Πώς η νεολαία της Κένυας στράφηκε στους influencers για την ενημέρωσή της μετά την εισβολή διαδηλωτών στο κοινοβούλιο

Η 25η Ιουνίου 2024 ήταν μια καθοριστική μέρα για την Κένυα: χιλιάδες νέοι Κενυάτες, διαμαρτυρόμενοι για ένα αμφιλεγόμενο φορολογικό νομοσχέδιο που προέβλεπε αυξήσεις φόρων, εισέβαλαν στο εθνικό κοινοβούλιο. Οι πρωτοφανείς διαδηλώσεις πήραν τραγική τροπή όταν η αστυνομία άνοιξε πυρ εναντίον των διαδηλωτών, σκοτώνοντας τουλάχιστον 23 από αυτούς και τραυματίζοντας δεκάδες άλλους.

Είχαν προηγηθεί εβδομάδες μαζικών διαδηλώσεων σε μεγάλες πόλεις της χώρας, με τους νέους να οργανώνονται κυρίως μέσω των social media. Πέρα από την πολιτική διάσταση, τα γεγονότα ανέδειξαν μια βαθύτερη αλλαγή στον τρόπο που ενημερώνονται οι Κενυάτες, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή στο μιντιακό τοπίο της χώρας.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της εταιρείας ανάλυσης δεδομένων Odipo Dev, η ψηφιακή εποχή έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο που διαδίδονται και καταναλώνονται οι ειδήσεις και έχει ανατρέψει τον παραδοσιακό ρόλο των μεγάλων ειδησεογραφικών οργανισμών, καθώς οι πηγές ενημέρωσης είναι πλέον πιο διάσπαρτες και το τοπίο της ενημέρωσης εξελίσσεται διαρκώς.

Η έρευνα έδειξε ότι πλατφόρμες όπως το Instagram και το TikTok έχουν μετατραπεί σε νέα «πεδία μάχης» που διεκδικούν την προσοχή του κοινού, με εναλλακτικά μέσα, όπως η ιστοσελίδα Nairobi Gossip Club (NGC), να πρωταγωνιστούν στην κάλυψη των διαδηλώσεων, επισκιάζοντας ακόμη και κολοσσούς όπως το Nation Media Group και το Standard Media Group.

Σύμφωνα με την έρευνα, το NGC είχε την μεγαλύτερη απήχηση στο διαδίκτυο, με περισσότερες από 15 εκατομμύρια προβολές βίντεο και αλληλεπιδράσεις στο Facebook και το Instagram. Ακολούθησε το Citizen TV Kenya με λίγο περισσότερες από 10 εκατομμύρια αλληλεπιδράσεις. Αντίθετα, παραδοσιακά μέσα όπως το NTV Kenya, The Standard, KTN News Kenya και το Nation είχαν λιγότερες από 10 εκατομμύρια αλληλεπιδράσεις.

Η ερευνήτρια Norbert Mburu, που συμμετείχε στη μελέτη, εξηγεί ότι η επιτυχία του NGC δεν είναι τυχαία. «Αυτές οι πλατφόρμες απευθύνονται στη νέα γενιά που είναι εξοικειωμένη με την ψηφιακή τεχνολογία, προσφέροντας άμεσο και επίκαιρο περιεχόμενο, με το οποίο οι νέοι μπορούν να ταυτιστούν», δήλωσε. Πρόσθεσε, μάλιστα, ότι οι αλγόριθμοι των social media διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο, καθώς έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν ποιο περιεχόμενο προβάλλεται και πώς – ή όπως το αποκάλεσε η Mburu, «την απόλυτη editorial δύναμη».

«Οι αλγόριθμοι δίνουν προτεραιότητα σε αυτό που θέλουν να δουν οι χρήστες, προωθώντας έτσι εναλλακτικά μέσα όπως το NGC», ανέφερε. Η λειτουργία «For You» του TikTok, η οποία προτείνει εξατομικευμένο περιεχόμενο, έχει επηρεάσει και άλλες πλατφόρμες, αλλάζοντας ριζικά τον τρόπο με τον οποίο ενημερώνονται οι χρήστες.

Ο ερευνητής Μέσων Ενημέρωσης και δημοσιογράφος Δρ. Denis Galava τόνισε ότι η άνοδος των ψηφιακών πλατφόρμων έχει μεταμορφώσει τον τρόπο κατανάλωσης ειδήσεων από τους νέους Κενυάτες. «Οι νέοι περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στις ψηφιακές πλατφόρμες», εξηγεί. «Είναι απόλυτα φυσικό να ενημερώνονται εκεί, όπου αισθάνονται πιο άνετα».

