ανήκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση προ Brexit, σε ειδικούς ψυχικής υγείας, σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς που σχετίζονται με την ψυχική υγεία και σε δημοσιογράφους από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJnet). Ο στόχος ήταν να αποτιμήσουμε την κατάσταση που επικρατεί στη φροντίδα της ψυχικής υγείας σε καθεμία από τις χώρες, διερευνώντας, μεταξύ άλλων, κατά πόσο το δημόσιο σύστημα υγείας καλύπτει ή όχι την ψυχοθεραπεία, και εντοπίζοντας βασικά εμπόδια και περιορισμούς.
Αποστείλαμε το ίδιο ερωτηματολόγιο μέσω email στα γραφεία Τύπου των υπουργείων Υγείας όλων των χωρών της ΕΕ. Η Γαλλία, η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Πορτογαλία δεν ανταποκρίθηκαν. Στην περίπτωση της Ισπανίας, υποβάλαμε αίτηση στη Γενική Γραμματεία του Υπουργείου Υγείας για πρόσβαση σε δημόσιες πληροφορίες μιας έκθεσης του 2018 σχετικά με την ψυχολογική φροντίδα, όπου και βασίστηκαν οι συστάσεις του Διαμεσολαβητή για το 2020, σχετικά με την πρόσβαση σε ψυχολόγους μέσω του εθνικού συστήματος υγείας.
Γιατί εξαιρούμε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες ή καταλήγουμε ότι δεν παρέχουν πρόσβαση στην ψυχολογική θεραπεία
Λουξεμβούργο: όπως επιβεβαιώθηκε από το Υπουργείο Κοινωνικής Ασφάλισης και τη Société Luxembourgeoise de Psychologie, το δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα (CNS) δεν καλύπτει επί του παρόντος την πρόσβαση σε ψυχολογικές θεραπείες, ωστόσο η χώρα βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις για έναν νέο κανονισμό, με σχέδια να τεθεί σε ισχύ κατά το πρώτο εξάμηνο του 2021, σύμφωνα με την κυβέρνηση.
Κύπρος: κυβερνητικός εκπρόσωπος και η εθνική ένωση ψυχολόγων επιβεβαίωσαν ότι η χώρα μόλις προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις στο γενικό σύστημα υγείας (ΓΕΣΥ), ώστε να συμπεριληφθεί για πρώτη φορά η πρόσβαση σε ψυχολόγους, επομένως δεν έχουμε ενημερωμένα και ρεαλιστικά δεδομένα σχετικά με τα εμπόδια και τους περιορισμούς.
Λετονία: το υπουργείο Υγείας επιβεβαίωσε ότι οι ψυχοθεραπευτές/-ριες δεν πληρώνονται από το κράτος, εκτός εάν εργάζονται στη νοσοκομειακή περίθαλψη ως μέλη πολύ-επαγγελματικών ομάδων, επομένως καταγράψαμε ότι δεν υπάρχει συστηματική πρόσβαση μέσω δημοσίου.
Βουλγαρία: εκπρόσωπος του υπουργείου Υγείας μας εξήγησε ότι η ιατροφαρμακευτική ασφάλιση δεν καλύπτει ψυχολογικές παροχές. Οι ψυχολόγοι πληρώνονται με προσωπικά έξοδα των ασθενών για συνεδρίες εκτός νοσοκομείου ή από τον προϋπολογισμό του αντίστοιχου νοσοκομείου όπου εργάζονται.
Γαλλία: παρά το γεγονός ότι δεν λάβαμε απάντηση από το υπουργείο Υγείας, ενημερωθήκαμε από την εθνική ένωση ψυχολόγων ότι η πρόσβαση στην ψυχολογική φροντίδα δεν καλύπτεται από το εθνικό δημόσιο σύστημα υγείας, αν και υπάρχουν αρκετά περιφερειακά πιλοτικά προγράμματα που χρονολογούνται από το 2018 για τη θεραπεία του ήπιου άγχους και της κατάθλιψης σε ασθενείς ηλικίας μεταξύ 18 και 60 ετών και των προβλημάτων ψυχικής υγείας σε νέους έως 21 ετών, με στόχο να μειωθούν τα ποσοστά αυτοκτονίας. Τα πειραματικά πιλοτικά προγράμματα βρίσκονται, μεταξύ άλλων, στην Τουλούζη, τη Μασσαλία και τη Βρετάνη.
