Η παραπληροφόρηση για τον πόλεμο Ισραήλ – Χαμάς χρησιμοποιεί συχνά παρόμοια ψευδή αφηγήματα

Ένα από τα πιο συνηθισμένα ψευδή αφηγήματα για τον πόλεμο ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς είναι ότι τα θύματα προσποιούνται τους τραυματίες και δεν αξίζουν τη συμπάθεια της κοινής γνώμης. Οι δημοσιογράφου ελέγχου εγκυρότητας των γεγονότων (fact checkers) διαπιστώνουν ότι οι ψευδείς ισχυρισμοί συνδέονται με εικόνες και βίντεο που ελήφθησαν από άλλες χώρες πριν καν αρχίσει ο πόλεμος.

Σε μία περίπτωση, ένα βίντεο που έδειχνε ζωντανούς τυλιγμένους σε σάβανα, ισχυριζόταν ψευδώς ότι τα θύματα στη Γάζα υποκρίνονταν και ότι δεν είχαν πραγματικά πάθει κακό. Στην πραγματικότητα, το βίντεο ήταν από μια πολιτική διαμαρτυρία του 2013 στην Αίγυπτο, όπου ακτιβιστές φόρεσαν τα σάβανα για να ευαισθητοποιήσουν το κοινό σχετικά με θύματα της βίας. Το Myth Detector από τη Γεωργία κατέρριψε τον ισχυρισμό, παρουσιάζοντας το αρχικό υλικό στο ακριβές του πλαίσιο. 

«Ειδικότερα, το βίντεο κυκλοφορεί εδώ και χρόνια με μια παραπλανητική περιγραφή και χρησιμοποιείται συχνά για να κατηγορηθεί ένα από τα μέρη [μιας σύγκρουσης] ότι παραποιεί πληροφορίες σχετικά με τα θύματα διαφόρων αντιπαραθέσεων», ανέφερε το Myth Detector. Το ίδιο βίντεο καταρρίφθηκε από fact checkers στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Ισπανία και στην Ινδία, μεταξύ άλλων. 

Το Myth Detector και άλλοι fact checking οργανισμοί που αναφέρονται σε αυτό το άρθρο συνδέονται με το IFCN (Διεθνές Δίκτυο Ελέγχου Γεγονότων) συνυπογράφοντας τον Κώδικα Αρχών του. Οι υπογράφοντες συμφωνούν να τηρούν υψηλά πρότυπα ακρίβειας, ανεξαρτησίας και διαφάνειας. 

Οι ισχυρισμοί ότι οι Παλαιστίνιοι σκηνοθετούν τραυματισμούς και θανάτους είναι μόνο μία από τις πολλές τάσεις εσφαλμένης πληροφόρησης που προκύπτουν από τον πόλεμο – και το παραπλανητικό βίντεο από την Αίγυπτο σίγουρα δεν είναι το μοναδικό. Άλλα μοτίβα που εντοπίστηκαν από τους ελεγκτές γεγονότων κατά τους πρώτους μήνες του πολέμου περιλαμβάνουν φρικαλεότητες που στερούνταν αποδείξεων, εικόνες που δημιουργήθηκαν με τεχνητή νοημοσύνη, φωτογραφίες και βίντεο εκτός πλαισίου, υλικό από βιντεοπαιχνίδια που παρουσιάστηκε ως πραγματικό και μια μεγάλη ποικιλία ισχυρισμών φορέων εξωτερικής πολιτικής για χώρες όπως η Ουκρανία, η Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν. 

Όμως οι ισχυρισμοί παγκοσμίως ότι οι Παλαιστίνιοι σκηνοθετούν θανάτους ή τραυματισμούς συγκαταλέγονται μεταξύ των γεγονότων που ελέγχονται περισσότερο, εν μέρει επειδή είναι τόσο εύκολο να αποδειχθούν ψευδείς. Το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP), για παράδειγμα, δημοσίευσε fact checkings σχετικά με εσφαλμένη πληροφόρηση που κυκλοφόρησε στα γαλλικά, στα ισπανικά, στα αραβικά, στα ταϊλανδέζικα, στα ολλανδικά, στα ελληνικά, στα σουηδικά, στα σλοβακικά και στα γερμανικά. 

