Οι δημοσιογράφοι συνήθως προσπαθούν να χρησιμοποιούν όσο τον δυνατόν πιο αντικειμενική και ακριβή γλώσσα, ωστόσο το κοινό μπορεί να ερμηνεύσει τους όρους που τελικά επιλέγουν με πολυποίκιλους τρόπους.
Το πρωτότυπο άρθρο δημοσιεύθηκε από το Poynter στις 23/10/2023 και αναδημοσιεύθηκε από το iMEdD κατόπιν άδειας. Η αναδημοσίευση του απαιτεί άδεια από τον εκδότη.
Η απάντηση μιας Παλαιστίνιας δημοσιογράφου σε παρουσιάστρια του Sky News που έκανε τον γύρο του διαδικτύου το Σαββατοκύριακο ήταν μια σημαντική υπενθύμιση: Οι λέξεις που επιλέγουν οι δημοσιογράφοι έχουν μεγάλη σημασία.
Στο εν λόγω απόσπασμα, η παρουσιάστρια αναφέρθηκε στον αριθμό των ανθρώπων που έχουν χάσει τη ζωή τους στον πόλεμο, προτού δώσει τον λόγο στη δημοσιογράφο με έδρα το Λονδίνο Yara Eid.
“Έχουν περάσει δύο εβδομάδες από τότε που η Χαμάς εξαπέλυσε την πρώτη της επίθεση κατά του Ισραήλ, κατά την οποία σκοτώθηκαν 1.400 άνθρωποι”, είπε. “Έκτοτε, περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι έχουν πεθάνει στη Γάζα, σύμφωνα με Παλαιστίνιους αξιωματούχους”.
Μετά το εισαγωγικό σχόλιο της παρουσιάστριας, η Eid αναφέρθηκε εν συντομία σε φίλους και συγγενείς που έχασε ίδια στον πόλεμο, ωστόσο στη συνέχεια έστρεψε την προσοχή της στην επιλογή των λέξεων “σκοτώθηκαν” και “έχουν πεθάνει” από την παρουσιάστρια.
“Αναφέρατε στην εισαγωγή σας ότι περισσότεροι από 1.400 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στο Ισραήλ και περισσότεροι από 4.000 έχουν πεθάνει στην Παλαιστίνη”, είπε η Eid. “Νομίζω ότι η γλώσσα που χρησιμοποιείτε έχει τεράστια σημασία, δεδομένου ότι, ως δημοσιογράφος, έχετε το ηθικό χρέος να παρουσιάζετε αντικειμενικά μια είδηση. Οι Παλαιστίνιοι δεν πεθαίνουν έτσι απλά, σκοτώνονται”.
Ο Paul Farhi της Washington Post έγραψε για τον “πόλεμο των λέξεων που έχει ξεσπάσει μετά από τα ρεπορτάζ για τη Γάζα και το Ισραήλ”, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι στην επιλογή του κατάλληλου λεξιλογίου και τις επιπτώσεις των λανθασμένων γλωσσικών χειρισμών από πλευράς τους.
“Από τότε που ένοπλοι άνδρες από τη Γάζα εισέβαλαν στο Ισραήλ και σκότωσαν περίπου 1.400 ανθρώπους, τα ειδησεογραφικά μέσα αντιμετωπίζουν τεράστια δυσκολία στην προσπάθειά τους να περιγράψουν ποια ήταν αυτά τα άτομα και ποιον εκπροσωπούσαν”, έγραψε ο Farhi.
Η επιλογή μιας λάθος λέξης – ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια κάλυψης αιματηρών συγκρούσεων μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων – μπορεί να οδηγήσει σε σωρεία καταγγελιών από αναγνώστες, ακροατές και τηλεθεατές.
Τα ΜΜΕ άρχισαν να χρησιμοποιούν διάφορες λέξεις: μαχητές, τρομοκράτες, ένοπλοι, μαχόμενοι. Για τους ίδιους ανθρώπους. Τέσσερις χαρακτηρισμοί με διαφορετικές έννοιες που περιγράφουν τις ίδιες ενέργειες.
Και παρόλο που οι δημοσιογράφοι συνήθως προσπαθούν να χρησιμοποιούν όσο τον δυνατόν πιο αντικειμενική και εύστοχη γλώσσα, το κοινό μπορεί να ερμηνεύσει την επιλογή των λέξεων με πολυποίκιλους τρόπους.