Αν και το Βέλγιο συμπεριλαμβάνεται, στη χώρα έχει τεθεί σε λειτουργία πιλοτικό πρόγραμμα με στόχο να καταστήσει την ψυχολογική θεραπεία περισσότερο προσβάσιμη μέσω της πρωτοβάθμιας περίθαλψης και της θεραπείας πρώτης γραμμής. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, σύμφωνα με τη Sarah Morsink, ειδική στην εν λόγω μεταρρύθμιση στην ψυχική υγεία στην οποία προχώρησε το βελγικό υπουργείο Υγείας, η υπηρεσία παρέχει έως και 8 συνεδρίες ετησίως, με κόστος συμμετοχής που ανέρχεται στα 11,20 ευρώ ανά
4
Λάβαμε υπόψη ότι υπάρχουν δύο βασικοί τύποι συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης. Το ισπανικό υπουργείο Υγείας περιγράφει τις διαφορές μεταξύ των συστημάτων Bismarck και Beveridge σε αυτήν την έκθεση του 2019.
5
Αντλήσαμε δεδομένα σε σχέση με το κόστος της συμμετοχής από διάφορες πηγές, συμπεριλαμβανομένων επίσημων πηγών, εκθέσεων και συνεντεύξεων με ειδικούς. Τα δεδομένα της Αυστρίας προέρχονται από το Υπουργείο Κοινωνικών Υποθέσεων, από μια έκθεση του ΠΟΥ για το 2018, από πληροφορίες του Αυστριακού Ταμείου Υγείας και από ένα επιστημονικό άρθρο του 2020. Στην περίπτωση του Βελγίου, συλλέξαμε πληροφορίες από το Εθνικό Ίδρυμα Ασφάλισης Υγείας-Αναπηρίας (RIZIV). Τα δεδομένα της Δανίας προέρχονται από την Εθνική Ένωση Ψυχολόγων και την Εθνική Ένωση Ψυχιάτρων (DPBO). Τα δεδομένα της Εσθονίας αντλήθηκαν από έκθεση του ΠΟΥ για το 2018 και πληροφορίες που παρέχονται από τις Εθνικές Ενώσεις Ψυχιάτρων και Ψυχολόγων. Τα δεδομένα της Φινλανδίας συλλέχθηκαν μετά από επικοινωνία με την Εθνική Ένωση Ψυχολόγων και από δημοσίευση του Ιδρύματος Κοινωνικής Ασφάλισης (KELA). Τα δεδομένα της Γερμανίας προέρχονται από έκθεση του Γερμανικού Επιμελητηρίου Ψυχοθεραπευτών (BPTK) του 2019. Τα ελληνικά δεδομένα αντλήθηκαν από έκθεση του ΠΟΥ για το 2017 και από συνεντεύξεις της δημοσιογράφου Ασπασίας Δασκαλοπούλου με δεκάδες ειδικούς και επίσημες πηγές. Τα δεδομένα της Ουγγαρίας βασίζονται σε έκθεση του 2018 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τις ανισότητες στην πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη. Στην Ιρλανδία οι πληροφορίες βρίσκονται αναρτημένες στον επίσημο ιστότοπο του εθνικού συστήματος υγείας. Όσον αφορά την Ιταλία, το υπουργείο Υγείας ορίζει ένα εθνικό ποσοστό συμμετοχής σε ορισμένες παροχές υγείας, όπως στην περίπτωση της ατομική ψυχοθεραπείας, αν και σε κάποιες περιοχές, όπως στο Φρίουλι-Βενέτσια Τζούλια, στην Τοσκάνη, στην αυτόνομη επαρχία του Τρέντο, στην Ούμπρια, στην Κοιλάδα της Αόστα και στην Περιφέρεια του Βενέτο, το κόστος συμμετοχής είναι ελαφρώς υψηλότερο. Η πηγή δεδομένων μας για τη Λιθουανία είναι το υπουργείο Υγείας. Τα δεδομένα της Μάλτας προέρχονται από την Εθνική Ένωση Ψυχολόγων. Στην περίπτωση της Ολλανδίας, βασιστήκαμε σε επίσημες πληροφορίες. Τα δεδομένα της Πορτογαλίας προέρχονται από έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2016. Τα ισπανικά δεδομένα αντλήθηκαν από επίσημες πληροφορίες του υπουργείου Υγείας σχετικά με τη φροντίδα ψυχικής υγείας και από τον κατάλογο εξειδικευμένων υπηρεσιών φροντίδας. Τα δεδομένα για το Ηνωμένο Βασίλειο συλλέχθηκαν από το πρόγραμμα βελτίωσης της πρόσβασης σε ψυχολογικές θεραπείες (IAPT) του Εθνικού Σύστηματος Υγείας (της Αγγλίας). Δεν διαθέτουμε συγκεκριμένα δεδομένα για τη Σκοτία, την Ουαλία και τη Βόρεια Ιρλανδία.
Η επιβεβαίωση στοιχείων σχετικά με τη συμμετοχή των ασφαλισμένων στην Πολωνία, την Τσεχία, τη Ρουμανία, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία και τη Σουηδία δεν ήταν δυνατή.