Γιατί έχει σημασία αυτή η στροφή

Αυτή η τάση αναδεικνύει ένα γενικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα παραδοσιακά μέσα, τα οποία δυσκολεύονται να ανταγωνιστούν την αμεσότητα και τη διαδραστικότητα που προσφέρουν τα social media.

Στην Έκθεση του Reuters Institute για την Ψηφιακή Ενημέρωση 2024 διαπιστώθηκε ότι η χρήση των social media για ενημέρωση στην Κένυα εκτοξεύτηκε στο 77%, σημειώνοντας μεγάλη αύξηση σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Το YouTube έφτασε το 59%, ενώ το TikTok ανήλθε στο 36%, με την πλατφόρμα να είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στους νεότερους χρήστες. Πλέον, περισσότερο από το ένα τρίτο των Κενυατών στρέφεται στο TikTok για να ενημερωθεί, ακολουθώντας μια παγκόσμια τάση όπου το 23% των ατόμων ηλικίας 18-24 ετών χρησιμοποιούν την πλατφόρμα για ενημέρωση.

Η αλλαγή αυτή σχετίζεται άμεσα με την αυξανόμενη δημοτικότητα του βίντεο ως προτιμώμενη πηγή διαδικτυακή ενημέρωσης, ειδικά για το νεανικό κοινό. Σύμφωνα με την έκθεση, η μεγαλύτερη κατανάλωση βίντεο πραγματοποιείται στις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων (72%), ενώ ακολουθούν οι παραδοσιακές ειδησεογραφικές ιστοσελίδες με ποσοστό 22%. Το γεγονός αυτό δυσκολεύει ακόμα περισσότερο τις προσπάθειες των παραδοσιακών μέσων να κερδίσουν χρήματα από το περιεχόμενο τους και να αναπτύξουν άμεσες σχέσεις με το κοινό τους.

Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, πλατφόρμες όπως το Instagram και το TikTok έγιναν ζωτικά εργαλεία για τους νέους Κενυάτες, προσφέροντας ενημερώσεις σε πραγματικό χρόνο, βίντεο και σχόλια. Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, τα οποία περιορίζονται από προγράμματα και πιο αργές διαδικασίες επιμέλειας, τα social media προσέφεραν on-demand περιεχόμενο, το οποίο απευθυνόταν σε μια γενιά που δίνει προτεραιότητα στην ταχύτητα, την ευκολία στην χρήση και τη άμεση συμμετοχή.

Σύμφωνα με τον Emmanuel Chenze, Διευθύνοντα Σύμβουλο της Africa Uncensored, οι νέοι Κενυάτες προτιμούν περιεχόμενο που είναι άμεσα διαθέσιμο και σε μορφή που ταιριάζει στον τρόπο ζωής τους, κάτι που έρχεται σε έντονη αντίθεση με τις παλαιότερες γενιές, οι οποίες εξαρτώνται από την τηλεόραση ή τα έντυπα μέσα.

«Το Nairobi Gossip Club και αντίστοιχες πλατφόρμες προσφέρουν άμεσες ενημερωτικές καρτέλες/σουπεράκια, βίντεο και διαδραστικά φορμάτ που συχνά απουσιάζουν από τα κυρίαρχα μέσα», εξήγησε ο Chenze. Πρόσθεσε ότι οι περισσότερες από αυτές τις νέες πλατφόρμες και πολλοί influencers έχουν χτίσει κοινότητες μέσα από τις ενεργές συζητήσεις στα σχόλιά τους και έχουν αποκτήσει followers λόγω των προσωπικοτήτων τους, με τις οποίες μπορεί να ταυτιστεί το κοινό. Ως εκ τούτου, «τα παραδοσιακά μέσα δυσκολεύονται να τους συναγωνιστούν», όπως είπε.

Προσαρμοζόμενοι σε ένα κοινό που είναι εξοικειωμένο με την on-demand κατανάλωση περιεχομένου, έχουν δημιουργήσει κοινότητες που εμπιστεύονται και αλληλεπιδρούν με τις αναρτήσεις τους. «Το κοινό έχει αλλάξει», είπε ο Chenze και σημείωσε ότι το NGC και παρόμοιες πλατφόρμες απλώς ανταποκρίνονται σε αυτές τις ανάγκες. «Τα παραδοσιακά μέσα έχουν αργήσει να προσαρμοστούν, συνεχίζοντας να δίνουν προτεραιότητα στη διαμόρφωση της ατζέντας με τον παραδοσιακό τρόπο και όχι στην κάλυψη των αναγκών του κοινού».