Παρότι έχουν μικρότερη συχνότητα, έχουν διατυπωθεί επίσης ισχυρισμοί για εξαπάτηση και σε βάρος ισραηλινών θυμάτων. Το PolitiFact από τις ΗΠΑ εξέτασε έναν ισχυρισμό στο TikTok που έλεγε ότι παιδιά από το Ισραήλ είχαν σκηνοθετήσει τον θάνατο των γονιών τους. Το PolitiFact τον αξιολόγησε ως ψευδή. 

Μια άλλη ανάρτηση ισχυριζόταν ότι παρουσίαζε φωτογραφίες ενός τραυματισμένου εφήβου στη Γάζα, πριν και μετά, ο οποίος είχε προσποιηθεί τον τραυματισμό του. Ωστόσο, το πρακτορείο Reuters έδειξε ότι οι δύο φωτογραφίες απεικονίζουν διαφορετικούς νεαρούς άνδρες και όχι το ίδιο πρόσωπο. 

Παρόμοιες αναρτήσεις που υποστήριζαν ότι ο έφηβος είχε προσποιηθεί τους τραυματισμούς του έκαναν τον γύρο του διαδικτύου, σε βαθμό που ο νεαρός, ο οποίος στην πραγματικότητα έχει χάσει το πόδι του, έγινε στόχος διαδικτυακής παρενόχλησης. 

Το AFP εντόπισε το αγόρι και πήρε συνέντευξη από τον πατέρα του. «Φοβάμαι για τη ζωή του γιου μου», δήλωσε ο πατέρας στο AFP. «Κινδυνεύει η ζωή του εξαιτίας αυτού του ψέματος». 

Ο Mike Caulfield, ο οποίος ερευνά τα διαδικτυακά ψεύδη στο Center for an Informed Public του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, δήλωσε στο AFP ότι η ψευδής κατηγορία απέναντι σε άτομα ότι προσποιούνται πως υποφέρουν έχει γίνει «μία από τις πιο προβλέψιμες» τακτικές παραπληροφόρησης σε ένα σενάριο κρίσης. 

«Είναι μια συγκεκριμένη μέθοδος. Βρίσκεις μερικές φωτογραφίες ανθρώπων που μοιάζουν μεταξύ τους ή ψάχνεις σε βίντεο από τα παρασκήνια ταινιών και βρίσκεις κάτι που μπορείς να προσποιηθείς ότι είναι ψεύτικος πόλεμος», δήλωσε ο Caulfield. 

«Τα αφηγήματα περί “ηθοποιών κρίσης” συχνά παίρνουν τη χειρότερη στιγμή της ζωής ενός γονέα ή συντρόφου –την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου– και την κάνουν τσίρκο. Είναι μια απάνθρωπη εκμετάλλευση». 

Το TjekDet από τη Δανία εξέτασε επανειλημμένους ισχυρισμούς ότι οι Παλαιστίνιοι υπερβάλλουν για τις επιπτώσεις των ισραηλινών επιθέσεων. Τέτοιοι ισχυρισμοί φέρουν το hashtag #Pallywood, έναν συνδυασμό των λέξεων Παλαιστίνη και Χόλιγουντ. (Ο όρος προέρχεται από ένα ντοκιμαντέρ του 2005). 

Fact checking οργανισμοί στην Ινδία, συμπεριλαμβανομένων των BOOM, YouTurn, Newsmobile και India Today, έχουν επανειλημμένα ελέγξει τους ισχυρισμούς του «Pallywood». Το BOOM πήρε συνέντευξη από αραβόφωνους fact checkers, οι οποίοι δήλωσαν ότι η Ινδία είναι μία από τις τρεις κορυφαίες πηγές εσφαλμένης πληροφόρησης. (Τα ψηφιακά αντιμουσουλμανικά μηνύματα στην Ινδία αποδίδονται ευρέως στο ινδουιστικό εθνικιστικό κίνημα). 

Το βρετανικό Logically Facts, σε μια έρευνα σχετικά με τους ισχυρισμούς του «Pallywood», κατέγραψε ότι η χρήση του ίδιου του όρου έχει αυξηθεί ραγδαία από τον Οκτώβριο. Το Logically Facts σημείωσε ότι παρόμοιοι ισχυρισμοί έχουν χρησιμοποιηθεί και σε άλλες χώρες: «Πολλοί από τους ισχυρισμούς του “Pallywood” που έχουν εμφανιστεί τις τελευταίες εβδομάδες έχουν μια εντυπωσιακή ομοιότητα με κλασσικούς ισχυρισμούς για “ηθοποιούς κρίσης” από άλλες χώρες, στους οποίους τα θύματα τραγωδιών ενοχοποιούνται αβάσιμα ως ηθοποιοί και οι αποδείξεις για την πρόκληση βλαβών απορρίπτονται ως πλαστές». 

