Small Talk: Πόλεμος στην Ουκρανία – Πώς φτάσαμε στη ρωσική εισβολή και πώς θα μοιάζει η επόμενη μέρα.
Ο Στρατής Τριλίκης, συνιδρυτής και διευθυντής προγραμμάτων του iMEdD, συζητά για τις πολλαπλές διαστάσεις του πολέμου στην Ουκρανία με τον Δημήτρη Χριστόπουλο, καθηγητή Πολιτειολογίας και Κοσμήτορα της σχολής Πολιτικών Επιστημών του Πάντειου Πανεπιστημίου.
Πρόσφατες εικόνες από την πόλη Μπούκα λίγο έξω από το Κίεβο, οι οποίες απαθανατίστηκαν καθώς οι Ουκρανικές δυνάμεις ξανακέρδιζαν έδαφος μετά την υποχώρηση των Ρωσικών δυνάμεων, δείχνουν εκτεταμένη καταστροφή και πτώματα αμάχων διασκορπισμένα στους δρόμους.
Οι εικόνες αυτές κυκλοφόρησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μεταδόθηκαν από μέλη του διεθνούς τύπου που επισκέφτηκαν τις τελευταίες ημέρες την πόλη.
Οι πρώτες εκθέσεις από οργανώσεις προάσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων σχετικά με τις ενέργειες των Ρωσικών δυνάμεων εμπεριείχαν λεπτομερή στοιχεία σχετικά με τη βία που είχε ως στόχο αμάχους. Την ίδια ώρα, σε συνεντεύξεις με κατοίκους της περιοχής, ευθύνες επιρρίπτονταν στα Ρωσικά στρατεύματα ότι προβαίνουν σε συνοπτικές εκτελέσεις άοπλων ανδρών με την υπόνοια ότι είχαν πολεμήσει για τις Ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις στο Ντονμπάς το 2014 ή απλώς «και μόνο επειδή έφεραν τατουάζ με το εθνικό έμβλημα της Ουκρανίας».
Ρώσοι αξιωματούχοι απέκρουσαν αυτούς τους ισχυρισμούς. Στις 3 Απριλίου, το Ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών δημοσίευσε δήλωση, η οποία αργότερα επαναδημοσιεύτηκε από το Ρωσικό Υπουργείο Άμυνας, στην οποία διατύπωνε κατηγορηματικά ότι «οι φωτογραφίες και το βίντεο από την πόλη Μπούκα είναι άλλη μια απάτη, μια σκηνοθετημένη παραγωγή και πρόκληση του καθεστώτος του Κιέβου για τα Δυτικά μέσα ενημέρωσης», κάνοντας χρήση της Ρωσικής ορθογραφίας για την Ουκρανική πρωτεύουσα.
Υπό τον τίτλο «Πραγματικά Περιστατικά», το Ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών ισχυρίστηκε σε ανάρτησή του στο Telegram ότι «δεν ασκήθηκε βία ούτε σε έναν κάτοικο της περιοχής» προτού μνημονεύσει την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας από Ρώσους στρατιώτες. Υποστήριξαν επίσης ότι οι κάτοικοι της περιοχής ήταν ελεύθεροι να μετακινήθουν καθ’ όλο το διάστημα που η πόλη βρισκόταν υπό την κατοχή των Ρωσικών δυνάμεων.
Στις 4 Απριλίου, ο Ρώσος Υπουργός Σεργκέι Λαβρόφ επέμεινε στα σημεία αυτά, δηλώνοντας ότι το Υπουργείο Άμυνας αποκάλυψε «ενδείξεις ψεύτικων βίντεο και λοιπών παραποιήσεων». Ο εκπρόσωπος τύπου του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πέσκοφ δήλωσε ότι «η ημερολογιακή ακολουθία των γεγονότων δεν συνηγορεί υπέρ των εν λόγω ισχυρισμών».
Μετά από λίγο καιρό, ομοσπονδιακοί ερευνητές στη Ρωσία ανακοίνωσαν ότι θα λάμβαναν αυστηρότερα μέτρα έναντι όσων διασπείρουν πληροφορίες που υποστηρίζουν ότι Ρώσοι στρατιώτες ευθύνονται για τη δολοφονία αμάχων στη Μπούκα.
Εντούτοις, υφίστανται αποδεικτικά στοιχεία ανοιχτού κώδικα που φαίνονται να αντιβαίνουν στους ισχυρισμούς για περίτεχνες απάτες και σκηνοθετημένες παραγωγές, καθώς και να θέτουν υπό αμφισβήτηση τo διαφαινόμενο χρονοδιάγραμμα γεγονότων που περιγράφεται από τη Ρωσία τις τελευταίες ημέρες.