6
Οι πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των διαθέσιμων συνεδριών στις υπηρεσίες παροχής ψυχολογικής φροντίδας προέρχονται από διάφορες πηγές. Τα δεδομένα για την Αυστρία αντλήθηκαν από το υπουργείο Υγείας και έκθεση του ΠΟΥ για το 2018. Τα στοιχεία του Βελγίου προσκομίστηκαν από τη Sarah Morsink, ειδική στη μεταρρύθμιση στην ψυχική υγεία στην οποία προχώρησε το υπουργείο Υγείας. Τα δεδομένα της Δανίας προέρχονται από την Anne Mette Brandt-Christensen, ειδική στη φροντίδα ψυχικής υγείας. Τα στοιχεία της Εσθονίας αντλήθηκαν από την Εθνική Ένωση Ψυχιάτρων. Τα δεδομένα της Φινλανδίας προέρχονται από την Εθνική Ένωση Ψυχολόγων και τον επίσημο ιστότοπο του KELA. Στην περίπτωση της Γερμανίας, οι πληροφορίες προέρχονται από το υπουργείο Υγείας, από έκθεση του Γερμανικού Επιμελητηρίου Ψυχοθεραπευτών (BPTK) του 2019, από τη Julia Scharnhorst, εκπρόσωπο της μόνιμης επιτροπής για την υγεία και την ψυχολογία της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Συλλόγων Επαγγελματιών Ψυχολόγων EFPA, από τη Γερμανική Εταιρεία για την Ψυχιατρική, Ψυχοθεραπεία, Ψυχοσωματική και Νευρολογική θεραπεία (DGPPN), από ορισμένους οδηγούς για την πρόσβαση στην ψυχολογική θεραπεία και από δύο τοπικούς δημοσιογράφους (Robert Meyer του Spiegel Data και Kira Schacht, της Deutsche Welle).
Συμβουλευτήκαμε τον επίσημο ιστότοπο του ιρλανδικού συστήματος υγείας. Επικοινωνήσαμε με το υπουργείο Υγείας και την Εθνική Ένωση Ψυχιάτρων της Λιθουανίας για να επιβεβαιώσουμε τον περιορισμένο αριθμό συνεδριών. Τα στοιχεία της Ολλανδίας προέρχονται από εκπρόσωπο του υπουργείου Υγείας που ανέφερε ότι υπήρχε περιορισμός, χωρίς όμως να προσδιορίσει τον αριθμό. Το υπουργείο Υγείας της Σλοβακίας επιβεβαίωσε την ύπαρξη περιορισμών στις συνεδρίες χωρίς να αναφερθεί σε συγκεκριμένο αριθμό, για τον οποίο μας ενημέρωσε η εμπειρογνώμων Barbora Vaseckova. Η ισπανική εθνική ένωση κλινικών και ειδικευόμενων ψυχολόγων (ANPIR) μας επιβεβαίωσε ότι δεν τίθενται περιορισμοί στον αριθμό συνεδριών που παρέχει το δημόσιο. Ούτε στη Σουηδία υπάρχει κάποιο τέτοιο όριο, σύμφωνα με εκπρόσωπο του υπουργείου Υγείας. Στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου, βασιστήκαμε σε δεδομένα του εθνικού συστήματος υγείας (της Αγγλία), με βάση μοντέλο φροντίδας δομημένο σε βήματα (ατομική γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία), σύμφωνα με τις οδηγίες της NICE. Δεν έχουμε συγκεκριμένα δεδομένα για τη Σκοτία, την Ουαλία και τη Βόρεια Ιρλανδία.
Δεν καταφέραμε να συγκεντρώσουμε συγκεκριμένες πληροφορίες για την Κροατία, την Τσεχία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Ιταλία, τη Μάλτα, την Πορτογαλία, την Πολωνία, τη Ρουμανία και τη Σλοβενία.
Επιπλέον, στην περίπτωση της Αυστρίας, κατά τη μετατροπή των δεδομένων και τη δημιουργία γραφημάτων υποθέσαμε ότι κάθε συνεδρία έχει διάρκεια μιας ώρας. Καταλήξαμε σε ένα σύνολο 40 ωρών, οι οποίες ισοδυναμούν με 40 συνεδρίες, προκειμένου να γίνει σύγκριση με τα δεδομένα άλλων χωρών.
