«Οι Ευρωπαίοι διαμαρτύρονται, αλλά ο Νίγηρας ήταν πάντα χώρα διέλευσης».
Το πρωτότυπο άρθρο δημοσιεύτηκε από το The New Humanitarian. Aναδημοσιεύθηκε από το iMEdD κατόπιν άδειας και μεταφράστηκε στα ελληνικά. Το The New Humanitarian δεν ευθύνεται για την ακρίβεια της μετάφρασης. Διαβάστε το πρωτότυπο άρθρο εδώ.
6. Σαχέλ: Γεωπολιτικό σκάκι στο νότιο άκρο της Σαχάρα
Οι 10 κρίσεις του 2024 – Explained: 6. Σαχέλ: Γεωπολιτικό σκάκι στο νότιο άκρο της Σαχάρα
ΑΓΚΑΝΤΕΖ, Νίγηρας
Μετά την αποπομπή της εκλεγμένης κυβέρνησης τον περασμένο Ιούλιο, η κυβερνώσα στρατιωτική διοίκηση του Νίγηρα έχει διαταράξει τις σχέσεις της χώρας με τους δυτικούς πρώην εταίρους της.
Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, η νέα κυβέρνηση απέλασε Γάλλους στρατιώτες από τη χώρα, κατήργησε νόμο του 2015 που αποτελούσε τον θεμέλιο λίθο των προσπαθειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον περιορισμό της μετανάστευσης και στη συνέχεια ακύρωσε δύο αποστολές της ΕΕ που συνεργάζονταν με τις δυνάμεις ασφαλείας του Νίγηρα σε διάφορα ζητήματα, όπως η καταπολέμηση των τζιχαντιστών μαχητών και η αναχαίτιση της μετακίνησης ανθρώπων από τη Δυτική Αφρική προς την Ευρώπη.
Τώρα, η κυβερνώσα χούντα του Νίγηρα ανακάλεσε μια συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, δυνητικά αναγκάζοντας περί τους 1.000 Αμερικανούς στρατιώτες να εγκαταλείψουν τη χώρα. Η κίνηση αυτή εδραιώνει περαιτέρω μια στροφή μακριά από τη Δύση και προς τη Ρωσία ως εταίρο συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας, η οποία είναι ανάλογη με τις κινήσεις των πραξικοπηματικών κυβερνήσεων στο γειτονικό Μάλι και στην Μπουρκίνα Φάσο.
Στην πόλη Αγκαντέζ του βόρειου Νίγηρα, που αποτελεί από καιρό ενδιάμεσο σταθμό για τους αιτούντες άσυλο και τους μετανάστες οι οποίοι ελπίζουν να φτάσουν στη Βόρεια Αφρική και στην Ευρώπη, η κατάργηση του μεταναστευτικού νόμου του 2015 τον περασμένο Νοέμβριο έχει αισθητά αποτελέσματα.
Λίγο μετά τη θέσπισή του, η ΕΕ είχε αποδώσει τα εύσημα στον μεταναστευτικό νόμο του Νίγηρα για τη μείωση του αριθμού των ανθρώπων που διέρχονταν μέσω της χώρας προς τη Βόρεια Αφρική. Αλλά η μετανάστευση μέσω του Αγκαντέζ δεν σταμάτησε ποτέ τελείως. Απλώς πέρασε στην παρανομία.
«Οι Ευρωπαίοι διαμαρτύρονται, αλλά ο Νίγηρας ήταν πάντα χώρα διέλευσης. Εναπόκειται στις χώρες προορισμού να διαχειριστούν τις ροές του, όχι σε εμάς», δήλωσε στο The New Humanitarian ένας σύμβουλος του στρατιωτικού ηγέτη του Νίγηρα Abdourahamane Tiani. Ο σύμβουλος δεν έδωσε άδεια για τη δημοσίευση του ονόματός του.
Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του The New Humanitarian στο Αγκαντέζ λίγο μετά την κατάργηση του νόμου, ένας οδηγός στον σταθμό λεωφορείων της πόλης δήλωσε: «Χαιρόμαστε που μπορούμε να πάρουμε και πάλι τον κεντρικό δρόμο. Πριν, απαγορευόταν. Έπρεπε να κάνουμε τον γύρο».
Ο σταθμός λεωφορείων αποτελεί πλέον επίσημο σημείο αναχώρησης για όσους θέλουν να διασχίσουν την έρημο μεταξύ του Αγκαντέζ και των λιβυκών συνόρων, που απέχουν περίπου 900 χιλιόμετρα. Κάθε Τρίτη, οι αρχές οργανώνουν μεγάλες αυτοκινητοπομπές με τη συνοδεία του στρατού. Όσοι θέλουν να ταξιδέψουν, παρατάσσονται μπροστά από ένα αστυνομικό φυλάκιο για να δηλώσουν τα ονόματά τους, ενώ οι οδηγοί φωνάζουν: «Λιβύη! Λιβύη!».
Όταν το The New Humanitarian βρέθηκε εκεί, περίπου 20 άτομα είχαν στριμωχτεί στο πίσω μέρος τριών ημιφορτηγών, περιμένοντας να ξεκινήσουν το μακρύ, ανώμαλο ταξίδι στην έρημο, που μπορεί να διαρκέσει δύο έως τρεις ημέρες. Η περιοχή γύρω από τον σταθμό των λεωφορείων έσφυζε από κίνηση. Πλανόδιοι πωλητές διέθεταν σακουλάκια με νερό, αποξηραμένους χουρμάδες, τσιγάρα –όλα τα εφόδια που μπορεί να χρειαστούν οι ταξιδιώτες όσο διασχίζουν την έρημο.
«Όλοι ωφελούνται εδώ»
Άλλοτε τουριστικός προορισμός, το Αγκαντέζ –το οποίο αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO– έπεσε σε οικονομική δυσχέρεια μετά από δύο εξεγέρσεις της κύριας εθνοτικής ομάδας της περιοχής, των Τουαρέγκ, κατά της κυβέρνησης του Νίγηρα τις δεκαετίες του 1990 και του 2000. Ακολούθησε η εμφάνιση της Αλ Κάιντα του Ισλαμικού Μαγκρέμπ (AQIM) στην περιοχή, η οποία έπληξε περαιτέρω την τουριστική οικονομία του Αγκαντέζ.
Όταν η μετανάστευση πέρα από τη Μεσόγειο προς την Ευρώπη μέσω της Λιβύης άρχισε να αυξάνεται σημαντικά το 2013 και το 2014, το Αγκαντέζ βίωσε μια ξαφνική και μεγάλη οικονομική άνθιση, χάρη σε όσους προερχόταν από τη Δυτική Αφρική και ήλπιζαν να πραγματοποιήσουν αυτό το ταξίδι.
«Αφότου κατέρρευσε ο τουρισμός, πολλοί κάτοικοι στράφηκαν στη μετανάστευση, επειδή είναι μια πολύ προσοδοφόρα δραστηριότητα. Ιδιοκτήτες ακινήτων, μεταφορείς, έμποροι, εστιάτορες, όλοι ωφελούνται εδώ», δήλωσε ο Boubacar Halilou, πρώην ξεναγός που μεταπήδησε στην απασχόληση με τη μετανάστευση πριν από περίπου 10 χρόνια.
Sophie Douce/TNH
Ο Νίγηρας είναι μέλος της Οικονομικής Κοινότητας των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS), μιας περιφερειακής ένωσης που έχει συνάψει συμφωνία ελεύθερης κυκλοφορίας για τα μέλη της, παρόμοια με τη ζώνη Σένγκεν. Οποιοσδήποτε από τα 15 κράτη μέλη μπορεί να ταξιδέψει στο Αγκαντέζ χωρίς να χρειάζεται να υποβάλει αίτηση για βίζα. Από εκεί και πέρα, δημιουργήθηκε μια ολόκληρη βιομηχανία –με ανθρώπους που παρείχαν στέγαση, τρόφιμα, προμήθειες και μεταφορές– για τη μεταφορά ανθρώπων στα λιβυκά σύνορα.