“Οι λέξεις έχουν σημασία, ιδίως για τα ειδησεογραφικά μέσα που προσπαθούν να παραμείνουν αμερόληπτα σε περιόδους όπου κυριαρχούν τα πάθη και υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα”, έγραψε ο Farhi. “Η επιλογή μιας λάθος λέξης – ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια κάλυψης αιματηρών συγκρούσεων μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων – μπορεί να οδηγήσει σε σωρεία καταγγελιών από αναγνώστες, ακροατές και τηλεθεατές”.
Σε στιγμές μεγάλης έντασης, όπως σε έναν πόλεμο, οι δημοσιογράφοι πρέπει να παίρνουν γρήγορες αποφάσεις για τις λέξεις που θα χρησιμοποιήσουν. Όταν ξέσπασαν οι μάχες στο Ισραήλ, επικοινώνησα με τον John Daniszewski, αντιπρόεδρο και γενικό επιμελητή προτύπων του Associated Press, προκειμένου να ρωτήσω πώς σκόπευε να αναφερθεί στα περιστατικά το AP. Ο οργανισμός εξέδωσε οδηγίες για το προσωπικό του αργότερα την ίδια ημέρα, τις οποίες μοιράστηκε μαζί μας ο Daniszewski.
“Το Associated Press αποφάσισε να χαρακτηρίσει την παρούσα σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και της μαχητικής παλαιστινιακής ομάδας Χαμάς στη Γάζα ως ‘πόλεμο’, επικαλούμενο τις εκτεταμένες και συνεχείς στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Ισραήλ και τη Γάζα, οι οποίες έχουν εισέλθει πλέον στην τρίτη ημέρα τους”, δήλωσε ο Daniszewski.
Καθώς ο πόλεμος εξελίσσεται, οι λέξεις που χρησιμοποιούν οι δημοσιογράφοι ενδέχεται να αλλάξουν. Την Παρασκευή, το BBC ανακοίνωσε ότι θα σταματήσει να χρησιμοποιεί τον όρο “μαχητές” για να περιγράψει τη Χαμάς. Σε δήλωσή του, ο οργανισμός ανέφερε: “Καθώς η κατάσταση εξελίσσεται, διαπιστώσαμε ότι ο συγκεκριμένος χαρακτηρισμός είναι ακατάλληλος για το κοινό μας”.
Η χρήση του όρου “τρομοκράτης” υπήρξε ιδιαίτερα προβληματική. Τόσο το CNN όσο και το Fox News χρησιμοποίησαν τον συγκεκριμένο χαρακτηρισμό για τους ένοπλους άνδρες από τη Γάζα που σκότωσαν 1.400 ανθρώπους στο Ισραήλ. Αρκετές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ηνωμένου Βασιλείου, χαρακτηρίζουν επίσημα τη Χαμάς ως τρομοκρατική οργάνωση.
Πολλά άλλα ειδησεογραφικά μέσα, όμως, έχουν επιλέξει να μην υιοθετήσουν τον όρο. Το Associated Press, για παράδειγμα, συνιστά ρητά την αποφυγή της χρήσης του.
“Οι όροι ‘τρομοκρατία’ και ‘τρομοκράτης’ είναι έντονα πολιτικοποιημένοι και συχνά χρησιμοποιούνται με ασυνέπεια. Οι λέξεις αυτές υποδηλώνουν ένα ευρύτατο φάσμα ενεργειών και καταστάσεων, και οι έντονες διαφωνίες γύρω από τη χρήση τους καθιστούν αναγκαία μια ακριβέστερη προσέγγιση, με λεπτομερή περιγραφή των γεγονότων, η οποία θα εξυπηρετήσει καλύτερα το κοινό”.
Ο πόλεμος μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς έχει τις ρίζες του στην πιο περίπλοκη, ίσως, διαμάχη του κόσμου. Για να την περιγράψει κανείς με ακρίβεια, θα πρέπει να κάνει εξίσου περίπλοκες γλωσσικές επιλογές. Οι δημοσιογράφοι έχουν καθήκον απέναντι στο κοινό τους να συνεχίσουν τα ρεπορτάζ τους, να αξιολογούν τη γλώσσα που χρησιμοποιούν και να την προσαρμόζουν ανάλογα με την περίσταση.