7
Ζητήσαμε να μάθουμε μέσω email τον αριθμό των ψυχολόγων στα εθνικά συστήματα υγείας ανά 100.000 κατοίκους από τις ακόλουθες αρχές: Εθνικό Μητρώο Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (National Register of Health Care Providers), Κροατικό Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας (δεδομένα Κροατίας, 2019), Sundhedsdatastyrelsen – Αρχή Υγείας και Φαρμάκων (δεδομένα Δανίας, 2018), Υπουργείο Υγείας (δεδομένα Ελλάδας, 2019), Ινστιτούτο Υγιεινής – Lietuvos Respublikos, Sveikatos Apsaugos Ministerija (δεδομένα Λιθουανίας, 2019), στοιχεία του Εθνικού Ταμείου Υγείας – Υπουργείο Υγείας (δεδομένα Πολωνίας, 2019), Εθνικό Κέντρο Πληροφοριών Υγείας (NHIC) και Σλοβακική Ψυχολογική Ένωση (Slovak Psychological Association) – Υπουργός Υγείας (δεδομένα Σλοβακίας, 2020), Μητρώο παρόχων υγειονομικής περίθαλψης και εργαζομένων στον τομέα της υγείας – Εθνικό Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας – Υπουργός Za Zdravje (δεδομένα Σλοβενίας, 2020), Υπουργείο Υγείας (δεδομένα Βόρειας Ιρλανδίας, Ηνωμένο Βασίλειο, 2020). Σε άλλες περιπτώσεις, αντλήσαμε πληροφορίες από αναφορές και επίσημα στατιστικά στοιχεία: Εθνικό Ινστιτούτο για την Ανάπτυξη της Υγείας (δεδομένα Εσθονίας, 2019), Ιρλανδική κυβέρνηση – Έκθεση για την απασχόληση στις υπηρεσίες υγείας, Οκτώβριος 2020 (δεδομένα Ιρλανδίας, 2020), Report Il personale του ιταλικού συστήματος υγείας – Anno 2017 (δεδομένα Ιταλίας, 2017), Relátorio CNS – Conselho Nacional de Saúde (δεδομένα Πορτογαλίας, 2019), Socialstyrelsen – Στατιστική βάση δεδομένων, Επαγγελματίες στον Τομέα της Υγείας (δεδομένα Σουηδίας, 2018), Στατιστικές εργατικού δυναμικού, Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS) (δεδομένα Αγγλίας, Ηνωμένο Βασίλειο, 2020 ), Stats Wales (δεδομένα Ουαλίας, Ηνωμένο Βασίλειο, 2020), Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS) Σκοτίας (δεδομένα Σκοτίας, Ηνωμένο Βασίλειο, 2020). Στην περίπτωση της Ισπανίας, υποβάλαμε αίτηση πρόσβασης σε δημόσιες πληροφορίες στη Γενική Γραμματεία Υγείας, προκειμένου να λάβουμε έκθεση του 2018 σχετικά με την κατάσταση της κλινικής ψυχολογίας στο εθνικό σύστημα υγείας, όπου βασίστηκε η σύσταση του Διαμεσολαβητή το 2020. Εμπεριέχει δεδομένα για το 2018.
Δεν ήταν δυνατή η συλλογή δεδομένων από τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρά τα πολλαπλά αιτήματά μας προς τα αντίστοιχα Υπουργεία Υγείας και, σε ορισμένες περιπτώσεις, προς άλλους επίσημους φορείς υγειονομικής περίθαλψης ή στατιστικής πληροφόρησης.
Η σύσταση για 20 ψυχολόγους ανά 100.000 κατοίκους (με άλλα λόγια, ένας ψυχολόγος για κάθε 5.000 κατοίκους), προέρχεται από έκθεση που δημοσιεύθηκε το 2012 από τους κλινικούς ψυχολόγους Michael Byrne (Διευθυντής Ψυχολογίας, Health Service Executive Ιρλανδίας) και Andrea Branley (Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ιρλανδίας). Η αναλογία αυτή είναι παρόμοια με προηγούμενη πρόταση της Βρετανικής Ψυχολογικής Εταιρείας. Επιχειρήσαμε να έρθουμε σε επαφή με τους συντάκτες της έκθεσης, χωρίς να έχουμε λάβει απάντηση μέχρι και τη στιγμή της συγγραφής του άρθρου. Επικοινωνήσαμε με τον δρα Javier Prado της ANPIR σχετικά με την εν λόγω σύσταση, ο οποίος μας είπε πως πρόκειται για μια εξαιρετική αναλογία, η οποία θα «βοηθήσει σημαντικά» την Ισπανία, «όχι μόνο ενισχύοντας την ψυχική υγεία όπως τώρα, αλλά και την πρωτοβάθμια περίθαλψη, την ογκολογία , τη νευρολογία, τη βαριατρική χειρουργική, την παιδική ηλικία και την εφηβεία, με διάφορες μορφές».
Αποφασίσαμε να μη χρησιμοποιήσαμε τα δεδομένα του Άτλαντα Ψυχικής Υγείας του ΠΟΥ για το 2017, παρόλο που παρέχει πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των ψυχολόγων ανά 100.000 κατοίκους σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες. Και αυτό γιατί τα δεδομένα δεν συνάδουν με τις πληροφορίες που παρείχαν στο Civio οι επίσημες αρχές κάθε χώρας, ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν και σημαντικές αναντιστοιχίες στα δεδομένα από προηγούμενους άτλαντες, χωρίς ο ΠΟΥ να εξηγεί τη μεθοδολογία του ή να δημοσιεύει τα ανεπεξέργαστα δεδομένα. Στην ερώτησή μας σχετικά με την προέλευση των πληροφοριών, ο ΠΟΥ δεν αναφέρθηκε στη μεθοδολογία που ακολούθησε ή στα εθνικά δεδομένα κάθε χώρας, γι’ αυτό και αποφασίσαμε τη μη δημοσίευσή τους.