Το Χρονοδιάγραμμα της Αποχώρησης
Το Υπουργείο Εξωτερικών σε δήλωσή του στο Telegram υποστήριζε ότι οι Ρωσικές δυνάμεις αποχώρησαν από τη Μπούκα στις 30 Μαρτίου. Ισχυριζόταν επίσης ότι «τα αποκαλούμενα ‘αποδεικτικά στοιχεία των εγκλημάτων’ στη Μπούκα δεν προέκυψαν μέχρι την τέταρτη ημέρα» αφότου οι δυνάμεις της είχαν προφανώς φύγει, ήτοι στις 3 Απριλίου «όταν η Υπηρεσία Ασφάλειας της Ουκρανίας και εκπρόσωποι των Ουκρανικών μέσων ενημέρωσης έφτασαν στην πόλη». Η Ρωσική δήλωση παραθέτει επίσης ένα βίντεο το οποίο αναρτήθηκε στο διαδίκτυο από το δήμαρχο της πόλης Μπούκα, Ανατόλι Φεντόρουκ, το οποίο υποστήριζε ότι η Μπούκα είχε απελευθερωθεί από τις 31 Μαρτίου 2022.
Εντούτοις, λοιπές δηλώσεις, αναφορές και αποδεικτικά στοιχεία ανοιχτού κώδικα θέτουν ερωτήματα σχετικά με το εν λόγω χρονοδιάγραμμα και την απόλυτη ακρίβεια του ισχυρισμού του Φεντόρουκ σχετικά με την 31η Μαρτίου.
Για παράδειγμα, το Ρωσικό μέσο ενημέρωσης TV Zvezda ισχυρίστηκε σε άρθρο που δημοσιεύτηκε το πρωί της 1ης Απριλίου ότι: «ενάεριες μονάδες, σε συνεργασία με τους Πεζοναύτες, παρακώλυσαν επιτυχώς τις ενέργειες των εχθρικών δυνάμεων προς την κατεύθυνση του Γκοστομέλ – Μπούκα – Λίμνες για πέντε ημέρες. Ως αποτέλεσμα, οι Πεζοναύτες κατάφεραν να πάρουν υπό τον πλήρη έλεγχό τους την περιοχή από τον Ποταμό Ιρπίν προς το Κίεβο συνολικού μήκους πέντε χιλιομέτρων.
«Ο διοικητής μονάδας Πεζοναυτών Αλεξέι Σαμπούλιν επεσήμανε ότι επί του παρόντος Ρώσοι Πεζοναύτες διενεργούν επιχειρήσεις έρευνας και αναγνώρισης και εκκαθάρισης οικισμών με απώτερο σκοπό να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτούς», αναφέρει το άρθρο στο TV Zvezda.
Εντούτοις, το πρωί της 1ης Απριλίου, ανέβηκε ένα βίντεο στο Telegram στο οποίο εμφανίζεται ο γραμματέας του Δημοτικού Συμβουλίου της Μπούκα, Ταράς Σαπράβσκι, να δηλώνει: «Επί του παρόντος, η πόλη παραμένει υπό κατοχή, πολλές νάρκες, σπίτια ακόμη και πτώματα. Ως εκ τούτου, ζητάμε από όσους έχουν παραμείνει να μην πλησιάζουν επικίνδυνα αντικείμενα. Η απελευθέρωση της πόλης συνεχίζεται, οι Ένοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας, η εδαφική άμυνα καταβάλλει κάθε προσπάθεια για να ανακτήσει κάθε εκατοστό της πατρίδας».
Πλάνα από την πόλη Μπούκα
Βίντεο και φωτογραφίες από την πόλη Μπούκα που έδειχναν νεκρούς αμάχους πρωτοέκαναν την εμφάνισή τους σε κανάλια κοινωνικής δικτύωσης την 1η Απριλίου.
Αυτό επίσης αντιβαίνει στους ισχυρισμούς της Ρωσίας ότι τα εν λόγω αποδεικτικά στοιχεία έκαναν την εμφάνισή τους μετά τις 3 Απριλίου (ΠΡΟΣΟΧΗ: κάποια από τα πλάνα στους παρακάτω συνδέσμους περιέχουν σκληρές εικόνες). Ένα βίντεο που ανέβηκε στο Telegram στις 6.18μμ (8.18 μμ ώρα Ουκρανίας) και ένα βίντεο που ανέβηκε στο Twitter στις 9.02μμ την 1η Απριλίου δείχνουν άψυχα σώματα να κείτονται στην Οδό Γιαμπλούνσκα στη Μπούκα. Άλλα βίντεο από τον ίδιο δρόμο που αναρτήθηκαν μεταξύ 1και 2 Απριλίου είναι διαθέσιμα εδώ.
Όλα τα βίντεο δείχνουν τα ίδια τμήματα του δρόμου, με τα ίδια πτώματα και συντρίμμια εμφανή στην ίδια θέση.
