Οι δημοσιογράφοι δεδομένων αναδιαμορφώνουν τη δημοσιογραφική αφήγηση και διαδραματίζουν ολοένα και πιο ενεργό ρόλο στα δημοσιογραφικά επιτελεία. Ωστόσο, η εργασία εντός των παραδοσιακών δομών των ειδησεογραφικών οργανισμών παρουσιάζει τις δικές της προκλήσεις. Πώς διαχειρίζονται οι ειδικοί αυτό το περιβάλλον και ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν συχνά;
Κανένας τους δεν ξεκίνησε ως δημοσιογράφος δεδομένων. Όλοι, όμως, στράφηκαν σταδιακά στην αναζήτηση της αλήθειας που κρύβεται πίσω από τους αριθμούς, με τρόπους που στην αρχή δεν καταλάβαιναν ούτε οι γύρω τους, αλλά ούτε και οι ίδιοι. Στη διάρκεια του συνεδρίου Dataharvest – European Investigative Journalism Conference 2025 που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Μάιο στο Μέχελεν του Βελγίου, το iMEdD συνομίλησε με τέσσερις έμπειρους επαγγελματίες του χώρου, οι οποίοι μοιράστηκαν τις πρώτες τους εμπειρίες από τη δουλειά σε περιβάλλοντα που δεν ήταν εξοικειωμένα με τη δημοσιογραφία δεδομένων, αλλά και τις συμβουλές τους προς τους νέους δημοσιογράφους που κάνουν τώρα τα πρώτα τους βήματα στον κλάδο.
Σφάλματα με τα δεδομένα: Συμβουλές από ειδικούς για την αποφυγή παραπλάνησης του κοινού με αριθμούς
Ακόμα και οι πιο επιμελείς δημοσιογράφοι δεδομένων και ερευνητές-δημοσιογράφοι αφήνουν τα νούμερα να τους καταβάλλουν. Ο Rowan Philp συνοψίζει ουσιαστικές συμβουλές για όσους δημοσιογράφους επιδιώκουν να αφηγηθούν ιστορίες μέσα από τα δεδομένα.
Άσε πίσω σου τον μοναχικό λύκο, μάθε να συνεργάζεσαι
Για τους δημοσιογράφους των «παραδοσιακών» αιθουσών σύνταξης, οι δημοσιογράφοι δεδομένων είναι συνεργατικοί. «Στη δημοσιογραφία δεδομένων δουλεύουμε συνεργατικά, όχι μόνο με συναδέλφους στο ίδιο γραφείο αλλά και με άλλες συντακτικές ομάδες, ακόμα και διασυνοριακά» σημειώνει η Πάμελα Ντάνκαν (Pamela Duncan), Αρχισυντάκτρια στην ομάδα δημοσιογραφίας δεδομένων στην εφημερίδα Guardian. Η αρχή, όμως, μπορεί να γίνει πάντα από το γραφείο σου: «Μίλα με τους συναδέλφους σου που είναι παραδοσιακοί ρεπόρτερ. Ρώτα αν υπάρχουν ιστορίες που θα ήθελαν να πουν, αλλά δεν έχουν τις τεχνικές γνώσεις […] Βοήθα τους συναδέλφους σου όταν έχουν ερωτήσεις για λογιστικά φύλλα (π.χ. πώς να βάλουν ή να βγάλουν φίλτρα). Να έχεις διάθεση να βοηθήσεις και να συνυπογράψεις».
Όταν ο Ρομπ Γκέμπελοφ (Rob Gebeloff) ξεκίνησε την καριέρα του ως δημοσιογράφος δεδομένων στην εφημερίδα New York Times, ήταν ο μοναδικός στην αίθουσα σύνταξης. «Η στρατηγική που έπρεπε να ακολουθήσω ήταν να “πουλάω” τον εαυτό μου. Έπρεπε να πω: ξέρεις, το θέμα που δουλεύεις, θα μπορούσαμε να το κάνουμε καλύτερο αν προσπαθούσαμε να το μετρήσουμε με δεδομένα, αντί να ρωτάς απλώς τη γνώμη τριών ανθρώπων […]. Είναι μια μορφή εσωτερικής δικτύωσης, όχι για επαγγελματική ανέλιξη, αλλά για να βρεις συνεργάτες σε θέματα, για να δημιουργήσεις συνέργειες».
Όπως ο ρεπόρτερ που ψάχνει την καλύτερη πηγή, ο Γκέμπελοφ προτείνει να θέσεις το ερώτημα: «Ποιοι κάνουν την πιο ενδιαφέρουσα δουλειά; Πού θα μπορούσα να έχω αντίκτυπο ως συνεργάτης;».