Βασιστήκαμε επίσης σε έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2015 για τα νομοθετικώς κατοχυρωμένα επαγγέλματα. Όσον αφορά τη διαφοροποίηση μεταξύ ψυχολόγων, ψυχοθεραπευτών και συναφών ειδικοτήτων, σημειώνουμε ότι η πιστοποίηση και η νομοθεσία διαφέρουν. Δεν κατοχυρώνουν νομοθετικά όλες οι χώρες την πρόσβαση στην άσκηση του επαγγέλματος του ψυχολόγου ή την ειδική εκπαίδευση που απαιτείται για αυτή. Ορισμένες χώρες διακρίνουν μεταξύ κλινικών ψυχολόγων και ψυχολόγων υγείας, ενώ άλλες δεν κάνουν κανέναν τύπο διάκρισης, ούτε απαιτούν κάποιο είδος ειδικής εκπαίδευσης. Άλλες χώρες θέτουν προαπαιτούμενα (στην Ισπανία, για παράδειγμα, είναι υποχρεωτική η ολοκλήρωση συγκεκριμένου μεταπτυχιακού προγράμματος προκειμένου να εργαστεί κανείς ως «γενικός ψυχολόγος υγείας» – η προηγούμενη διαδικασία λήψης πιστοποίησης απαιτούσε διαπίστευση 400 ωρών κατάρτισης και τουλάχιστον 100 ώρες πρακτικής άσκησης, ενώ, στην περίπτωση των κλινικών ψυχολόγων, είναι απαραίτητη η επιτυχία στις σχετικές εξετάσεις Ειδικής Κατάρτισης στον Τομέα της Υγείας, γνωστές ως PIR). Στις χώρες στων οποίων το εθνικό σύστημα υγείας απασχολούνται τόσο ψυχολόγοι όσο και ψυχοθεραπευτές, έχουμε συμπεριλάβει και τους δύο αυτούς τύπους επαγγελματιών, διότι σύμφωνα με έκθεση της ΕΕ, οι ψυχολόγοι περιλαμβάνονται στην ταξινόμηση ISCO που εκδίδει η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας. Συγκεκριμένα, η κατάταξη που χρησιμοποιείται για τους ψυχοθεραπευτές εμπίπτει στην κατηγορία 2634, αν και δεν λαμβάνουν πάντα όλοι την ίδια εκπαίδευση, ούτε έχουν τις ίδιες επαγγελματικές προδιαγραφές. Η απόφαση αυτή υποστηρίζεται επίσης από το γεγονός ότι, μέχρι σήμερα, δεν έχει υπάρξει πλήρης εναρμόνιση του επαγγέλματος του ψυχολόγου σε ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο, παρά την πρωτοβουλία EuroPsy που προωθήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συλλόγων των Ψυχολόγων, η οποία δεν ήταν επαρκώς αποτελεσματική, δεδομένου ότι η πιστοποίηση αυτών των επαγγελματιών δεν έχει την ίδια ισχύ σε όλες τις χώρες της ΕΕ σήμερα.
8
Οι πληροφορίες σχετικά με τις λίστες αναμονής προέρχονται από διάφορες επίσημες πηγές, μελέτες και αναλύσεις, ανάλογα με τη χώρα. Στη βασική οπτικοποίηση λαμβάνουμε υπόψη μόνο τις πληροφορίες που σχετίζονται με τους μέσους χρόνους αναμονής. Το εύρος αναμονής στη Γερμανία βασίζεται σε στοιχεία έκθεσης του 2018 και ανάλυσης του 2019 που δημοσίευσε το Γερμανικό Επιμελητήριο Ψυχοθεραπευτών (BPtK). Στην Πορτογαλία το εθνικό σύστημα υγείας δημοσιεύει λεπτομερή στοιχεία για τους χρόνους αναμονής ανά υπηρεσία στα νοσοκομεία της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των ψυχολογικών υπηρεσιών, από όπου υπολογίσαμε τον μέσο όρο. Τα δεδομένα του Ηνωμένου Βασιλείου για την Αγγλία, τη Βόρεια Ιρλανδία, την Ουαλία και τη Σκοτία προέρχονται από ανάλυση του ΟΟΣΑ. Επίσης, ελέγχθηκαν επίσημα δεδομένα από τους ιστότοπους της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (της Αγγλίας), της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (της Σκοτίας) και της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (της Ουαλίας). Δεν βρέθηκαν πληροφορίες για τη Βόρεια Ιρλανδία.