Με τον μεταναστευτικό νόμο του 2015 όλα αυτά κηρύχθηκαν παράνομα, οδηγώντας σε βαθιά οικονομική δυσπραγία όσους βιοπορίζονταν από τη διευκόλυνση της μετανάστευσης.
«Για εμάς, αυτό δεν είναι παράνομη διακίνηση. Λειτουργούμε όπως κάθε ταξιδιωτικό γραφείο. Οι μετανάστες πληρώνουν για τα εισιτήριά τους· έχουμε δρομολόγια» δήλωσε ο Bachir Amma, πρόεδρος μιας ένωσης ανθρώπων που εργάζονται στον τομέα της μετανάστευσης. «Από τη μία μέρα στην άλλη, μας είπαν ότι απαγορεύεται. Πολλοί έχασαν τη δουλειά τους».
Βάσει αυτού του νόμου, όσοι συνέβαλλαν στη λαθραία μεταφορά αιτούντων άσυλο και μεταναστών στα σύνορα με τη Λιβύη κινδύνευαν με ποινές φυλάκισης από δύο έως 30 χρόνια και πρόστιμα έως και 30 εκατομμύρια φράγκα CFA (περίπου 49.000 δολάρια).
Το 2018, ο τότε πρεσβευτής της ΕΕ στον Νίγηρα, Raul Mateus Paula, δήλωσε στο The New Humanitarian (τότε IRIN News) ότι η Ένωση δεν είχε καμία σχέση με την ψήφιση του νόμου. «Μάθαμε ότι αποφασίστηκε η υιοθέτηση αυτού του νόμου από τις εφημερίδες», δήλωσε ο Paula.
Ο Mohamed Bazoum, τότε υπουργός Εσωτερικών του Νίγηρα, είπε μια διαφορετική ιστορία: «Οι Ευρωπαίοι μας ζήτησαν να μειώσουμε τον αριθμό των μεταναστών που εισέρχονταν στη Λιβύη. Χωρίς αυτόν τον νόμο, δεν είχαμε κανέναν άλλο τρόπο να το κάνουμε αυτό» δήλωσε.
Ο Bazoum εξελέγη πρόεδρος το 2021 και καθαιρέθηκε με στρατιωτικό πραξικόπημα μετά από περίπου δύο χρόνια. Ο Νίγηρας κυβερνάται τώρα από ένα στρατιωτικό Εθνικό Συμβούλιο για τη Διαφύλαξη της Πατρίδας, επικεφαλής του οποίου είναι ο Tiani.
«Δεν μειώσαμε τις μεταναστευτικές ροές»
Η κατάργηση του μεταναστευτικού νόμου από την κυβερνώσα χούντα, που καθαίρεσε τον Bazoum και την κυβέρνησή του, έφερε ανακούφιση στο Αγκαντέζ. «Είναι μια πνοή φρέσκου αέρα για την πόλη» δήλωσε ο Halilou.
Ο Halilou εργάζεται ως «κουμανταδόρος», φέρνοντας σε επαφή ανθρώπους που θέλουν να διασχίσουν την έρημο με τα ανάλογα μέσα μεταφοράς προς τη Λιβύη. Οι τιμές κυμαίνονται μεταξύ 300.000 και 350.000 φράγκων CFA (περίπου 490 έως 570 δολάρια). Ο Halilou κερδίζει προμήθεια 20.000 φράγκων CFA (32 δολάρια) για κάθε θέση που πουλάει. «Η κατάσταση βελτιώνεται σιγά σιγά. Προς το παρόν, έχω μόνο μερικούς πελάτες την εβδομάδα, αλλά χρειάζεται χρόνος για να αποκαταστήσω τις επαφές μου» δήλωσε τον περασμένο Δεκέμβριο.
