Η ελευθερία του Τύπου στην Ευρώπη: προκλήσεις, παρεμβάσεις και προοπτικές 

«Η ελευθερία του Τύπου δέχεται επιθέσεις, όχι μόνο σε αυταρχικά καθεστώτα, όπως θα ήταν αναμενόμενο, αλλά και σε δημοκρατικά έθνη, συμπεριλαμβανομένου του τόπου που γέννησε τον έντυπο Τύπο: την Ευρώπη». Με αυτόν τον τρόπο εισήγαγε το κοινό η Αναστασία Μουμτζάκη, Project Manager Bridge και παραγωγός, SNF Dialogues στο iMEdD, στο πρώτο πάνελ του φετινού Διεθνούς Φόρουμ Δημοσιογραφίας.  

Παρόλο που η Ευρώπη ανήκει στον αποκαλούμενο προοδευτικό και εξελιγμένο κόσμο, οι δημοσιογράφοι καλούνται να ξεπεράσουν πλήθος εμποδίων για να ασκήσουν ανεξάρτητη και αδέσμευτη δημοσιογραφία. Το πάνελ Υπεράσπιση της ελευθερίας του Τύπου: Η περίπτωση της Ευρώπης ξεκίνησε με τις παρεμβάσεις έξι Ευρωπαίων δημοσιογράφων, οι οποίοι μοιράστηκαν τις δικές τους εμπειρίες σε σχέση με την καταπάτηση των δικαιωμάτων της ελεύθερης έκφρασης.  

Ευρωπαίοι δημοσιογράφοι μοιράζονται μαρτυρίες διώξεων και εκφοβισμού

Η Beata Balogova, δημοσιογράφος από τη Σλοβακία και αρχισυντάκτρια της καθημερινής εφημερίδας SME ανέφερε πως έχει δεχτεί δεκάδες διαδικτυακά υβριστικά σχόλια και προσωπικές επιθέσεις τα τελευταία χρόνια. Πρόκειται για μια καθημερινότητα την οποία βιώνουν και άλλοι δημοσιογράφοι στη χώρα της. Όπως είπε, «ένας πυλώνας της ελεύθερης δημοσιογραφίας καταρρέει», αναφερόμενη στην περικοπή των κρατικών διαφημίσεων από Μέσα, «κάτι που είναι ακόμη πιο επικίνδυνο επειδή νομιμοποιεί ιστοσελίδες συνωμοσίας ως νόμιμους δημοσιογράφους».  

Ακολούθησε η Ariane Lavrilleux, δημοσιογράφος στον μη κερδοσκοπικό ερευνητικό γαλλικό δημοσιογραφικό οργανισμό Disclose. H κα Lavrilleux, τέθηκε υπό κράτηση από τις γαλλικές μυστικές υπηρεσίες τον Σεπτέμβριο του 2023 στο πλαίσιο αστυνομικής έρευνας και κατασχέθηκαν πολλά προσωπικά της αρχεία. «Κάθε δημοσιογράφος στη Γαλλία κινδυνεύει όταν ερευνά εμπιστευτικό στρατιωτικό θέμα», είπε.  

Η Bojana Jovanovic από τη Σερβία, ερευνήτρια ρεπόρτερ και βοηθός αρχισυντάκτη στην ιστοσελίδα KRIK πήρε τον λόγο αναφέροντας πως δέχεται μεγάλες πιέσεις από την κυβέρνηση μέσω των SLAPPS (Strategic Lawsuit against Public Participation). Τόνισε, μάλιστα πως η κυβέρνηση ασκεί έλεγχο στα Μέσα ενημέρωσης.  

Οι παρεμβάσεις των δημοσιογράφων

 

Στη συνέχεια, ο Szabolcs Panyi, Ούγγρος δημοσιογράφος που εργάζεται για τα ερευνητικά Μέσα VSquare.org και Direkt36.hu, εξιστόρησε την εμπειρία του. Παρακολουθήθηκε αφότου το τηλέφωνό του επιμολύνθηκε για έξι μήνες με το spyware, Pegasus,  ενόσω ερευνούσε την επιρροή της Ρωσίας στην Ουγγαρία. «Έβαλαν spyware στα τηλέφωνά μας επειδή ήθελαν να καταλάβουν ποιες είναι οι πηγές μας, ποιοι είναι αυτοί οι γενναίοι άνθρωποι που μας βοηθούν στις έρευνές μας, που μας διαρρέουν έγγραφα, που μας δίνουν πληροφορίες», είπε. Προσέθεσε πως οι δημοσιογράφοι γίνονται συχνά στόχοι εκστρατειών συκοφαντίας και μίσους.  

