Οι εικόνες του Σεζάρ Ντεζφούλι λένε τις ιστορίες των πρωταγωνιστών του προσφυγικού/μεταναστευτικού ζητήματος στην Ευρώπη. Πίσω από στατιστικές και αριθμούς, καταγράφουν την ενσωμάτωση μεταναστών από τη Δυτική Αφρική σε διάφορες χώρες της Γηραιάς Ηπείρου.
Μεταναστευτική κρίση: παράπλευρη απώλεια της «αναπτυξιακής» πολιτικής της ΕΕ
Το iMEdD συνάντησε την Haïfa Mzalouat, δημοσιογράφο και αρχισυντάκτρια του ανεξάρτητου μέσου ενημέρωσης με έδρα την Τύνιδα, Inkyfada, με σκοπό να αναλύσει την μεταναστευτική κρίση στην Τυνησία, τον ρόλο της ΕΕ και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι που καλύπτουν το μεταναστευτικό.
Η ημέρα είναι 30 Σεπτεμβρίου του 2023. Λίγο μετά τις 12 το μεσημέρι στο κτήριο της Πειραιώς 260, στην Αθήνα. Ο φωτοδημοσιογράφος Σεζάρ Ντεζφούλι ανεβαίνει στη σκηνή, στο πλαίσιο του Διεθνούς Φόρουμ Δημοσιογραφίας του iMEdD. Θα πάρει τον λόγο στο πάνελ με τίτλο «Παρουσίαση των νικητών του World Press Photo», ως ένας από τους νικητές του βραβείου το 2023, για να παρουσιάσει μέρος της δουλειάς του και να απαντήσει σε ερωτήσεις του κοινού.
Επτά χρόνια πριν, την πρώτη Αυγούστου του 2016, ο Ντεζφούλι βρισκόταν πάνω στο διασωστικό σκάφος Iuventa. Ήταν με το πλήρωμα ήδη για περίπου τρεις εβδομάδες, φωτογραφίζοντας διασώσεις προσφύγων και μεταναστών στην Κεντρική Μεσόγειο. Η διάσωση εκείνης της ημέρας όμως, θα σημαδέψει την καριέρα του και θα τον συνοδεύει στη ζωή του για τα επόμενα χρόνια.
Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, το 2016 περισσότεροι από 370.000 πρόσφυγες και μετανάστες έφτασαν στην Ευρώπη από στεριά και θάλασσα. Συγκεκριμένα, τον Αύγουστο του 2016 μόνο, περισσότεροι από 25.000 έφτασαν στη Γηραιά Ήπειρο μέσω θαλάσσης, σε αναζήτηση ενός καλύτερου αύριο.
Ο Ντεζφούλι δεν ενδιαφερόταν για τους αριθμούς και τις στατιστικές. Εκείνη την ημέρα του Αυγούστου, σκεφτόταν πώς θα μπορέσει να αποτυπώσει τις προσωπικές μαρτυρίες αυτών των ανθρώπων, τις ιστορίες πίσω από τους αριθμούς.
Περίπου είκοσι ναυτικά μίλια από τις λιβυκές ακτές, το Iuventa θα διασώσει 118 πρόσφυγες και μετανάστες, με καταγωγή κυρίως από χώρες της Δυτικής Αφρικής. Ο Ντεζφούλι, αφού τους έβαλε να σημειώσουν σε ένα χαρτί το όνομα, την ηλικία και τη χώρα προέλευσής τους, φωτογράφισε πορτραίτα όλων των διασωθέντων, με φόντο τη Μεσόγειο Θάλασσα. Έτσι, ξεκίνησε το project του με τίτλο «Passengers», χάρη στο οποίο ο Ισπανός-Ιρανός φωτοδημοσιογράφος θα αποσπάσει δύο από τα σημαντικότερα δημοσιογραφικά βραβεία το 2023: το World Press Photo και το European Press Prize.
Οι άνθρωποι που μεταναστεύουν συνήθως αποτυπώνονται από θέση ισχύος. Όταν βρέθηκα εγώ σε αυτή τη θέση, κατάλαβα ότι αν ήθελα να προσθέσω κάτι, θα έπρεπε να αλλάξω αυτή την οπτική. Και αυτό προσπαθώ να κάνω.
Σεζάρ Ντεζφούλι, Ισπανός-Ιρανός φωτοδημοσιογράφος.