Μια έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) του ΟΗΕ, κατέγραψε συνδυαστική αύξηση 50% στις μετακινήσεις μέσω των βόρειων συνόρων του Νίγηρα με την Αλγερία και τη Λιβύη από τον Δεκέμβριο του 2023 –όταν καταργήθηκε ο αντιμεταναστευτικός νόμος– μέχρι τον Ιανουάριο του 2024, συμπεριλαμβανομένης μιας αύξησης 94% στον αριθμό των ανθρώπων που διέρχονται προς τη Λιβύη. Σύμφωνα με την έκθεση του ΔΟΜ, το 75% αυτών που έκαναν το ταξίδι ήταν Νιγήριοι που αναζητούσαν εργασία στη Βόρεια Αφρική.
Ενώ η κατάργηση του νόμου προκάλεσε ανησυχία στην Ευρώπη για την αύξηση της μετανάστευσης, το συνολικό αποτέλεσμα μένει να φανεί. Πέρυσι, και όσο ο νόμος βρισκόταν ακόμη σε ισχύ, περισσότεροι από 270.000 άνθρωποι έφτασαν παράτυπα στην Ευρώπη μέσω θαλάσσης –ο υψηλότερος αριθμός από το 2016.
Εκτός από το 2015 –όταν πάνω από ένα εκατομμύριο αιτούντες άσυλο και μετανάστες (κυρίως Σύροι πρόσφυγες) έφτασαν με βάρκες– μία δεκαετία προσπαθειών της ΕΕ να συνεργαστεί με χώρες όπως ο Νίγηρας για την αντιμετώπιση της μετανάστευσης δεν εμπόδισε τους ανθρώπους να προσπαθούν να φτάσουν στην ήπειρο. Παρά την προφανή έλλειψη αποτελεσμάτων –και το υψηλό κόστος για την οικονομία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ανθρωπιστικές ανάγκες– η ΕΕ εμμένει σε αυτήν την προσέγγιση.
Ο Νίγηρας αποτελεί παράδειγμα αποτυχίας αυτής της προσέγγισης της ΕΕ, σύμφωνα με τον Azizou Chehou, συντονιστή του Alarm Phone Sahara στον Νίγηρα, ενός δικτύου ακτιβιστών που παρέχει βοήθεια σε αιτούντες άσυλο και μετανάστες που βρίσκονται σε κίνδυνο.
Είδαμε άπειρους οδηγούς να ακολουθούν μοναχικές διαδρομές. Σε περίπτωση μηχανικής βλάβης ή σκασμένου λάστιχου, ο θάνατος ήταν εγγυημένος.
Azizou Chehou, συντονιστής του Alarm Phone Sahara
Η μετακίνηση ανθρώπων από το Αγκαντέζ προς τη Λιβύη δεν σταμάτησε ποτέ, εξήγησε ο Chehou. Έγινε μόνο πιο επικίνδυνη, καθώς ο νόμος του 2015 την κατέστησε παράνομη και οι διακινητές ακολουθούσαν μακρύτερες και πιο απομονωμένες διαδρομές μέσα στην έρημο για να αποφύγουν την αστυνομία και τον στρατό.
«Είδαμε άπειρους οδηγούς να ακολουθούν μοναχικές διαδρομές. Σε περίπτωση μηχανικής βλάβης ή σκασμένου λάστιχου, ο θάνατος ήταν εγγυημένος», δήλωσε ο Chehou, προσθέτοντας ότι το Alarm Phone Sahara έχει εντοπίσει στην έρημο περισσότερα από 300 πτώματα ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους από δίψα, κόπωση ή πέφτοντας από τα ημιφορτηγά, από το 2016.
«Αποτρέψαμε τους επιβάτες από το να ακολουθούν τις επίσημες διαδρομές, ναι, αλλά δεν μειώσαμε τις μεταναστευτικές ροές», συνέχισε ο Chehou, προσθέτοντας ότι η κατάργηση του νόμου είναι στην πραγματικότητα μια ευκαιρία για την καλύτερη προστασία των ανθρώπων που μεταναστεύουν, εξασφαλίζοντας ότι τα ταξίδια θα είναι πιο οργανωμένα και ελεγχόμενα.