Στην περίπτωση της Ισπανίας, υποβάλαμε αίτημα για πρόσβαση σε δημόσιες πληροφορίες στη Γενική Γραμματεία Υγείας, προκειμένου να λάβουμε έκθεση του 2018 σχετικά με την κατάσταση της κλινικής ψυχολογίας στο εθνικό σύστημα υγείας, όπου βασίζεται η σύσταση του Διαμεσολαβητή.
Σε άλλες περιπτώσεις, οι οποίες δεν προσδιορίζονται στην οπτικοποίηση, αλλά προσδιορίζονται στο κείμενο, εντοπίσαμε τους μέγιστους χρόνους αναμονής ή γενικά σχόλια σχετικά με τις λίστες αναμονής στην ψυχική υγεία. Στην περίπτωση της Αυστρίας, τα προβλήματα σχετικά με τους χρόνους αναμονής συζητήθηκαν από τη δημοσιογράφο Stefanie Braunisch του Quo Vadis Veritas, και συμπεριλαμβάνονται σε επιστημονικό άρθρο σχετικά με την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη. Τα σχετικά δεδομένα προέρχονται από έκθεση για την ψυχοθεραπεία που δημοσιεύθηκε από τον ΟΟΣΑ. Στο Βέλγιο, οι λίστες αναμονής αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια στην πρόσβαση στην ψυχική υγεία: αυτή η έκθεση τοποθετεί τους χρόνους αναμονής μεταξύ μηνών και ετών, χωρίς να παρέχει συγκεκριμένα δεδομένα. Στην Τσεχία γνωρίζουμε ότι υπάρχουν μεγάλες λίστες αναμονής, σύμφωνα με πληροφορίες που παρείχε ο Pavel Bartusek, Τσέχος δημοσιογράφος του VoxEurop και μέλος του EDJNet.
Όσον αφορά τη Δανία, οι πληροφορίες προέρχονται από ανάλυση του ΟΟΣΑ του 2020 για τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, όπου δεν αναφέρεται ρητά η ψυχολογία, η οποία αφορά το 94% των ασθενών που έκαναν χρήση υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε λιγότερο από 30 ημέρες. Το ίδιο έγγραφο αναφέρει ότι ο χρόνος αναμονής στη Φινλανδία είναι περίπου 90 ημέρες (ωστόσο μπορεί να παραταθεί στους 6 μήνες, όταν πρόκειται για λιγότερο επείγοντα περιστατικά). Στην περίπτωση της Ιρλανδίας, ανάλυση του 2018 σχετικά με το πρόγραμμα ψυχολογικής φροντίδας έδειξε ότι για την πλειοψηφία των συμμετεχόντων (76-80%), η περίοδος αναμονής έφτανε μέχρι και τους τέσσερις μήνες. Τα στοιχεία για τους χρόνους αναμονής στην Ολλανδία και την Πολωνία προέρχονται επίσης από την έκθεση του ΟΟΣΑ του 2020 για τη φροντίδα της ψυχικής υγείας. Τα δεδομένα της Σουηδίας προέρχονται από την ίδια έκθεση του ΟΟΣΑ, της οποίας η αρχική πηγή είναι το εθνικό σύστημα υγείας της χώρας, όπου προσδιορίζονται τα μέγιστα χρονικά όρια για μια επίσκεψη σε ειδικό, χωρίς να γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στην ψυχολογική φροντίδα. Στην περίπτωση της Λιθουανίας, τα στοιχεία για τους χρόνους αναμονής είναι κατανεμημένα ανά κέντρο και προέρχονται από αυτήν την επίσημη πηγή, η οποία συμπεριλαμβάνει κατάλογο «ιατρικών ψυχολόγων». Για τη Σλοβενία, γνωρίζουμε ότι υπάρχει μακρά λίστα αναμονής, όπως επιβεβαιώνεται από την Εθνική Ένωση Ψυχολόγων, ωστόσο δεν μπορέσαμε να βρούμε στοιχεία που προσδιορίζουν ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Για την Ιταλία, διαθέτουμε πληροφορίες σχετικά με τις λίστες αναμονής (όπως εξηγείται εδώ). Οι χρόνοι αναμονής εξαρτώνται από το «επείγον» του χαρακτήρα της επίσκεψης στον ειδικό και ταξινομούνται αντίστοιχα ως: άμεση προτεραιότητα (το συντομότερο δυνατό ή εντός 72 ωρών), βραχυπρόθεσμη προτεραιότητα (εντός 10 ημερών), αναβαλλόμενη προτεραιότητα (εντός περιόδου 30 ημερών για εξετάσεις), προγραμματιζόμενη προτεραιότητα (εντός 120 ημερών). Εδώ θα βρείτε ένα παράδειγμα σε σχέση με τους χρόνους αναμονής σε μια περιοχή της Ιταλίας, οι οποίοι εκτείνονται σε μια περίοδο αρκετών εβδομάδων. Όπως εξηγεί ο Roberto Ferretti, πρώην πρόεδρος της Ιταλικής Εταιρείας Ψυχολογίας Νοσοκομειακών και Τοπικών Υπηρεσιών (SIPSOT) σε αυτήν τη συνέντευξη, οι Ιταλοί ασθενείς συνήθως εξετάζονται εντός εβδομάδων.