«Πρέπει να αλλάξουμε την οπτική γλώσσα που χρησιμοποιούμε, εάν θέλουμε οι άνθρωποι να συνδεθούν και πάλι με συγκεκριμένες ιστορίες και θέματα. Η μετανάστευση είναι ένα από αυτά. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να προβάλουμε τους μετανάστες με τον ίδιο τρόπο που τους προβάλαμε στο παρελθόν. Πιστεύω πως η σχέση που έχουν οι Ευρωπαίοι με τον υπόλοιπο κόσμο πρέπει να αλλάξει για να γίνει κάτι τέτοιο. Οι άνθρωποι που μεταναστεύουν συνήθως αποτυπώνονται από θέση ισχύος. Όταν βρέθηκα εγώ σε αυτή τη θέση, κατάλαβα ότι αν ήθελα να προσθέσω κάτι, θα έπρεπε να αλλάξω αυτή την οπτική. Και αυτό προσπαθώ να κάνω». Αυτές ήταν κάποιες από τις πρώτες κουβέντες που μου είπε ο Ντεζφούλι, όταν τον συνάντησα στην Αθήνα, στο Διεθνές Φόρουμ Δημοσιογραφίας του iMEdD, το οποίο φιλοξένησε τη φωτογραφική έκθεση του έργου «Passengers», από τις 28-30 Σεπτεμβρίου του 2023.
Η ιστορία των «επιβατών» όμως, δεν τελειώνει εκείνο το πρωί του Αυγούστου. Περίπου έναν χρόνο αργότερα, ο Ντεζφούλι, εντόπισε στο Facebook, μέσω των στοιχείων που είχε συλλέξει, έναν από τους επιβαίνοντες μετανάστες της βάρκας. Από εκείνη την ημέρα, ξεκίνησε να εντοπίζει και να καταγράφει τις ζωές αυτών των ανθρώπων, φωτογραφίζοντας την καθημερινότητά τους σε διαφορετικές χώρες της Ευρώπης. Με αυτόν τον τρόπο, ήθελε να φέρει τον θεατή πιο κοντά στο βίωμα του μετανάστη, να δώσει έναν πιο προσωπικό χαρακτήρα στις ιστορίες τους.
Παρόλο που ο Ντεζφούλι ξεκίνησε την καριέρα του αρθρογραφώντας σε εφημερίδες και περιοδικά, στην πορεία επέλεξε τη φωτογραφική μηχανή ως μέσο αφήγησης των ιστοριών του. «Η φωτογραφία είναι μια διαφορετική γλώσσα», μου λέει όταν τον ρώτησα για αυτή την επιλογή του. «Υπάρχουν πολλοί φωτορεπόρτερ που δεν κατανοούν τη φωτογραφία ως γλώσσα. Τη χρησιμοποιούν σαν ένα εργαλείο για να πουν κάποια πράγματα, αλλά δεν γνωρίζουν τη δύναμη της εικόνας, πόσο μεγάλο αντίκτυπο μπορεί να έχει. Πλέον, η σχέση του κόσμου με την εικόνα είναι επιφανειακή και γι΄αυτό πρέπει να προσέχουμε ποια κομμάτια της πραγματικότητας επιλέγουμε να συμπεριλάβουμε σε μια εικόνα. Και φυσικά, ο κόσμος αλλάζει. Η φωτογραφία αλλάζει. Η σχέση που έχουν οι άνθρωποι με τη φωτογραφία δεν είναι η ίδια που είχαν πριν 30 χρόνια. Γι΄αυτό πρέπει να αλλάξουμε την οπτική γλώσσα που χρησιμοποιούμε, αν θέλουμε οι άνθρωποι να επανασυνδεθούν με ορισμένες ιστορίες και περιβάλλοντα».
Έτσι, οι εικόνες του έργου του μας ταξιδεύουν στην Ιταλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ισπανία, το Βέλγιο, παρουσιάζοντας πώς οι ευρωπαϊκές κοινωνίες ενσωματώνουν και υποδέχονται 72 από τους συνολικά 118 ανθρώπους εκείνης της βάρκας. Οι άνθρωποι αυτοί έφτασαν στην Ευρώπη την ίδια ακριβώς στιγμή, οι ζωές τους όμως είναι τελείως διαφορετικές μερικά χρόνια αργότερα. Κάποιοι μπόρεσαν και έλαβαν άσυλο, νόμιμη υπόσταση και έμαθαν την γλώσσα. Άλλοι, μένουν στο δρόμο, δεν έχουν εργασία ή ακόμα και σκέφτονται την επιστροφή στην πατρίδα τους.