Η μελέτη του φαινομένου «Pallywood» από το TjekDet εντόπισε και άλλες σταθερές δυναμικές πληροφοριών στη σύγκρουση. «Κατά τον πρώτο μήνα του πολέμου, τόσο το Ισραήλ όσο και η Χαμάς χρησιμοποίησαν ποικίλες τακτικές για να κερδίσουν και να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους απέναντι στους υποστηρικτές τους και να προκαλέσουν φόβο στους εχθρούς τους», αναφέρει το δημοσίευμα. 

Η έρευνα εξέτασε τον τρόπο με τον οποίο η Χαμάς χρησιμοποίησε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρά τον αποκλεισμό της από τις τεχνολογικές πλατφόρμες και πώς μιμήθηκε ορισμένες από τις τακτικές πληροφόρησης ομάδων όπως ο ISIS. Στο μεταξύ, το Ισραήλ διαθέτει σε ανεξάρτητους δημοσιογράφους βίντεο από επιθέσεις και καταχωρεί διαφημίσεις με σκοπό να επηρεάσει τη διεθνή κοινή γνώμη, σημειώνει το δημοσίευμα.  

Φρικαλεότητες που δεν επιβεβαιώνονται 

Οι fact checkers έχουν εντοπίσει περιπτώσεις όπου πραγματικές φρικαλεότητες μπορεί να έχουν υπερτονιστεί για να επισημανθεί η απάνθρωπη συμπεριφορά των επιτιθέμενων. Μια είδηση που έλαβε μεγάλη δημοσιότητα, λόγω των φρικτών λεπτομερειών της, ήταν ότι η Χαμάς δολοφόνησε και αποκεφάλισε 40 μωρά στο Ισραήλ, ένας ισχυρισμός που μπέρδεψε τους fact chechers με τις συνεχώς μεταβαλλόμενες λεπτομέρειές του και την έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων. 

Οι fact checkers του Snopes κατέληξαν στο συμπέρασμα: «Εξετάζοντας τον ισχυρισμό, εντοπίσαμε αντιφατικές αναφορές από δημοσιογράφους και αξιωματούχους του ισραηλινού στρατού και σχεδόν καμία ανεξάρτητη επιβεβαίωση του υποτιθέμενου εγκλήματος πολέμου, με αποτέλεσμα οι ελεγκτές γεγονότων να ανησυχούν ότι ένας τέτοιος ισχυρισμός μπορεί να είναι πρόωρος ή αβάσιμος». 

Ωστόσο, ακόμα και ο έλεγχος των γεγονότων του ίδιου του ισχυρισμού δέχτηκε κριτική. «Είναι ένα νεκρό μωρό», δήλωσε εκπρόσωπος των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων στο CNN. «Έχει σημασία αν το έκαψαν ή το αποκεφάλισαν;» 

Αφότου ο αμερικανός πρόεδρος Joe Biden υποστήριξε ότι η εν λόγω είδηση ήταν αληθής, το τμήμα fact checking της Washington Post κατέληξε στο εξής συμπέρασμα: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πολλοί από τους αμάχους που δολοφονήθηκαν από μαχητές στις 7 Οκτωβρίου πέθαναν με ιδιαίτερα βίαιους τρόπους. Ωστόσο, απαιτείται ακόμη προσοχή, ιδίως σε επίπεδο Προέδρου, όσον αφορά τις δηλώσεις ότι αποκεφαλίστηκαν μωρά. Δεν χρειάζεται να υπερβάλλουμε ως προς τα στοιχεία που ήδη υπάρχουν». 

Η Washington Post σημείωσε, επίσης, ότι σε προηγούμενους πολέμους, χρησιμοποιήθηκαν μεγαλοποιημένες λεπτομέρειες σχετικά με εγκλήματα πολέμου για να ξεσηκωθεί η κοινή γνώμη και να δικαιολογηθεί η συνέχιση της στρατιωτικής δράσης. 

