Το πρωτότυπο άρθρο δημοσιεύθηκε από το Poynter στις 13/10/2023 και αναδημοσιεύθηκε από το iMEdD κατόπιν άδειας. Η αναδημοσίευση του απαιτεί άδεια από τον εκδότη. Σε περίπτωση ασυμφωνίας μεταξύ των μεταφράσεων, υπερισχύει η αρχική πηγή.
«Γνωρίζουμε ότι ο πόλεμος είναι αιματηρός και βίαιος. Και το σίγουρο είναι ότι κάποιες εικόνες πρέπει να προβληθούν»
Οι λέξεις έχουν σημασία, ειδικά όταν καλύπτεις έναν πόλεμο
Η επιλογή των λέξεων, ειδικά στην κάλυψη ενός πολέμου, έχει γίνει αντικείμενο debate μεταξύ των ειδησεογραφικών μέσων.
Όσο ο πόλεμος μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς κλιμακώνεται, οι φρικαλεότητες γίνονται όλο και πιο έκδηλες καθημερινά. Οι εικόνες κόβουν την ανάσα. Παιδιά ανασύρονται από τα συντρίμμια. Άνθρωποι αιματοβαμμένοι και τραυματισμένοι. Άψυχα σώματα στους δρόμους. Όμηροι δίνουν μάχη για τη ζωή τους.
Όποιoς έχει σήμερα ένα κινητό τηλέφωνο μπορεί να απαθανατίσει και να δημοσιεύσει εικόνες πιο γρήγορα και πιο εύκολα από ποτέ. Οι New York Times ανέφεραν αυτήν την εβδομάδα ότι η Χαμάς δημοσιεύει βίντεο που έχουν στόχο να σπείρουν τον τρόμο στο Telegram και στο Χ (πρώην Twitter).
Κατά την καταγραφή βίαιων συγκρούσεων, μια από τις δυσκολότερες αποφάσεις που καλούνται να πάρουν οι αρχισυντάκτες, είναι να αποφασίσουν τι θα φτάσει στα μάτια των τηλεθεατών, ειδικά εάν οι εικόνες περιλαμβάνουν δυσάρεστες σκηνές. Σκοπός των δημοσιογράφων δεν είναι να ωραιοποιήσουν ή να λογοκρίνουν την πραγματικότητα. Αλλά επιβάλλεται, επίσης, και η αποφυγή του κιτρινισμού.
Για να διερευνήσω τρόπους με τους οποίους τα μέσα ενημέρωσης καλούνται να πάρουν δύσκολες αποφάσεις όσον αφορά τις μεταδόσεις και τις δημοσιεύσεις τους κατά τη διάρκεια ενός πολέμου, πήρα συνέντευξη από δύο βετεράνους αρχισυντάκτες-ειδικούς σε δεοντολογικά πρότυπα σχετικά με τις αποφάσεις που έλαβαν αυτήν την εβδομάδα. Και οι δύο, περιέγραψαν μια διαδικασία που είναι περισσότερο τέχνη, παρά επιστήμη.
«Στο CBS News θεωρούμε ότι είναι σημαντικό να δείχνουμε την πραγματικότητα του πολέμου και τις συνέπειές του στον άμαχο πληθυσμό. Δεν θα πρέπει να ωραιοποιούμε τον πόλεμο», ανέφερε η Claudia Milne, αντιπρόεδρος σε θέματα δεοντολογικών προτύπων και πρακτικών στο CBS News. «Πέρα από αυτό, έχουμε υπόψη μας ότι οι άμαχοι είναι θύματα βίας και θέλουμε να διαφυλάξουμε την αξιοπρέπεια αυτών των ανθρώπων, όσο το δυνατόν περισσότερο».
Στο σημείο αυτό είναι που προκύπτουν πολλά ζητήματα: προσβάλλεται η αξιοπρέπεια όταν προβάλλονται άνθρωποι σε απόγνωση ή οι νεκροί; Ή η μη προβολή τους δεν θα εξυπηρετούσε το στόχο της δημιουργίας μιας πιο ενημερωμένης κοινωνίας;
«Θα μπορούσαμε να αλλοιώσουμε τα χαρακτηριστικά των προσώπων των ατόμων που έχουν σκοτωθεί, εάν φαίνονται ευκρινώς», είπε η Milne. «Σκεφτόμαστε το κοινό μας και μεριμνούμε ώστε να μην αναμεταδώσουμε εικόνες, που θα τους κάνουν να νιώσουν αποστροφή, υπονομεύοντας κατά αυτόν τον τρόπο το στόχο του να επιχειρήσουμε να τους δείξουμε τι πραγματικά συμβαίνει».