Ελπίζω μέσα από τη δουλειά μου να δει ο κόσμος τις ιστορίες αυτών των ανθρώπων και να αλλάξει ο τρόπος αντιμετώπισης των προσφύγων και των μεταναστών που θα τους ακολουθήσουν.
Σεζάρ Ντεζφούλι, Ισπανός-Ιρανός φωτοδημοσιογράφος.
Επτά χρόνια από εκείνη την ημέρα του Αυγούστου, ο Ντεζφούλι συνεχίζει να δουλεύει πάνω στο project του. Στόχος του είναι να εντοπίσει και να καταγράψει τη «νέα» ζωή στην Ευρώπη και των 118 ανθρώπων που φωτογράφισε για πρώτη φορά το 2016. «Το πρόβλημα είναι ότι συνεχίζουμε και μιλάμε για τη μετανάστευση και αναφερόμαστε μόνο σε σύνορα και ασφάλεια. Η μετανάστευση είναι κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Οι ανθρώπινες ροές θα μετακινούνται από το ένα μέρος στο άλλο, ανεξαρτήτως από το πόσο ψηλούς φράχτες θα φτιάξουμε. Γι’ αυτό πρέπει να επικεντρωθούμε στην πραγματικότητα και στα βιώματα αυτών των ανθρώπων. Δεν μπορούμε να πούμε ολοκληρωμένα αυτήν την ιστορία, αν δεν μιλήσουμε για τους πρωταγωνιστές της. Πρέπει να μετακινήσουμε την προσοχή μας από τα σύνορα και να κοιτάξουμε τη μεγάλη εικόνα. Το πώς είναι οι ζωές αυτών των ανθρώπων αφού περάσουν τα σύνορα».
Το έργο του Ντεζφούλι απέσπασε σημαντικές διακρίσεις. Ένα κομμάτι της δουλειάς του παρουσιάστηκε σε συνεργασία με τη δημοσιογράφο Maartje Bakker στην ολλανδική εφημερίδα De Volkskrant, με τίτλο «The Long Road to a Home in Europe». Με αυτή την ιστορία απέσπασαν το European Press Prize στην κατηγορία Migration Journalism Award το 2023. Το project «Passengers» αυτό καθ’ αυτό απέσπασε το World Press Photo το 2023, στην κατηγορία Open Format, για την περιοχή της Ευρώπης. Αυτά τα βραβεία έδωσαν αναγνωρισιμότητα στο έργο του και έφεραν στο προσκήνιο τις ιστορίες των ανθρώπων που κατέγραψε ο φωτοδημοσιογράφος. «Ελπίζω μέσα από τη δουλειά μου να δει ο κόσμος τις ιστορίες αυτών των ανθρώπων και να αλλάξει ο τρόπος αντιμετώπισης των προσφύγων και των μεταναστών που θα τους ακολουθήσουν. Και αυτό είναι κάτι που το βλέπω να συμβαίνει ήδη. Βλέπω συναδέλφους να εμπνέονται από το έργο μου και αυτό δίνει νόημα σε αυτό που κάνω. Νιώθω ότι κάθε φορά που μοιράζομαι το project μου υπάρχουν κάποιοι που αλλάζουν τον τρόπο σκέψης τους ή μαθαίνουν κάτι καινούργιο».
Ο Ντεζφούλι είναι αποφασισμένος να συνεχίσει το project του. Δεν είναι όμως η μοναδική του επαγγελματική ενασχόληση. Λίγες ημέρες πριν τον συναντήσω στην Αθήνα, ήταν στο Μαρόκο, καλύπτοντας τον φονικό σεισμό που στέρησε τη ζωή σε περισσότερους από 2.500 ανθρώπους. Πριν από αυτό είχε δουλέψει στο Κόσοβο, στην Κένυα και στην Κίνα. «Στην τελική, αυτή είναι και η ουσία της δημοσιογραφίας. Η δημοσιογραφία είναι απάντηση σε μια ανάγκη της κοινωνίας, δεν είναι κάτι ξέχωρο από την κοινωνία. Γι΄αυτό πρέπει να υπάρχει μια διαρκής αλληλεπίδραση ανάμεσα στα δύο», μου λέει λίγο πριν κλείσουμε την κουβέντα μας.