Είναι δίκοπο μαχαίρι οι influencers;

Οι ψηφιακοί influencers διαδραμάτισαν κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση των συζητήσεων γύρω από τις διαδηλώσεις. Σύμφωνα με τη μελέτη της Odipo Dev, άτομα όπως η Murugi Munyi, ο Khalif Kairo και ο Eric Omondi αλληλεπίδρασαν με τους ακολούθους τους, προσφέροντας σχόλια σε πραγματικό χρόνο, με αποτέλεσμα τα ποσοστά του κοινού που τους παρακολουθούσε να είναι συχνά αντίστοιχα με εκείνα των παραδοσιακών μέσων. Η ικανότητά τους να παρουσιάζουν πληροφορίες με κατανοητούς και προσιτούς τρόπους ενίσχυσε την απήχησή τους.

Σύμφωνα με τη Mburu, ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο συνδέονται οι influencers με το κοινό τους είναι το κλειδί της επιτυχίας τους. «Παρουσιάζουν πληροφορίες με οικείο και γνώριμο τρόπο», εξήγησε η Mburu. Αυτό είναι κάτι που τα παραδοσιακά μέσα δυσκολεύονται να καταφέρουν.

Η άνοδος των influencers ως πηγών πληροφόρησης δημιουργεί πολλές προκλήσεις στη δημόσια σφαίρα. Σε αντίθεση με τους δημοσιογράφους, οι influencers δεν ακολουθούν τη δημοσιογραφική δεοντολογία. «Οι αναρτήσεις τους συχνά θολώνουν τα όρια μεταξύ άποψης και γεγονότος», επισήμανε ο δρ Galava, εκφράζοντας μια μεγάλη ανησυχία σε μια εποχή που πλήττεται ήδη από την παραπληροφόρηση. Ωστόσο, ο Chenze αντέτεινε ότι, ενώ τα παραδοσιακά μέσα στην Κένυα οφείλουν να ακολουθούν συγκεκριμένες αρχές και πολιτικές, η εφαρμογή τους διαφέρει από οργανισμό σε οργανισμό. «Το θέμα της προσέγγισης είναι τελείως διαφορετικό. Κάποιοι τα ακολουθούν, άλλοι όχι», είπε, αναφερόμενος στον τρόπο τήρησης αυτών των προτύπων.

Ταυτόχρονα, ο διττός ρόλος των influencers ως ψυχαγωγοί και διανομείς ειδήσεων θολώνει ακόμα περισσότερο αυτά τα όρια.

Κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, οι influencers δεν περιορίστηκαν μόνο στην κάλυψη των γεγονότων. Συμμετείχαν ενεργά και οι ίδιοι στις διαδηλώσεις. Πολλοί διοργάνωσαν ζωντανές συζητήσεις σε πλατφόρμες όπως το X, το TikTok και το Instagram. Παρείχαν ενημέρωση σε πραγματικό χρόνο στο κοινό τους και ανέλαβαν την εκπαίδευση των πολιτών πάνω σε αμφιλεγόμενα ζητήματα. Αυτή η προσέγγιση βοήθησε στη διαμόρφωση της αντίληψης του κοινού για τα γεγονότα και στον τρόπο αντίδρασής του.

Ο Δρ. Galava θεωρεί τους influencers δίκοπο μαχαίρι. Παρόλο που εκδημοκρατίζουν την ενημέρωση, πιστεύει ότι η έλλειψη τήρησης δημοσιογραφικών προτύπων ενέχει κινδύνους. «Η παραπληροφόρηση ευδοκιμεί όπου απουσιάζει η εμπιστοσύνη», εξήγησε ο Δρ/ Galava. «Είναι ευθύνη των δημοσιογράφων να πλοηγηθούν σε αυτό το τοπίο, ξεδιαλύνοντας τον “θόρυβο” και να προσφέρουν σαφήνεια και βαθύτερη κατανόηση των πραγμάτων».

Ο Chenze, ωστόσο, υποστηρίζει ότι υπάρχει δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ influencers και δημοσιογράφων για την εξασφάλιση αξιόπιστης ενημέρωσης. Συνδυάζοντας την ικανότητα των influencers να αλληλεπιδρούν με μεγάλες, στοχευμένες ομάδες κοινού με τα δημοσιογραφικά πρότυπα ακρίβειας και επαλήθευσης, αυτή η συνεργασία θα μπορούσε να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην ταχύτητα των κοινωνικών μέσων και την ανάγκη για αξιόπιστη ειδησεογραφία. Θα μπορούσε επίσης να συμβάλλει στη δημιουργία πιο ενημερωμένων και ενεργών κοινοτήτων, προσφέροντας ειδήσεις σε πραγματικό χρόνο με το απαραίτητο πλαίσιο και κύρος.