Ο Μύθος των Κινούμενων Πτωμάτων
Ωστόσο, τα εν λόγω βίντεο από την πόλη Μπούκα χρησιμοποιήθηκαν επίσης από το Ρωσικό Υπουργείο Άμυνας και από το Ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών για να ισχυριστούν ότι κάποια από τα πτώματα κινούνταν και ως εκ τούτου τα πλάνα είναι κατασκευασμένα.
Σε ανάρτηση στο Telegram του Ρωσικού Υπουργείου Άμυνας στις 3 Απριλίου, η οποία ανέβηκε εκ νέου από το Υπουργείο Εξωτερικών, χρησιμοποιήθηκε ένα βίντεο που δημοσιεύτηκε από το Ουκρανικό Espreso.tv για να ισχυριστούν ότι ένα πτώμα φαίνεται να σηκώνει το χέρι του και ένα άλλο να κάθεται.
Οι εν λόγω ισχυρισμοί, οι οποίοι προέρχονται προφανώς από φιλορώσους χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης καταρρίφθηκαν ταχύτατα και σε βάθος από δημοσιογράφους και χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, συμπεριλαμβανομένου του δημοσιογράφου του BBC Monitoring, Σαγιάν Σαρνταριζάντε.
Ο Σαρνταριζάντε έδωσε έμφαση στο έργο του Aurora Intel που εξέτασε τον ισχυρισμό σχετικά με το «κινούμενο χέρι» και απέδειξε ότι πιθανότατα πρόκειται για μια σταγόνα νερού που κινείτο στην οθόνη.
Επίσης αξιοσημείωτη είναι η εκδοχή του βίντεο που ανέβηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από άτομα που ισχυρίζονται ότι μπορεί κανείς να δει το χέρι που κινείται να κόβεται τη στιγμή ακριβώς πριν και ακριβώς μετά την κίνηση της σταγόνας πάνω στο σώμα. Αυτό φαίνεται να ενισχύει παραπλανητικά την εντύπωση της κίνησης του χεριού, όπως περιγράφεται αναλυτικά στην παρακάτω ανάρτηση του Σαρνταριζάντε.
Στο μεταξύ, το υποτιθέμενο κινούμενο πτώμα που αντικατοπτρίζεται στον πλαϊνό καθρέπτη ενός αυτοκινήτου μπορεί εύκολα να εξηγηθεί από την παραμόρφωση του αντικατοπτρισμού, που επηρεάζει εμφανώς και άλλα αντικείμενα γύρω από το πτώμα.
Ο Σαρνταριζάντε έκανε επίσης αναφορά στις φωτογραφίες του AFP και του Getty Images που δείχνουν τα πτώματα στα βίντεο της 1ης Απριλίου να εξακολουθούν να βρίσκονται στην ίδια θέση ημέρες αργότερα, στις 3 Απριλίου. Ο Μπέντζαμιν Στρίκ, ερευνητής ανοιχτού κώδικα και συνεργάτης του Bellingcat, βρήκε και άλλα βίντεο με τα πτώματα που αποδεικνύουν το ίδιο πράγμα.
Η Ρωσία συγκάλεσε σύνοδο του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ «υπό το πρίσμα της ειδεχθούς πρόκλησης Ουκρανών ριζοσπαστών στη #Μπούκα» όπως το έθεσε ο Πρώτος Αναπληρωτής Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ρωσίας στα ΗΕ, Ντμίτρι Πολιάνσκι, στο Twitter. Κατά συνέπεια, φαίνεται ότι οι ισχυρισμοί που περιγράφονται λεπτομερώς εδώ είναι πιθανόν να επαναληφθούν και τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες, γεγονός που φαίνεται να επιβεβαιώνεται περαιτέρω και από τις παρατηρήσεις του εκπροσώπου τύπου του Κρεμλίνου Πέσκοφ και του υπουργού εξωτερικών Λαβρόφ στις 4 Απριλίου.
Η κατάρριψη των όσων φαίνεται να είναι λανθασμένων και η παροχή του σφαιρικού πλαισίου έχει ως εκ τούτου καθοριστική σημασία για να επιτευχθεί η παρουσίαση της πλήρους εικόνας.
Ως συνήθως, οι συνδυασμένες προσπάθειες των διαδικτυακών κοινοτήτων συνέδραμαν στην κατάρριψη των ψευδών ισχυρισμών σε αυτήν την υπόθεση. Αν και δεν είναι εφικτό να παραθέσουμε τις προσπάθειες του καθενός, είναι σημαντικό να ευχαριστήσουμε όσους ενεπλάκησαν στην εξέταση και στον έλεγχο γεγονότων των εν λόγω ισχυρισμών.
Το παρόν άρθρο είναι μετάφραση του πρωτότυπου άρθρου που μπορείτε να βρείτε εδώ.
Μετάφραση: Τίνα Κατούφα