Αμέσως μετά ανέβηκε στη σκηνή ο Alberto Spampinato, Ιταλός δημοσιογράφος. Αναφέρθηκε στη δολοφονία του αδερφού του – επίσης δημοσιογράφου – από τη μαφία στη Σικελία το 1972, λόγω της έρευνάς του. Στη μνήμη του, ο κος Spampinato ίδρυσε μαζί με άλλους δημοσιογράφους την μη-κυβερνητική οργάνωση “Ossigeno per l’Informazione” με στόχο την προστασία των δημοσιογράφων. 

Τελευταίος πήρε τον λόγο ο Θανάσης Κουκάκης, ο οποίος ήταν ο πρώτος δημοσιογράφος στην Ελλάδα που κατήγγειλε δημόσια τον Απρίλιο του 2022 την παρακολούθησή του με spyware. «Μέσω της συνεργασίας, μπορούμε πραγματικά να ασκήσουμε τον έλεγχό μας και να υπηρετήσουμε τον θεσμικό μας ρόλο προκειμένου να ελαχιστοποιήσουμε τις αυταρχικές συμπεριφορές», είπε.  

Παρεμβάσεις στην ελευθερία του Τύπου: η οπτική των ειδικών 

Τις παρεμβάσεις των δημοσιογράφων διαδέχθηκε η συζήτηση επί σκηνής μεταξύ της Elena Rodina, συντονίστριας της Κοινοπραξίας Ταχείας Ανταπόκρισης για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης (MFRR), της Julie Majerczak, δημοσιογράφου και εκπροσώπου των Reporters Without Borders (RSF) και του Scott Griffen προσωρινού διευθυντή του International Press Institute (IPI).  

Η Εlena Rodina παρουσίασε στοιχεία της έκθεσης του MFRR, τα οποία αναδεικνύουν τις αρνητικές τάσεις στην Ευρώπη: την αύξηση των κυβερνητικών παρεμβάσεων στα Μέσα ενημέρωσης καθώς και τα πολλαπλά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι, όπως η αύξηση των νόμων κατά των Μέσων ενημέρωσης, το ΑΙ spoofing – η δημιουργία deep fake περιεχομένου εναντίον δημοσιογράφων – , και η στοχοποίησή τους.   

Η απουσία ελευθερίας του Τύπου εντείνεται εκτός ευρωπαϊκών συνόρων, καθώς η Ευρώπη συνεχίζει να προστατεύει αυτό το δικαίωμα σε μεγαλύτερο βαθμό, ανέφερε η Julie Majerczak. Σε χειρότερη θέση εντός των ευρωπαϊκών συνόρων βρίσκονται η Ουγγαρία, η Μάλτα και η Ελλάδα, σύμφωνα με την ίδια. Οι χειρότεροι δείκτες παγκοσμίως παρατηρούνται στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, επισήμανε η κα Majerczak. Τα υψηλότερα ποσοστά επιθέσεων κατά δημοσιογράφων καταγράφονται στην Ουκρανία και τη Ρωσία, λόγω του πολέμου, συμπλήρωσε η κα Rodina.  

«Μπορούμε να μιλήσουμε πραγματικά για μια πολυπρισματική επίθεση στην ελευθερία του Τύπου στην Ευρώπη», είπε ο Scott Griffen με σωματικές, ψηφιακές επιθέσεις, κυβερνό-επιθέσεις και δυσφημίσεις. Στην πραγματικότητα, η δημοσιογραφία δέχεται πολύπλευρα πλήγματα, ιδιαίτερα στην ερευνητική και ανεξάρτητη δημοσιογραφία, καθώς τα   mainstream media εξυπηρετούν την προπαγάνδα, ανέφερε.  

Η Elena Rodina στάθηκε ιδιαίτερα στο ζήτημα των SLAPPs, εξηγώντας τα εμποδια που θέτουν στην άσκηση της δημοσιογραφίας. «Πρόκειται για μια δαπανηρή και χρονοβόρα δικαστική διαδικασία για τον δημοσιογράφο αποσπώντας τον από την δουλειά του και φιμώνοντας τον», είπε.