«Όταν οι influencers και οι δημοσιογράφοι συνεργάζονται, μπορούν να δημιουργήσουν ενδιαφέρον και αξιόπιστο περιεχόμενο που απευθύνεται σε νεότερες ηλικίες», δήλωσε ο Chenze.

Γιατί δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν τα παραδοσιακά ΜΜΕ

Η παραδοσιακή δημοσιογραφία στην Κένυα δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στις αλλαγές που επιφέρει η ψηφιακή εποχή. Παρά το γεγονός ότι οργανισμοί όπως το Nation και το The Standard διαθέτουν σημαντικούς πόρους, συχνά υστερούν στην εμπλοκή του κοινού διαδικτυακά.

Η Mburu αποδίδει αυτό το φαινόμενο στην αδράνεια των παραδοσιακών μέσων. «Τα παραδοσιακά μέσα δεν ανταγωνίζονται μόνο άλλους παραγωγούς ειδήσεων, αλλά κάθε τι που τραβά την προσοχή του κοινού στο διαδίκτυο, από το Netflix μέχρι το TikTok», είπε.

Οι οικονομικές πιέσεις, η μείωση των διαφημιστικών εσόδων και οι αλλαγές στις προτιμήσεις του κοινού περιπλέκουν ακόμα περισσότερο τα πράγματα για τα παραδοσιακά μέσα, τα οποία βλέπουν τα έσοδά τους να μειώνονται διαρκώς και δυσκολεύονται να καταστήσουν τις ψηφιακές πλατφόρμες τους προσοδοφόρες. «Για δεκαετίες τα παραδοσιακά μέσα επικεντρώνονταν στην πολιτική, αλλά οι νεότερες γενιές έχουν άλλες προτεραιότητες. Αναζητούν περιεχόμενο που να αντανακλά την πραγματικότητά τους, όχι μόνο πολιτικά νέα», δήλωσε ο Chenze.

Αυτή η μεταμόρφωση συνδέεται επίσης με πολιτισμικές αλλαγές. Για τους νέους Κενυάτες, η ενημέρωση δεν είναι απλώς πληροφόρηση. Είναι μια μορφή ψυχαγωγίας και ταυτότητας. «Οι ειδήσεις είναι meme», παρατήρησε η Mburu. «Για πολλούς νέους, η πρώτη επαφή με την επικαιρότητα είναι πιθανότατα ένα σύντομο και ενδιαφέρον βίντεο στο TikTok ή ένα story στο Instagram».

Η προτίμηση για οπτικά ελκυστικό περιεχόμενο σε μικρές δόσεις ανατρέπει τις παραδοσιακές έννοιες της δημοσιογραφίας. «Η Generation Z δεν βλέπει τα νέα ως κάτι που παράγεται αποκλειστικά από δημοσιογράφους», δήλωσε ο Δρ.Galava. «Εμπιστεύεται τους influencers και τα εναλλακτικά μέσα όσο και τα παραδοσιακά μέσα, αν όχι περισσότερο».

Επιπλέον, πλατφόρμες όπως το TikTok και το Instagram αλλάζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη σημασία της έννοιας «ειδησεογραφικό περιεχόμενο». Οι ιστορίες συχνά επιλέγονται και παρουσιάζονται με βάση τη δυνατότητα τους να γίνουν viral και όχι με κριτήριο την ουσιαστική τους σημασία. Αυτό έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου η εντυπωσιοθηρία και το clickbait κυριαρχούν, συχνά εις βάρος της ακρίβειας και της εις βάθους ανάλυσης.

«Οι Κενυάτες λατρεύουν το κουτσομπολιό και το δράμα», είπε η Mburu. «Πλατφόρμες όπως το NGC εκμεταλλεύονται αυτή την πολιτισμική προτίμηση, παρουσιάζοντας τα νέα με τρόπο που να είναι τόσο ψυχαγωγικός όσο και εύκολος στην διάδοση και την ανταλλαγή».

«Αύρα αντί αύρας»

Καθώς η νεολαία της Κένυας στρέφεται όλο και περισσότερο στα εναλλακτικά μέσα για να ενημερωθεί, οι ελεγκτές γεγονότων αντιμετωπίζουν αυξανόμενες προκλήσεις στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων του Ιουνίου, οι Κενυάτες ξεκίνησαν μια τάση στο X (πρώην Twitter)  όπου αντιπαρέβαλαν κάθε είδηση που εκλάμβαναν ως προπαγάνδα προερχόμενη από κυβερνητικούς φορείς - όπως την προεδρία και την αστυνομία - με τις δικές τους παραποιημένες εκδοχές, αποκαλώντας την πρακτική «αύρα αντί αύρας» (aura for aura).

Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτές οι σατιρικές, κατασκευασμένες αναρτήσεις είχαν μεγαλύτερη απήχηση από τις αρχικές κυβερνητικές ενημερώσεις. Οι αναρτήσεις «αύρα αντί αύρας» δεν περιορίστηκαν μόνο στο X, αλλά διαδόθηκαν και σε άλλες πλατφόρμες, όπως το Instagram και το Facebook. Εκεί, ωστόσο, οι χρήστες δεν γνώριζαν ότι επρόκειτο για αντι-προπαγάνδα που διαδίδονταν ως απάντηση στην κυβερνητική προπαγάνδα.

Η Makinia Juma, αναπληρώτρια αρχισυντάκτρια του Africa Check στην Κένυα, σημείωσε ότι κατά τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο παρατηρήθηκε αύξηση της παραπληροφόρησης που διαδιδόταν στις διάφορες πλατφόρμες της χώρας.

Εξήγησε ότι οι αναρτήσεις «αύρα για αύρα» έγιναν viral γιατί έπαιζαν με τα συναισθήματα του κόσμου εκείνη την περίοδο. «Ο κόσμος ήταν θυμωμένος και πρόθυμος να πιστέψει οτιδήποτε ήταν επικριτικό απέναντι στην κυβέρνηση», είπε. «Ακόμα και τα μικρά, παραπλανητικά βίντεο απέκτησαν δημοτικότητα, γιατί το κοινό είχε χάσει την εμπιστοσύνη του στους παραδοσιακούς θεσμούς», πρόσθεσε, επισημαίνοντας ότι η επαλήθευση και η διάψευση τέτοιου είδους περιεχομένου έγινε εξαιρετικά δύσκολη.

Εκείνη την περίοδο, οι επεξεργασμένες εικόνες, τα παραποιημένα βίντεο και οι ψευδείς τίτλοι ήταν η κύρια μορφή παραπληροφόρησης που διαδιδόταν στις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων. «Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είχε διαδοθεί τόσο ακόμα, αλλά είδαμε φωτογραφίες και απομονωμένα στιγμιότυπα να διαδίδονται πολύ γρήγορα», σημείωσε η Juma. «Η επεξεργασία του υλικού είχε γίνει με επαγγελματικό τρόπο, γεγονός που καθιστούσε ακόμα πιο δύσκολο τον εντοπισμό και την αφαίρεσή του από πλατφόρμες όπως το TikTok και το Facebook».

Όπως είπε, οι ελεγκτές γεγονότων αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν στις νέες τάσεις. «Έχουμε αναπτύξει τεχνικές ειδικά για κάθε πλατφόρμα, όπως τα σύντομα, ελκυστικά βίντεο στο TikTok, για να αντεπιτεθούμε στην παραπληροφόρηση», εξήγησε. «Οι νέοι θέλουν σύντομες εξηγήσεις. Αν κάτι δεν γίνεται σαφές μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, προχωρούν παρακάτω».

Το Africa Check έχει επίσης στραφεί σε προληπτικές στρατηγικές που είναι γνωστές ως «pre-bunking». Πριν από ένα σημαντικό γεγονός, αναλύουν προηγούμενες τάσεις παραπληροφόρησης και εκπαιδεύουν το κοινό πάνω στις κοινές τακτικές που χρησιμοποιούνται για τη διάδοση παραπληροφόρησης σχετικά με το θέμα. «Αυτό βοηθά τους ανθρώπους να αξιολογούν κριτικά τις πληροφορίες, καθώς αυτές εμφανίζονται», είπε η Juma.

Το μέλλον των ελεγκτών γεγονότων

Για τους ελεγκτές γεγονότων (fact-checkers), η συνεργασία με τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης είναι κρίσιμη στη μάχη κατά της παραπληροφόρησης και της διασποράς ψευδών ειδήσεων. «Το TikTok εισήγαγε εργαλεία για τον εντοπισμό παραπληροφόρησης κατά τη διάρκεια εκλογών, ενώ τα αναλυτικά δεδομένα του Facebook μας βοηθούν να εντοπίζουμε ψευδείς ειδήσεις που γίνονται viral σε πραγματικό χρόνο», ανέφερε η Juma. Ωστόσο, τα προβλήματα παραμένουν. «Πλατφόρμες όπως το X αντιστέκονται στις πρωτοβουλίες ελέγχου γεγονότων, αφήνοντας την παραπληροφόρηση να διαδίδεται ανεξέλεγκτα και να διαβρώνει την εμπιστοσύνη του κοινού».