Από την πλευρά της Γάζας, ορισμένες αναρτήσεις ισχυρίζονταν ότι καταγράφουν θανάτους παιδιών στη Γάζα, αλλά περιλάμβαναν φωτογραφίες θυμάτων από τη Συρία από το 2013. Ελεγκτές γεγονότων του VERA Files έλεγξαν ανάλογες αναρτήσεις που κυκλοφόρησαν στο διαδίκτυο στις Φιλιππίνες. 

Δημοσιεύσεις που δημιουργούνται ή τροποποιούνται με τεχνητή νοημοσύνη

Ψευδείς ισχυρισμοί που έχουν δημιουργηθεί με τη χρήση γενετικής τεχνητής νοημοσύνης έχουν χρησιμοποιηθεί για να διατυπώσουν ευρέως αποκλίνοντα επιχειρήματα με ελάχιστη ενιαία αφήγηση. 

Μια φωτογραφία γυναικών που έμοιαζαν με μοντέλα υποτίθεται ότι έδειχνε μέλη των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων. Όμως η φωτογραφία έφερε σημάδια που μαρτυρούσαν ότι δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη, όπως διαπιστώθηκε από το HKBU Fact Check του Χονγκ Κονγκ. 

Μια φωτογραφία ενός καταυλισμού εκτοπισμένων Ισραηλινών με σκηνές, και μπλε και λευκές σημαίες ελέγχθηκε ως δημιούργημα τεχνητής νοημοσύνης από το Tech4Peace του Ιράκ· η ίδια φωτογραφία καταρρίφθηκε από το FactCheck Center της Ταϊβάν. 

Το πρακτορείο Reuters εξέτασε ένα βίντεο που ισχυριζόταν ότι έδειχνε τον Biden να δρομολογεί την επιστράτευση Αμερικανών ως απάντηση στον πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Βασιζόταν σε ένα βίντεο που χαρακτηριζόταν σαφώς ως τεχνητή νοημοσύνη, το οποίο «φανταζόταν» πώς θα ήταν μια ανακοίνωση για επιστράτευση· μεταγενέστερες αναρτήσεις αφαίρεσαν την ένδειξη «τεχνητή νοημοσύνη» και το παρουσίασαν ως αληθινό. 

Σε μια ασυνήθιστη κατάρριψη μιας κατάρριψης, οι fact checkers του Provereno εξέτασαν δύο εικόνες που κοινοποιήθηκαν ευρέως: αρχικά, μια ανατριχιαστική εικόνα των απανθρακωμένων υπολειμμάτων ενός ισραηλινού βρέφους, ακολουθούμενη από την ίδια εικόνα που δείχνει ένα ζωντανό κουτάβι. Υποτίθεται ότι η φωτογραφία του κουταβιού «αποδείκνυε» ότι η προηγούμενη φωτογραφία ήταν ψεύτικη. Μετά από εκτεταμένη ανάλυση, το Provereno κατέληξε στο συμπέρασμα ότι στην πραγματικότητα η ψεύτικη εικόνα ήταν το κουτάβι και η προηγούμενη εικόνα ήταν η γνήσια. 

Ορισμένοι fact checkers κατέρριψαν ηχητικά αρχεία και βίντεο που ήταν προϊόν τεχνητής νοημοσύνης ή που θα μπορούσαν να έχουν δημιουργηθεί με πιο συνηθισμένες μορφές επεξεργασίας, όπως η κοπή και η συνένωση πλάνων. Το Full Fact του Ηνωμένου Βασιλείου  κατέρριψε ψεύτικο ηχητικό υλικό που ισχυριζόταν ότι ο δήμαρχος του Λονδίνου ακύρωσε καθιερωμένες εκδηλώσεις μνήμης για χάρη φιλοπαλαιστινιακών διαδηλώσεων· κατέρριψε επίσης ένα ψεύτικο βίντεο με το σουπερμόντελ Bella Hadid να σχολιάζει τη σύγκρουση. 