«Να “πουλάς” τις ιστορίες, όχι τα δεδομένα»
Ο χρόνος είναι ο καλύτερος φίλος των δημοσιογράφων δεδομένων και οι αίθουσες σύνταξης δεν έχουν άφθονο. Τόσο η Ντάνκαν όσο και η Εύα Μπελμόντε (Eva Belmonte), δημοσιογράφος δεδομένων και συνδιευθύντρια του ανεξάρτητου, μη κερδοσκοπικού οργανισμού Civio στην Ισπανία, προτείνουν να πουλήσεις την ιστορία σου και όχι την ταχύτητα, και αυτό σημαίνει πως τον χρόνο πρέπει να τον ξεκλέψεις.
«Αυτή τη συμβουλή την έκλεψα από μια εξαιρετική αρχισυντάκτριά μου, την Έλενα Μπένκστον (Helena Bengtsson). Εκείνη έλεγε πάντα: “Να είσαι η αράχνη”. Και εννοούσε: μην περιμένεις τις ιστορίες ή τις συνεργασίες να έρθουν σε σένα. Να είσαι εσύ αυτός που τις προκαλεί και τις οργανώνει» λέει η Ντάνκαν. «Εάν πεις στην αρχισυνταξία “έχω ένα μεγάλο σύνολο δεδομένων, άσε με να το επεξεργαστώ”, μπορεί να μη δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αυτό που πρέπει να κάνεις είναι να βρεις τις ιστορίες. Να “πουλάς” τις ιστορίες, όχι τα δεδομένα».
Για την Μπελμόντε, τα θέματα πρέπει να αντέχουν στο πέρασμα του χρόνου. «Θέλουμε μια μεγάλη ιστορία, που είναι διαχρονική και μπορεί να δημοσιευτεί και να αξιοποιηθεί ποικιλοτρόπως από την εφημερίδα».
Δεν καταλαβαίνουν όλα όσα κάνεις, εξήγησέ τα
Ο Μιγκέλ Ρος Γκαρσία (Miguel Ros Garcia), Αναλυτής και Δημοσιογράφος δεδομένων στο Newtral.es, είναι ο μόνος στην ομάδα του που ασχολείται αποκλειστικά με δεδομένα. Αν και έχει παραδοσιακό δημοσιογραφικό υπόβαθρο, τα δεδομένα τράβηξαν την προσοχή του. Όσες γνώσεις κι αν έχει ο ίδιος, ξέρει πως το σημαντικό είναι πολλά από αυτά που γνωρίζει να γίνουν κατανοητά τόσο από τους αναγνώστες όσο και από τους συναδέλφους τους. «Η κύρια δυσκολία είναι να εξηγήσεις δύσκολες έννοιες, να τις αποσαφηνίσεις και να τις επικοινωνήσεις σε έναν απλό χρήστη, που είναι στο σπίτι του και δεν θέλει να σκέφτεται περίεργα πράγματα». Αναφέρει πως, συχνά, η διαδικασία είναι παρόμοια για τους συναδέλφους. «Όλοι υπήρξαμε μαθητές, δεν γεννηθήκαμε με όλη τη σοφία, είναι απολύτως φυσιολογικό να μην καταλαβαίνουμε πράγματα. Οπότε, επανάλαβέ το, εξήγησέ το όσες φορές χρειάζεται».
Βάλε όρια και τήρησέ τα
Πριν από 17 χρόνια, όταν ο Γκέμπελοφ ξεκίνησε να δουλεύει ως δημοσιογράφος δεδομένων στους NYT, πολλοί δημοσιογράφοι δεν ήθελαν καθόλου να συνεργαστούν μαζί του. «Σήμερα, το πρόβλημα είναι διαφορετικό: σχεδόν όλοι θέλουν να συνεργαστούν μαζί μας. Αλλά το θέμα είναι: τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Για κάποιους, η “συνεργασία” με δημοσιογράφο δεδομένων σημαίνει απλώς: “Μπορείς να μου ψάξεις αυτό;” και, τότε, η απάντηση είναι “όχι” […] Είναι πλέον η μεγαλύτερη πρόκληση: όχι να βρω άτομα να συνεργαστώ, αλλά να βρω ανθρώπους που με βλέπουν ως συνάδελφο, και όχι ως “help desk”, ως κάποιον που απλώς τους δίνει λίγο υλικό για το δικό τους θέμα. Ψάχνω συνεργασίες όπου το θέμα είναι κοινό, είναι όλων μας, είναι “η δική μας ιστορία”».