Η Juma πρόσθεσε ότι εργάζονται ενεργά για την προώθηση της κριτικής σκέψης στα μέσα ενημέρωσης σε όλη τη χώρα. Τόνισε ότι ο έλεγχος γεγονότων από μόνος του δεν είναι αρκετός. «Στοχεύουμε σε δευτεροβάθμια σχολεία και κοινοτικά ραδιόφωνα για να διδάξουμε στους νέους πώς να αναγνωρίζουν τις ψευδείς πληροφορίες», εξήγησε. Επεσήμανε επίσης ότι το διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο των εναλλακτικών μέσων απαιτεί τη συνεργασία δημοσιογράφων, εκπαιδευτικών και τεχνολογικών εταιρειών. «Ο έλεγχος γεγονότων πρέπει να εξελίσσεται μαζί με αυτές τις πλατφόρμες», είπε. «Δεν αρκεί να διαψεύδουμε τις ψευδείς ειδήσεις. Πρέπει να υιοθετήσουμε μια κουλτούρα όπου δίνει βαρύτητα στην αλήθεια».

Καθώς οι ελεγκτές γεγονότων και οργανισμοί όπως το Africa Check προσπαθούν να περιορίσουν την παραπληροφόρηση, η πρόσφατη απόφαση της Meta να καταργήσει το ανεξάρτητο πρόγραμμα ελέγχου γεγονότων και να το αντικαταστήσει με ένα σύστημα κοινοτικών σχολίων — εμπνευσμένο από το αντίστοιχο εργαλείο του X — μεταθέτει την ευθύνη για τον εντοπισμό και την ερμηνεία αμφιλεγόμενου περιεχομένου στους ίδιους τους χρήστες.

Η Juma επισήμανε ότι αυτή η αλλαγή μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στον έλεγχο της παραπληροφόρησης. «Η μετάθεση της διαχείρισης περιεχομένου στην κοινότητα μπορεί να μην είναι τόσο αποτελεσματική σε περιοχές όπου η παραπληροφόρηση έχει πολιτικά κίνητρα και εξαπλώνεται ταχύτατα».

Τόνισε ότι στην Κένυα, όπου οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έχουν εκατομμύρια χρήστες, η ανεξέλεγκτη διασπορά ψευδών πληροφοριών θα μπορούσε να αυξηθεί, ιδίως σε κρίσιμες περιόδους, όπως οι εκλογές.

«Η αποτελεσματικότητα των κοινοτικών σχολίων εξαρτάται από την ενεργή και ενημερωμένη συμμετοχή των χρηστών», πρόσθεσε η Juma. «Σε ψηφιακά αναλφάβητες περιοχές ή μέρη όπου οργανώνονται εκστρατείες παραπληροφόρησης, αυτό το σύστημα μπορεί εύκολα να χειραγωγηθεί, επιτρέποντας την ανεξέλεγκτη διάδοση ψευδών ειδήσεων και αποπληροφόρησης».

Από τα memes στις απαγωγές

Στο ίδιο πνεύμα με το σύνθημα «αύρα αντί αύρας», τα social media στην Κένυα έχουν πλημμυρίσει με φωτογραφίες και βίντεο που έχουν δημιουργηθεί με τεχνητή νοημοσύνη και απεικονίζουν εθνικούς ηγέτες σε αμφιλεγόμενες και κατασκευασμένες καταστάσεις. Ανάμεσα στις πιο διαδεδομένες είναι οι εικόνες που παρουσιάζουν τη σορό του προέδρου William Ruto να εκτίθεται σε δημόσια θέα ή να κείτεται νεκρός μέσα σε φέρετρο.

Επιπλέον, οι Κενυάτες δημιούργησαν viral σκίτσα που καυτηριάζουν τις αντιφάσεις του προέδρου. Σε απάντηση, η επικοινωνιακή ομάδα του προεδρείου δημοσίευσε δικά της σκίτσα, παρουσιάζοντας την πρόοδο της κυβέρνησης στην υλοποίηση των υποσχέσεων της.

Ωστόσο, αυτές οι δημιουργικές εκφράσεις πήραν σκοτεινή τροπή. Νέοι που μοιράστηκαν αυτές τις εικόνες τεχνητής νοημοσύνης και τα επικριτικά σκίτσα φέρονται να έχουν απαχθεί από υπόπτους κρατικούς αξιωματούχους ασφαλείας. Η αστυνομία αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη. Παρόλο που κάποιοι από τους απαχθέντες αφέθηκαν ελεύθεροι μετά από τη δημόσια κατακραυγή, η τύχη άλλων παραμένει ακόμα άγνωστη.

Σύμφωνα με την Εθνική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Κένυας (KNCHR), μεταξύ Ιουνίου και Δεκεμβρίου 2024, καταγράφηκαν 82 περιστατικά απαγωγών και παράνομων εξαφανίσεων, με 29 άτομα να παραμένουν αγνοούμενα.