Η Milne ανέφερε ότι το CBS News λαμβάνει επίσης υπόψη κατά πόσο ενδέχεται να παρακολουθούν τηλεόραση παιδιά την ώρα εκείνη και πολύ συχνά προειδοποιεί τους τηλεθεατές εάν πρόκειται να προβληθούν σκληρές εικόνες.
Το θέμα των εικόνων εκείνων που θα προβληθούν τελικά στους κοινό απασχολεί επίσης και το Associated Press, το οποίο χρησιμοποιεί ανταποκριτές σε ολόκληρο τον κόσμο και τους στέλνει σε ζώνες συγκρούσεων.
«Γνωρίζουμε ότι ο πόλεμος είναι αιματηρός και βίαιος. Και το σίγουρο είναι ότι κάποιες εικόνες πρέπει να προβληθούν (δύο παραδείγματα αποτελούν το καρέ του Nick Ut με τη φιγούρα του κοριτσιού που χτυπήθηκε από ναπάλμ ή η φωτογραφία του Eddie Adams που απαθανατίζει την εν ψυχρώ εκτέλεση ενός Βιετκόγκ κρατούμενου)», ανέφερε ο John Daniszewski, αντιπρόεδρος και συντάκτης σε θέματα δεοντολογικών προτύπων στο Associated Press. «Αλλά γνωρίζουμε ότι αιματοβαμμένα, κατακρεουργημένα κορμιά υπάρχουν σε κάθε πόλεμο και σε πολλά ατυχήματα και δεν μεταφέρουμε όλες αυτές τις εικόνες στον κόσμο, λόγω σεβασμού προς το κοινό και σεβασμού προς τα θύματα και τις οικογένειές τους. Έτσι, είναι πάντα αναγκαία η επίτευξη ισορροπίας».
Το Associated Press βρίσκεται στη μοναδική θέση να συγκεντρώνει ρεπορτάζ, βίντεο και εικόνες για τα δικά του κανάλια, αλλά και να αναμεταδίδει επίσης πλάνα ως ειδησεογραφικό πρακτορείο στα μέσα ενημέρωσης, που είναι συνδρομητές του. Η εξυπηρέτηση και των δύο πλευρών είναι το ζητούμενο, καθώς διαχειρίζεται πολεμικά στιγμιότυπα.
«Όταν φτάνει μια φωτογραφία ή ένα βίντεο που έχει ιδιαίτερα σκληρό περιεχόμενο, όπως για παράδειγμα ένα πτώμα ή ένα αιματοβαμμένο ή ακρωτηριασμένο σώμα ή εικόνες θανάτου, συζητάμε για την εικόνα μεταξύ μας και αποφασίζουμε κατά πόσο η ειδησεογραφική της αξία δικαιολογεί την προβολή της», ανέφερε ο Daniszewski.
Το ΑΡ εφαρμόζει διαφορετικό κώδικα δεοντολογίας για πλάνα που θα αναμεταδοθούν από τα μέσα, που είναι συνδρομητές του.
«Όσον αφορά το οπτικό υλικό που προορίζεται για άλλες αίθουσες σύνταξης, είμαστε κατά κάποιο τρόπο λιγότερο αυστηροί σχετικά με το τι θα διανείμουμε, θεωρώντας ότι οι αίθουσες σύνταξης μπορούν να λάβουν τις δικές τους δεοντολογικές αποφάσεις», είπε. «Θα επισημάνουμε ότι τα βίντεο αυτά περιλαμβάνουν σκληρό υλικό, ώστε να καταστήσουμε σαφές στους αρχισυντάκτες ότι θα πρέπει να τα αξιολογήσουν οι ίδιοι. Για customer-ready υλικό, πολλές φορές δεν απομακρύνουμε τις σκληρές εικόνες ή εάν αποφασίσουμε ότι η εικόνα είναι πολύ σημαντική, ετοιμάζουμε μια προειδοποίηση προς τους πελάτες μας ότι η εικόνα ή το βίντεο που ακολουθεί περιέχει σκληρό υλικό, προτού ανοιχθεί διαδικτυακά».
Το CBS News δεν είναι ειδησεογραφικό πρακτορείο, όπως το Associated Press, αλλά εξακολουθεί να καταπιάνεται με αποφάσεις που έχουν να κάνουν με τη μετάδοση σκληρού υλικού.