Φωτογραφίες και βίντεο άνευ πλαισίου 

Φωτογραφίες από άλλες συγκρούσεις έχουν αποδοθεί ψευδώς σε πρόσφατα γεγονότα προκειμένου να προβληθούν διάφορες πολιτικές θέσεις. Το Tech4Peace έλεγξε μια σειρά φωτογραφιών που υποτίθεται ότι απεικόνιζαν την τρέχουσα σύγκρουση αλλά προέρχονταν στην πραγματικότητα από συγκρούσεις στο Μεξικό, στην Ουκρανία και στη Συρία. Άλλα βίντεο προέρχονταν από την περιοχή, αλλά αποτύπωναν γεγονότα που έλαβαν χώρα μήνες ή και χρόνια πριν από την τρέχουσα σύγκρουση. 

Σε μια άλλη περίπτωση, μια φωτογραφία από ένα ατύχημα με αλεξίπτωτο πλαγιάς στη Νότια Κορέα τον Ιούνιο κοινοποιήθηκε λανθασμένα ως προερχόμενη από τη Γάζα. Το HKBU έλεγξε τη φωτογραφία. 

Σε ένα βίντεο άνευ πλαισίου ψευδώς προβλήθηκε ο ισχυρισμός ότι έδειχνε αιχμάλωτα ισραηλινά παιδιά κάπου στην Παλαιστίνη. Το βίντεο και τα στιγμιότυπα από αυτό καταρρίφθηκαν ευρέως, επειδή το υλικό εμφανίστηκε αρχικά πριν από την έναρξη του πολέμου. Fact checks δημοσιεύθηκαν από τις εταιρείες Maldita της Ισπανίας, Check Your Fact των Ηνωμένων Πολιτειών, Lupa της Βραζιλίας και Nieuwscheckers της Ολλανδίας, μεταξύ πολλών άλλων. 

Το Open, μια ομάδα fact checkers στην Ιταλία, κατέρριψε τον ισχυρισμό περί σκηνοθετημένης έκρηξης στη Γάζα, δείχνοντας ότι τα πλάνα προέρχονταν από το Ιράκ το 2016. 

Πλάνα από βιντεοπαιχνίδια που παρουσιάζονται ως πραγματικά πλάνα από συγκρούσεις έχουν καταρριφθεί από πολλούς φορείς ελέγχου γεγονότων. Το Tech4Peace εντόπισε επανειλημμένα παραδείγματα υλικού που προέρχεται από το στρατιωτικό βιντεοπαιχνίδι «Arma 3» και παρουσιάζεται ως πραγματικό υλικό από συγκρούσεις· το ίδιο και οι οργανισμοί VERA Files, Full Fact, Maldita και PolitiFact, μεταξύ άλλων. 

Σύνδεση της σύγκρουσης με τη Ρωσία, την Ουκρανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες

Ορισμένες από τις εσφαλμένες πληροφορίες προσπαθούν να συνδέσουν τα γεγονότα στο Ισραήλ και τη Γάζα με άλλες χώρες και συγκρούσεις, κυρίως με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Το FactCheck Georgia επισήμανε ότι ρωσικά μηνύματα προσπάθησαν να δυσφημίσουν την Ουκρανία προπαγανδίζοντας το αφήγημα ότι η Χαμάς προμηθεύτηκε δυτικά όπλα από την Ουκρανία και ότι οι Ουκρανοί ηγέτες πούλησαν παράνομα δυτική στρατιωτική βοήθεια στη Χαμάς· ή υπονόησαν ότι η δυτική υποστήριξη θα στρεφόταν αποκλειστικά προς το Ισραήλ, αφήνοντας την Ουκρανία εγκαταλελειμμένη. Το Stop Fake στην Ουκρανία κατέρριψε  επίσης πολλαπλούς ισχυρισμούς ότι η Χαμάς εξοπλίζεται με όπλα που έχουν διοχετευθεί από την Ουκρανία. 

Το Gwara Media στην Ουκρανία κατέρριψε ψευδείς ισχυρισμούς ότι Ουκρανοί προσπάθησαν να βλάψουν Ισραηλινούς με τραπεζικές απάτες ή με την πώληση των διευθύνσεών τους. Το Gwara σημείωσε ότι η ρωσική προπαγάνδα προσπαθεί εδώ και καιρό να παρουσιάσει τους Ουκρανούς ως ναζιστές και τα εν λόγω μηνύματα ταιριάζουν σε αυτό το μοτίβο. 