Γιατί τα ψηφιακά μέσα με τοπικές διαλέκτους ευημερούν

Τα τοπικά μέσα στην Κένυα κερδίζουν επίσης έδαφος στο εξελισσόμενο ψηφιακό τοπίο της χώρας. Σύμφωνα με τη μελέτη, τα μέσα που χρησιμοποιούν τοπικές διαλέκτους αντιπροσωπεύουν πλέον το 10% των συνολικών αλληλεπιδράσεων στο Facebook και το Instagram, γεγονός που επιβεβαιώνει την αυξανόμενη επιρροή τους σε ένα κοινό που αναζητά περιεχόμενο προσαρμοσμένο στην τοπική κουλτούρα.

Παρά το γεγονός ότι, παραδοσιακά, τα αγγλόφωνα μέσα είχαν πάντα την πρωτοκαθεδρία, σταθμοί που χρησιμοποιούν τοπικές διαλέκτους όπως, μεταξύ άλλων, το Kameme FM, το Inooro TV και το Ramogi TV, έχουν πλέον εξίσου δυναμική παρουσία στους ψηφιακούς χώρους. Θίγοντας πολιτισμικά ζητήματα που αφορούν τις τοπικές τους κοινότητες και μιλώντας απευθείας σε αυτές, τα μέσα με τοπικές διαλέκτους έχουν γίνει μια αξιόπιστη πηγή ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, με την οποία ταυτίζεται το κοινό.

Ο Δρ. Galava συμφωνεί με τα ευρήματα της μελέτης και προσθέτει ότι η αυξανόμενη παρουσία των σταθμών με τοπικές διαλέκτους είναι μια θετική εξέλιξη, καθώς ενισχύει τη συμπερίληψη και διασφαλίζει την πρόσβαση διαφορετικών κοινοτήτων της Κένυας σε ειδήσεις και πληροφορίες στη μητρική τους γλώσσα. «Λειτουργούν ως γέφυρα μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων και του ευρύτερου εθνικού διαλόγου», είπε. «Η ψηφιακή τους παρουσία διασφαλίζει ότι οι περιθωριοποιημένες φωνές δεν μένουν εκτός διαλόγου».

«Ένα εργαλείο επιρροής»

«Τα μέσα ενημέρωσης της Κένυας ιστορικά αποτελούσαν πάντα ένα εργαλείο επιρροής και όχι δημόσιου συμφέροντος», είπε ο Δρ. Galava. Το γεγονός αυτό δυσχεραίνει τις προσπάθειες προσαρμογής στην ψηφιακή εποχή, όπου η εμπιστοσύνη και η αλληλεπίδραση είναι καθοριστικής σημασίας.

Ο Δρ. Galava εξήγησε ότι η δημιουργία των μέσων ενημέρωσης στην Κένυα είναι στενά συνδεδεμένη με πολιτικά και εμπορικά συμφέροντα. «Τα ΜΜΕ στην Κένυα δεν ιδρύθηκαν με στόχο την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος», είπε. «Είτε μιλάμε για το Standard, το οποίο ιδρύθηκε από αποικιακούς επιχειρηματίες, είτε για το Nation που ιδρύθηκε από τον Aga Khan, τα μέσα αυτά δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα των ιδιοκτητών τους, είτε ως εργαλείο διαπραγμάτευσης με τις κυβερνήσεις είτε ως πλατφόρμα για την προώθηση συγκεκριμένης ατζέντας.»

Αυτή η ιστορική κληρονομιά έχει διαμορφώσει την αντίληψη του κοινού ότι τα μέσα ενημέρωσης βάζουν πάνω απ’ όλα την εξουσία και το κέρδος, αντί για το δημόσιο συμφέρον. «Οι δημοσιογράφοι και το κοινό συχνά θεωρούν ότι τα μέσα ενημέρωσης υπηρετούν ευγενείς στόχους, όπως η ελευθερία του λόγου και το δημόσιο συμφέρον», παρατήρησε. «Όμως αυτά τα ιδανικά δεν ευθυγραμμίζονται με τις θεμελιώδεις αρχές ίδρυσης των μέσων, οι οποίες είχαν σκοπό την επιρροή και τον έλεγχο.»

Η ψηφιακή εποχή έχει αναδείξει ακόμα περισσότερο αυτές τις αντιφάσεις. Τα παραδοσιακά μέσα, που κάποτε στηρίζονταν σε διαφημίσεις και κρατική υποστήριξη, τώρα ανταγωνίζονται με ψηφιακές πλατφόρμες και influencers, οι οποίοι δεν έχουν τις ίδιες οικονομικές και νομικές δεσμεύσεις.