Δεν καταφέραμε να συγκεντρώσουμε συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τον εν λόγω δείκτη για την Κροατία, την Εσθονία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, τη Μάλτα, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία.
9
Τα στοιχεία για το κόστος των συνεδριών με ιδιώτες προέρχονται από εκτιμήσεις που έγιναν από εθνικές ενώσεις επαγγελματιών ψυχολόγων. Ζητήσαμε ένα ενδεικτικό εύρος τιμής ανά ατομική συνεδρία με ιδιώτη ψυχολόγο από κάθε χώρα. Μας απάντησαν οι ακόλουθοι φορείς: Berufsverband Österreichischer PsychologInnen (Αυστρία), Vlaamse Vereniging van Klinisch Psychologen (Βέλγιο), Дружеството на психолозите в Република България (Βουλγαρία) Hrvatsko psihološko društvo (Κροατία), Czech-Moravian Psychological Society (Τσεχία), Eesti Psühholoogide Liit (Εσθονία), Suomen Psykologiliitto (Φινλανδία), Fédération Française des Psychologues et de Psychologie (Γαλλία), μόνιμη επιτροπή για την Υγεία και την Ψυχολογία της EFPA ,και Γερμανική Εταιρεία για την Ψυχιατρική, Ψυχοθεραπεία, Ψυχοσωματική και Νευρολογική θεραπεία (DGPPN) (Γερμανία), Magyar Pszichológiai Társaság (Ουγγαρία), Ιταλικό Δίκτυο Ψυχολόγων (Ιταλία), Lietuvos psichologų sąjunga (Λιθουανία), Société Luxembourgeoise de Psychologie (Λουξεμβούργο), Ordem dos psicólogos (Πορτογαλία), Colegiul Psolog din Romania (Ρουμανία), Drustvo psihologov Slovenije (Σλοβενία) και Sveriges Psykologförbund (Σουηδία). Στην περίπτωση της Ισπανίας, επικοινωνήσαμε με το Γενικό Συμβούλιο Ψυχολογίας και όλες τις επίσημες σχολές (σε επίπεδο επαρχιών και αυτόνομων κοινοτήτων), χωρίς να λάβουμε ικανοποιητική απάντηση. Μόνο το γραφείο Τύπου του Official Colexio de Psicoloxía de Galicia και η Εθνική Ένωση Κλινικών και Ειδικευόμενων Ψυχολόγων –ANPIR προέβησαν σε κατά προσέγγιση εκτιμήσεις σχετικά με την τιμή μιας συνεδρίας με ιδιώτη. Σε άλλες περιπτώσεις, οι αριθμοί προκύπτουν από εκτιμήσεις που πραγματοποίησαν μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ψυχικής υγείας: Mental Health Ireland (Ιρλανδία) και Liga za duševné zdravie SR (Σλοβακία), καθώς και αναγνωρισμένοι εμπειρογνώμονες της ψυχικής υγείας: Anne Mette Brandt-Christensen (Δανία) και Mattia Indi Gerin (Ηνωμένο Βασίλειο). Τέλος, οι πληροφορίες για την Ελλάδα αντλήθηκαν από την ανεξάρτητη δημοσιογράφο για επιστημονικά θέματα Ασπασία Δασκαλοπούλου, η οποία ανέτρεξε στις ακόλουθες πηγές: Γιώργος Μουσάς, Διευθυντής του Ψυχιατρικού Τομέα του Γενικού Νοσοκομείου Νοσημάτων Θώρακος «Σωτηρία» και Καθηγητής Ψυχιατρικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Δημήτρης Γεωργακόπουλος, Προϊστάμενος Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας, Κώστας Μπούσουλας, ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής σε Κέντρο Ψυχικής Υγείας στο κέντρο της Αθήνας, ο οποίος παρέχει υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε ενήλικες, Δημήτρης Κυριαζής, ιδιώτης ψυχίατρος, Μαριλένα Κόμη (ιδιώτης ψυχοθεραπεύτρια), Χρυσάνθη Καντζίου, προϊστάμενη Αυτοτελούς Τμήματος Εποπτείας της Ανάπτυξης και Λειτουργίας του Εθνικού Οργανισμού Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ), Υπουργείο Υγείας, Αρετή Αντωνούδη, Διεύθυνση Στρατηγικού Σχεδιασμού του ΕΟΠΥΥ, Κώστας Μοσχοβάκης, Προϊστάμενος, Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του Υπουργείο Υγείας. Η δημοσιογράφος Danuta Pawlowska του Biqdata-Gazeta Wyborcza/Agora, συνέλεξε τα δεδομένα στην Πολωνία, ανατρέχοντας στην Polskie Towarzystwo Psychologiczne. Ο δημοσιογράφος László Arató επαλήθευσε τα ουγγρικά εύρη τιμών για τις συνεδρίες με ιδιώτες ψυχολόγους στη Βουδαπέστη και τις αγροτικές περιοχές της χώρας.