Υψηλό κόστος, ταπεινά όνειρα
Εκείνη την Τρίτη που το The New Humanitarian επισκέφθηκε το Αγκαντέζ, ημιφορτηγά Toyota Hilux έκαναν παρέλαση, μπαινοβγαίνοντας στον λαβύρινθο της πόλης από σοκάκια στο χρώμα της ώχρας, κουβαλώντας δεκάδες επιβάτες στο πίσω μέρος τους –χωρίς να χρειάζεται πλέον να κρύβονται.
Τα πρόσωπα των επιβατών ήταν καλυμμένα με τουρμπάνια και γυαλιά ηλίου, και τα σώματά τους ντυμένα με μακριά μανίκια, ακόμη και γάντια –κάθε επιφάνεια του δέρματος προστατευόταν από την άμμο και τον καυτό ήλιο.
Δεν προσπαθούν όλοι όσοι παίρνουν αυτήν τη διαδρομή να φτάσουν στην Ευρώπη. Η κυκλική μετανάστευση ανάμεσα στη Βόρεια και στη Δυτική Αφρική ξεκίνησε πολύ πριν από την αύξηση της μετανάστευσης στη Μεσόγειο κατά την τελευταία δεκαετία.
Ωστόσο, όσοι θέλουν να φτάσουν στην Ευρώπη, πρέπει πρώτα να περάσουν από τη Λιβύη, όπου οι αιτούντες άσυλο και οι μετανάστες συχνά οδηγούνται σε έναν παρατεταμένο κύκλο κράτησης, εκμετάλλευσης και κακοποίησης, τον οποίο η ΕΕ έχει διευκολύνει υποστηρίζοντας τη λιβυκή ακτοφυλακή στην αναχαίτιση ανθρώπων στη θάλασσα.
Για όσους βρίσκονται στο Αγκαντέζ και ελπίζουν να φτάσουν στην ΕΕ, τα θέλγητρα της Ευρώπης –είτε πραγματικά είτε απατηλά– είναι ισχυρά.
Στην αυλή ενός από τα πλινθόκτιστα σπίτια όπου διαμένουν οι αιτούντες άσυλο και οι μετανάστες πριν ξεκινήσουν για να διασχίσουν την έρημο, ο Youssouf Sakho, ένας 28χρονος από την Ακτή Ελεφαντοστού, περίμενε με ανυπομονησία μια ευκαιρία για να αναχωρήσει.
Στην πατρίδα του εργαζόταν ως χτίστης και το σχέδιό του ήταν να επιχειρήσει να μεταβεί είτε στη Γαλλία είτε στην Ιταλία. Είχε ήδη ξοδέψει όλες τις οικονομίες του –περίπου 300.000 φράγκα CFA (490 δολάρια) για τη διαμονή του στο Αγκαντέζ και το ταξίδι στη Λιβύη. Για να διασχίσει τη Μεσόγειο, θα πρέπει να πληρώσει σε έναν διακινητή στη Λιβύη άλλα 700.000 ή 800.000 φράγκα CFA (περίπου 1.100 έως 1.300 δολάρια).
Το ταπεινό του όνειρο για όταν φτάσει στην ΕΕ: «Θα μπορούσα να δουλέψω στην καλλιέργεια ντομάτας ή πατάτας για να στείλω κάποια χρήματα στην οικογένειά μου· δεν υπάρχουν δουλειές στην Ακτή Ελεφαντοστού» λέει ο Sakho.
Επιμέλεια: Eric Reidy.
Το The New Humanitarian θέτει την ποιοτική, ανεξάρτητη δημοσιογραφία στην υπηρεσία των εκατομμυρίων ανθρώπων που πλήττονται από ανθρωπιστικές κρίσεις σε όλο τον κόσμο. Μάθετε περισσότερα στο www.thenewhumanitarian.org.