«Το οικονομικό μοντέλο της δημοσιογραφίας στην Κένυα υπήρξε πάντα προβληματικό», είπε ο Δρ. Galava. «Τα μέσα ενημέρωσης ήταν σχεδιασμένα για να επηρεάζουν και όχι για να εξυπηρετούν, και τώρα πασχίζουν να προσαρμοστούν σε μοντέλα που δίνουν προτεραιότητα στη συμμετοχή του κοινού και στην εμπιστοσύνη».

Τόνισε τη σημασία του επαναπροσδιορισμού των παραδοσιακών πηγών εσόδων και πρόσθεσε ότι η διαφήμιση από μόνη της δεν μπορεί να υποστηρίξει τα παραδοσιακά μέσα σε έναν κόσμο όπου οι νεότερες γενιές στρέφονται στο TikTok και το Instagram για ενημέρωση. «Τα ΜΜΕ πρέπει να καινοτομήσουν και να βρουν νέα μοντέλα για το ψηφιακό τους περιεχόμενο, διατηρώντας παράλληλα την αξιοπιστία τους», είπε.

Για να επιβιώσουν, τα παραδοσιακά μέσα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της εμπιστοσύνης. «Η αποκατάσταση αυτής της εμπιστοσύνης απαιτεί μια αλλαγή προσέγγισης: πρέπει να πάψουμε να ενισχύουμε τις φωνές των ισχυρών και, αντ’ αυτού, να εστιάσουμε σε όσα πραγματικά απασχολούν το κοινό», δήλωσε ο δρ Galava.

Παρά τις προκλήσεις, πιστεύει ότι η ψηφιακή εποχή προσφέρει ευκαιρίες για μικρότερα και πιο ευέλικτα newsroom. «Βλέπω ένα μέλλον, όπου θα αναδυθούν μικρότερα, εξειδικευμένα μέσα που θα στοχεύουν σε συγκεκριμένο κοινό», δήλωσε. «Το πρώτο πραγματικά ψηφιακό newsroom στην Κένυα θα εμφανιστεί και θα πετύχει δίνοντας έμφαση στην ουσία και τη σύνδεση με το κοινό, όχι στο μέγεθος».

Ποιο είναι το μέλλον των ψηφιακών μέσων στην Κένυα;

Μελλοντικά, ο ρόλος των παραδοσιακών μέσων στην Κένυα θα εξαρτηθεί από την ικανότητά τους να προσαρμοστούν. Ο Δρ. Galava υποστήριξε ότι τα παραδοσιακά μέσα πρέπει να εστιάσουν στις βασικές τους αδυναμίες: την αξιοπιστία και την εις βάθος ανάλυση. «Τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να εξηγούν σωστά σύνθετα ζητήματα, βοηθώντας το κοινό να τα κατανοήσει», είπε.

Για τον Chenze, το έδαφος είναι πρόσφορο για καινοτομία. «Η τεχνητή νοημοσύνη και η ανάλυση δεδομένων μπορούν να βοηθήσουν τα μέσα να κατανοήσουν τις προτιμήσεις του κοινού και να προσαρμόσουν το περιεχόμενο αναλόγως», δήλωσε. Ωστόσο, προειδοποίησε για την υπερβολική εξάρτηση από την τεχνολογία, τονίζοντας ότι η αξιοπιστία και η δημιουργία ουσιαστικής σύνδεσης με το κοινό παραμένουν η βάση της αποτελεσματικής δημοσιογραφίας. «Σε τελευταία ανάλυση, το ζητούμενο είναι να κερδίσεις την εμπιστοσύνη και να παραμείνεις επίκαιρος», πρόσθεσε.

Από την άλλη, η Mburu σημείωσε ότι δίνεται στα μέσα η ευκαιρία να αποδείξουν την αξία τους, θέτοντας τους έχοντες την εξουσία προ των ευθυνών τους και βοηθώντας το κοινό να κατανοήσει αντικειμενικά τον κόσμο γύρω του. «Η αντικειμενικότητα δεν ήταν ποτέ πιο αναγκαία».

Ταυτόχρονα, τόνισε ότι οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και τα εναλλακτικά μέσα θα συνεχίσουν να παίζουν κρίσιμο ρόλο στον κοινωνικοπολιτικό διάλογο στην Κένυα, όσο οι νέοι πιέζουν για καταπολέμηση της διαφθοράς και ενόψει των επερχόμενων εκλογών. «Ο επόμενος πρόεδρος της Κένυας μπορεί να αναδειχθεί μέσα από challenges του TikTok και το X Spaces».

Μετάφραση: Ανατολή Σταυρουλοπούλου