Δεν έχουμε διαθέσιμα στοιχεία για το κόστος των συνεδριών με ιδιώτες στην Κύπρο, τη Λετονία και την Ολλανδία.
Επιπλέον, στην περίπτωση της Τσεχίας, της Δανίας, της Σουηδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, τα ανεπεξέργαστα δεδομένα ήταν εκφρασμένα στα αντίστοιχα εθνικά νομίσματα και εν συνεχεία εφαρμόσαμε τη συναλλαγματική ισοτιμία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που ίσχυε κατά τη 17η Δεκεμβρίου. Στην περίπτωση της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, χρησιμοποιήσαμε την ισοτιμία της 18ης Δεκεμβρίου 2020, καθώς λάβαμε πληροφορίες για τις χώρες αυτές αργότερα.
10
Προκειμένου να λάβουμε ενημέρωση για τις ώρες εργασίας που απαιτούνται για την πληρωμή της συμμετοχής σε κάθε χώρα και την κάλυψη του κόστους μιας συνεδρίας με ιδιώτη ψυχολόγο, χρησιμοποιήσαμε τον ελάχιστο διεπαγγελματικό μισθό ανά χώρα για το τελευταίο εξάμηνο του 2020, όπως δημοσιεύτηκε από τη Eurostat. Στις χώρες όπου δεν έχει θεσπιστεί κατώτατος μισθός (Αυστρία, Δανία, Φινλανδία, Ιταλία και Σουηδία), ορίζεται κατώτατος μισθός για ορισμένα επαγγέλματα μέσω συλλογικών συμβάσεων. Σε αυτές τις πέντε περιπτώσεις, βασίσαμε τους υπολογισμούς μας σε ανάλυση του Eurofound που δημοσίευσε τους συλλογικούς μισθούς στους δέκα χαμηλότερα αμειβόμενους τομείς και υπολόγισε κατ’ εκτίμηση έναν μέσο όρο βάσει των τριών χαμηλότερων τιμών. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία, υπολογίσαμε τον ημερήσιο μισθό ανά εργαζόμενο σε όλες τις χώρες, λαμβάνοντας υπόψη το ανώτατο όριο των 1720 ωρών/έτος για όλες τις χώρες, καθώς αυτό είναι το όριο που χρησιμοποιεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τον υπολογισμό των ετήσιων παραγωγικών ωρών για δαπάνες υποτροφιών και επιχορηγήσεων στο πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020». Το συγκεκριμένο όριο χρησιμοποιείται καθώς ο νόμος δεν προβλέπει ετήσιο όριο παραγωγικών ωρών, ωστόσο η Σύμβαση αριθ. 182 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), καθώς και η Οδηγία 2003/88/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 4ης Νοεμβρίου 2003 ορίζουν μέγιστη εβδομαδιαία διάρκεια εργασίας, όπως μας εξήγησε ο Cristóbal Molina, καθηγητής Εργατικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Jaén και o Ignasi Beltrán, αναπληρωτής καθηγητής Εργατικού Δικαίου στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Καταλονίας.
11
Μαζί με τους ανθρώπους και τους οργανισμούς που αναφέρονται στη μεθοδολογία παραπάνω, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε και τους Robert Meyer (Spiegel Data), Kira Schacht (Deutsche Welle), Stefanie Braunisch (Quo Vadis Veritas), Laszlo Arato (Index.hu), Danuta Pawlowska (Biqdata-Gazeta Wyborcza/Agora), Leonard Wallentin (J ++), Rita Marques Costa (Público.pt), Anze Bostic (Pod crto), Ivana Peric (H-Alter) , Rossen Bossev (Capital), Emanuela Barbiroglio (freelancer), Bartosz Chyż (Gazeta Wyborcza), Andreas Vou (VoxEurop), Giuseppe Rizzo (Internazionale), Alexandra Spanu (VoxEurop), Pavel Bartusek (VoxEurop), Anna Udre (freelance), Massimiliano Sfregola (31mag.nl), Andreas Vou (VoxEurop), Orlane Jézéquélou, Catherine Andre και Laurent Jeanneau (Alternatives Economiques), Irene Caselli (freelancer), Mariangela Maturi (freelancer), Lorenzo Ferrari, Chiara Sighele, Federico Caruso (OBCT / CCI) και Gianpaolo Accardo (VoxEurop).