«Δεν επαναχρησιμοποιούμε σκληρές εικόνες και βίντεο επανειλημμένα σε ένα άρθρο, ούτε τα χρησιμοποιούμε στο φόντο. Προσπαθούμε να είμαστε προσεκτικοί και να χρησιμοποιούμε εικόνες όταν είναι απαραίτητο, αλλά όχι να κάνουμε κατάχρηση αυτών», ανέφερε η Milne. «Έχουμε την τάση να αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε τις πλέον σκληρές εικόνες σε τίτλους ή διαφημιστικά για να μην θεωρηθεί ότι εκμεταλλευόμαστε καταστάσεις».
Αυτήν την εβδομάδα, πλάνα από ομήρους που κρατήθηκαν από τη Χαμάς ανακυκλώθηκαν μέσω της κάλυψης, κάποιες φορές επαναλαμβανόμενα, όπως περιέγραψε η Milne. Οι καταστάσεις ομηρίας αποτελούν άλλο ένα σημείο πίεσης για τις αίθουσες σύνταξης, καθώς πρέπει να προσέχουν η κάλυψη να μην προάγει ακούσια το σκοπό των απαγωγέων. Τα πλάνα ενδέχεται να θεωρούνται και προπαγάνδα. Σκοπός είναι να μην ρίχνουν λάδι στη φωτιά των εξτρεμιστικών ομάδων, που επιθυμούν να σπείρουν τον τρόμο.
«Αποφεύγουμε να δείχνουμε ομήρους και κρατούμενους με τρόπο που θα ωφελούσε τους απαγωγείς τους», τόνισε ο Daniszewski. «Έχουμε επίγνωση των διεθνών συμβάσεων που απαγορεύουν στα κράτη να προβάλουν κρατούμενους για να τους εξευτελίσουν. Περιστασιακά, επιτρέπουμε την περιορισμένη χρήση τέτοιων εικόνων, αλλά μόνον ως αποδεικτικό στοιχείο ότι οι όμηροι είναι ζωντανοί».
Προτού ενταχθώ στην ομάδα του Poynter το καλοκαίρι που μας πέρασε, ήμουν μέλος μιας 12μελούς ομάδας που διαχειριζόταν δεοντολογικά πρότυπα και πρακτικές σε όλο το δίκτυο και τα ψηφιακά κανάλια του NBC News. Έμαθα ότι δεν υπάρχουν γρήγορες και εύκολες απαντήσεις για όλο αυτό.
Ενώ ενδεχομένως υπάρχουν κάποια ανεπίσημα πρότυπα για τη διαχείριση ευαίσθητων εικόνων – όπως είναι η προσθήκη προειδοποίησης από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, προτού βγάλουν στον αέρα ή προβάλλουν σκληρό περιεχόμενο – δεν υφίστανται καθολικοί κανόνες στον τομέα αυτό.
«Στη δημοσιογραφία, τουλάχιστον στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο κώδικας δεοντολογίας σας είναι εδραιωμένος στον δημοσιογραφικό οργανισμό για τον οποίον εργάζεστε. Έτσι, κάθε δημοσιογραφικός οργανισμός πρέπει να λαμβάνει τις δικές του αποφάσεις», επεσήμανε η Kelly McBride, αντιπρόεδρος του Poynter και πρόεδρος του Craig Newmark Center for Ethics and Leadership.
Όσον αφορά στη λήψη αποφάσεων με γνώμονα τις αξίες ενός οργανισμού, η McBride προσφέρει μια πρώτη συλλογιστική: «Εάν υπάρχει σαφής δημοσιογραφικός σκοπός και δεν τον δείχνουμε, τότε αποτυγχάνουμε στον πρωταρχικό σκοπό της ενημέρωσης του κοινού».
Είναι μια τραγική εβδομάδα σε μια ιδιαίτερη δύσκολη περίοδο για την ειδησεογραφία και τα ρεπορτάζ. Αναμφισβήτητα, όσο διαβάζετε το άρθρο αυτό, όλο και περισσότεροι δημοσιογράφοι βρίσκονται καθ’ οδόν για την εμπόλεμη ζώνη. Σύντομα, θα έρθουν αντιμέτωποι με τη ζοφερή πραγματικότητα της μάχης και οι κάμερές τους θα δουλεύουν ασταμάτητα. Καταλήγοντας, η McBride ανέφερε ότι οι δημοσιογράφοι αυτοί δεν θα πρέπει να απολογούνται που εκπληρώνουν μια από τις βασικές λειτουργίες της δουλειάς τους: αυτής του ρεπορτάζ.
«Δεν θα κατηγορούσα ποτέ έναν δημοσιογραφικό οργανισμό που γίνεται άμεσος μάρτυρας του πολέμου και στη συνέχεια δείχνει και λέει στον κόσμο “να τι είδαμε”, γιατί προσθέτει στο ευρύτερο πλαίσιο της κατάστασης».