Το Myth Detector από τη Γεωργία και το Fatabyyano από την Ιορδανία συνεργάστηκαν για να καταρρίψουν ένα βίντεο που έδειχνε ότι οι Ρώσοι καθοδηγούσαν μαχητές της Χαμάς στις επιθέσεις κατά του Ισραήλ. Σύμφωνα με το βίντεο, οι άνδρες μιλούσαν ρωσικά, αλλά οι ελεγκτές γεγονότων επιβεβαίωσαν ότι στο βίντεο μιλούσαν μόνο αραβικά. 

Αντίθετα, άλλοι ισχυρισμοί έχουν ψευδώς υποστηρίξει ότι Ουκρανοί εντάσσονται στις Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις. Το Stop Fake σημείωσε ότι τα μηνύματα αυτά φαίνεται να απευθύνονται σε Ρώσους που τρέφουν συμπάθεια για τα θύματα της Παλαιστίνης. 

Το VERA Files κατέρριψε βίντεο που κυκλοφόρησαν στις Φιλιππίνες και ισχυρίζονταν ψευδώς ότι το Ιράν είχε επιτεθεί στο Ισραήλ (το βίντεο ήταν στην πραγματικότητα από μια αεροπορική επίδειξη) και ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν κηρύξει πόλεμο στην Παλαιστίνη (το βίντεο του Biden είχε λανθασμένη επισήμανση). 

Ένας άλλος ψευδής ισχυρισμός ήταν ότι άνδρες των αμερικανικών ειδικών δυνάμεων έχασαν τη ζωή τους σε μια αποτυχημένη προσπάθεια διάσωσης ομήρων στο Ισραήλ· αυτός καταρρίφθηκε από το FactCheck Center της Ταϊβάν. Ο εν λόγω ισχυρισμός ήταν μέρος μιας τακτικής εσφαλμένης πληροφόρησης στην Ταϊβάν που επιχείρησε να χρησιμοποιήσει τη σύγκρουση για να υποκινήσει τον σκεπτικισμό απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη στρατιωτική τους ετοιμότητα, ανέφερε το κέντρο. 

Προσπάθειες μιντιακού εγγραμματισμού του κοινού

Συνοψίζοντας το έργο τους, οι fact checkers προειδοποίησαν το κοινό να επιδεικνύει προσοχή όταν εμπλέκεται σε συγκρούσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με τον πόλεμο. Το Agence Science-Presse του Καναδά συνιστά υπομονή και αναζήτηση πολλαπλών πηγών. Το Mediawise των Ηνωμένων Πολιτειών δήλωσε ότι οι άνθρωποι θα πρέπει να χρησιμοποιούν τεχνικές όπως η πλευρική ανάγνωση, ο περιορισμός των κλικ και η αντίστροφη αναζήτηση εικόνων για να ελέγχουν οι ίδιοι τα γεγονότα. 

Επειδή οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή συνεχίζονται εδώ και δεκαετίες, οι απόψεις των ανθρώπων έχουν παγιωθεί και είναι πολύ δύσκολο να αξιολογήσει κανείς τις πληροφορίες ως προς την εγγενή ακρίβειά τους, προειδοποιεί το Faktisk από τη Νορβηγία. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι που ανταλλάσσουν πληροφορίες στο διαδίκτυο έχουν συγκεκριμένες επιδιώξεις και όσοι αναζητούν ακριβείς πληροφορίες θα πρέπει να επιλέγουν πολλαπλές πηγές ειδήσεων με μεγάλη προσοχή. 

Ακόμη και περιεχόμενο από υποτιθέμενα “fact-checks” μπορεί να είναι ύποπτο εάν οι πηγές δεν αναφέρονται λεπτομερώς, σημειώνει το FullFact. Συνιστά στους αναγνώστες να διατηρούν αυξημένη επίγνωση των τρόπων με τους οποίους μπορούν να παραποιηθούν οι αναρτήσεις και να διερωτώνται πάντα αν οι ισχυρισμοί είναι αληθοφανείς. 

«Τα συναισθηματικά φορτισμένα πλάνα που μας σοκάρουν, υποστηρίζουν την κοσμοθεωρία μας ή δημιουργούν άλλα έντονα συναισθήματα, μπονα είναι ιδιαίτερα δύσκολο να τα εξετάσουμε κριτικά», σημειώνει το Full Fact. «Όμως, σε περιόδους όπως αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διασφαλίσουμε ότι δεν κοινοποιούμε εσφαλμένη πληροφόρηση».