«Η πρόκληση είναι να καταλάβουν οι άλλοι το εύρος και τις δυνατότητες του ρόλου μας» συμπληρώνει η Ντάνκαν. «Βασικό σε ό,τι κάνουμε, δεν είναι απλώς να βοηθήσουμε σε έκτακτες ειδήσεις, αλλά να παράγουμε έκτακτες ειδήσεις, επειδή έχουμε τις δεξιότητες να επεξεργαστούμε δεδομένα ή να συλλέξουμε ανοργάνωτα δεδομένα και να τα μετατρέψουμε σε αποκλειστικά ρεπορτάζ».
«Εάν υπάρχει δημοσιογράφος που πάντα έρχεται την τελευταία στιγμή και σου λέει “δώσε μου μερικά νούμερα”, πες “όχι”. Πες του ότι δεν δουλεύεις έτσι. Εάν θέλει να συνεργαστείς, πες του να ξεκινήσετε μαζί από την αρχή, και τότε θα έχεις μεγάλη προθυμία να το κάνεις […] Θέσε όρια και τήρησέ τα».
Απόκτησε γνώσεις αλλά, πρώτα, γίνε καλύτερος επαγγελματίας
Η Μπελμόντε δίνει ιδιαίτερη σημασία στις γνώσεις που φέρνεις στο δημοσιογραφικό τραπέζι – και δεν είναι δύσκολο να τις αποκτήσεις. «Εάν θέλεις να μάθεις πώς να κάνεις πράγματα και να μη νιώθεις μόνος, διάβασε μεθοδολογίες από ανθρώπους που ασχολούνται με τη δημοσιογραφία δεδομένων […] Για μένα, αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος να μάθεις —να διαβάζεις πώς το έκαναν άλλοι», λέει στο iMEdD. Αλλά ακόμα και αν οι γνώσεις έχουν σημασία δεν είναι το μοναδικό που έχεις να προσφέρεις. «Δεν χρειάζεται να είσαι υπερβολικά τεχνικός ή επαγγελματίας από την πρώτη μέρα. Το μόνο που χρειάζεται στην αρχή είναι να μπορείς να διαχειριστείς καλά τα λογιστικά φύλλα και να ξέρεις πώς να βρίσκεις δεδομένα» προσθέτει.
Η Ντάνκαν συμφωνεί: «Η προσοχή στη λεπτομέρεια είναι καθοριστική. Δεν με ενδιαφέρουν τόσο οι ίδιες οι δεξιότητες. Θέλω να ξέρω ότι μπορείς να κάνεις scraping με κάποιον τρόπο. Δεν με νοιάζει αν το κάνεις με R ή με Python ή αν χρησιμοποιείς εργαλεία τρίτων. Δεν με ενδιαφέρει, αρκεί να μπορείς να μου εξάγεις τις πληροφορίες και να είσαι αποφασισμένος».
Εργάζεσαι με υπολογιστές, αλλά συνεργάζεσαι με ανρθώπους
Όσο καλά και αν μάθεις τα κόλπα και τα εργαλεία του προγραμματισμού, οι κοινωνικές δεξιότητες αποτελούν μεγάλο μέρος του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. «Όταν προσλαμβάνουμε άτομα, δίνουμε έμφαση και στις ανθρώπινες δεξιότητες» αναφέρει ο Γκέμπελοφ. «Δεν θέλουμε κάποιον που είναι ιδιοφυΐα, αλλά δεν ξέρει πώς να σχετίζεται με άλλους ανθρώπους, γιατί αυτό το άτομο δεν θα είναι αποτελεσματικό».
«Στην Ιρλανδία, έχουμε αυτή τη λέξη, “sound”, δηλαδή “σωστός” ή “καλός”, αλλά εννοούμε απλώς ένα άτομο με το οποίο μπορείς να τα πας καλά» προσθέτει η Ντάνκαν. «Επειδή η συνεργασία είναι τόσο βασικό στοιχείο αυτού που κάνουμε, δεν μας κάνει κάποιος που χάνει εύκολα την ψυχραιμία του, ή κάποιος που είναι συνεχώς θυμωμένος ή υπερβολικά ντροπαλός. Είναι πραγματικά απαραίτητο να μπορείς να προσεγγίζεις ανθρώπους, να τα πηγαίνεις καλά με τους ανθρώπους».
