Η σύλληψη στο Παρίσι του Pavel Durov, ιδρυτή και CEO του Telegram, φέρνει στο επίκεντρο τη χρήση της πλατφόρμας από εξτρεμιστικές ομάδες και το οργανωμένο έγκλημα. Μιλούν στο iMEdD ειδικοί σε ζητήματα ασφάλειας και ελευθερίας στο Διαδίκτυο, κι επίσης ο πρώην εκπρόσωπος του Durov.
Το βράδυ του Σαββάτου 24 Αυγούστου 2024, το άβαταρ ενός σκύλου με μαύρη μύτη και μάτια καλυμμένα με κουκούλα κατέκλυσε το Χ – πρώην Twitter. Το αποκαλούμενο “Resistance dog” ή “Spotty” είχε εμφανιστεί για πρώτη φορά το 2011, όταν ο Pavel Durov, ιδρυτής τότε της ρωσικής πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης VKontakte (του λεγόμενου «ρωσικού Facebook»), είχε αρνηθεί να λογοκρίνει αναρτήσεις της ρωσικής αντιπολίτευσης μετά από αίτημα της Υπηρεσίας Πληροφοριών FSB.
Το 2013, πριν εγκαταλείψει τη Ρωσία, ο Durov ίδρυσε το Telegram, την πλατφόρμα ανταλλαγής μηνυμάτων που απέκτησε ιδιαίτερη δημοφιλία σε ολόκληρο το πρώην σοβιετικό μπλοκ. Ωστόσο, ο ιδρυτής και CEO της πλατφόρμας κατηγορήθηκε επίσημα από τις γαλλικές δικαστικές Αρχές ότι δεν λαμβάνει μέτρα για να περιοριστεί η χρήση της από μέλη εγκληματικών οργανώσεων. Στις 24 Αυγούστου, ο Durov συνελήφθη με γαλλικό ένταλμα στο αεροδρόμιο Le Bourget, περίπου έντεκα χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Παρισιού. Και το άβαταρ του “Resistance dog”, που για πολλούς θεωρείται σύμβολο της ελευθερίας λόγου, κατέκλυσε ξανά το Διαδίκτυο.
Ο αμφιλεγόμενος Pavel Durov, 39 ετών σήμερα, γεννημένος στη Ρωσία και μόνιμος κάτοικος Ντουμπάι τα τελευταία χρόνια, είναι υπήκοος Γαλλίας κι επίσης των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Το Telegram έχει 950 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες διεθνώς και η περιουσία του «Ρώσου Ζούκερμπεργκ» υπολογίζεται από το Forbes στα 15,5 δισ. δολάρια.
Ο Durov παρουσιάζει στα σόσιαλ μίντια την αντισυμβατική εικόνα ενός ανθρώπου, που είναι μονίμως ντυμένος στα μαύρα και ζει μια μοναχική ζωή, απέχοντας από το κρέας, το αλκοόλ, ακόμη και από τον καφέ. Αποφεύγει τις συνεντεύξεις σε συστημικά μέσα ενημέρωσης, ωστόσο την περασμένη άνοιξη δέχτηκε να μιλήσει στον υπερσυντηρητικό Αμερικανό δημοσιογράφο Τάκερ Κάρλσον.
«Οι άνθρωποι αγαπούν την ανεξαρτησία. Αγαπούν επίσης την ιδιωτικότητα, την ελευθερία, (υπάρχουν) πολλοί λόγοι για τους οποίους κάποιος θα μεταπηδήσει στο Telegram», είπε στη συνέντευξη. «Προτιμώ να είμαι ελεύθερος παρά να δέχομαι εντολές από οποιονδήποτε», σημείωσε, αναφερόμενος στη φυγή του από τη Ρωσία.
Αρχικά, η Μόσχα είχε προσπαθήσει να μπλοκάρει το Telegram, όμως χωρίς αποτέλεσμα. Η υπηρεσία ανταλλαγής μηνυμάτων χρησιμοποιείται σήμερα τόσο από τη ρωσική κυβέρνηση όσο και από την αντιπολίτευση, με ορισμένα κανάλια να διαθέτουν εκατοντάδες χιλιάδες συνδρομητές.
Εξ αρχής η πλατφόρμα έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής σε αντικαθεστωτικούς κάθε φύσης και όσους ήθελαν, για διαφορετικούς λόγους, να επικοινωνούν κάτω από το ραντάρ των υπηρεσιών ασφαλείας. Τα επόμενα χρόνια, όμως, το Telegram δέχτηκε επικρίσεις για το γεγονός ότι φέρεται να μη συνεργάζεται με τις διωκτικές Αρχές σε σοβαρές υποθέσεις διακίνησης ναρκωτικών, διακίνησης παιδικής πορνογραφίας και απάτες.
O σκιώδης κόσμος των χούλιγκαν του Telegram
Το iMEdD ερεύνησε δεκάδες δημόσια κανάλια και προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με σκοπό να σκιαγραφήσει τις «αδελφοποιήσεις» των οργανωμένων οπαδών Κροατίας, Ουκρανίας και Ελλάδας και τη σχέση τους με την Ακροδεξιά.
«Δουλειές» με διακριτικότητα
Σε πρόσφατο podcast του Stanford Law School, ο πρώην επικεφαλής ασφάλειας του Facebook, Alex Stamos, ανέφερε ότι, παρόλο που παράνομες δραστηριότητες μπορούν να εντοπιστούν σε όλες τις διαδικτυακές πλατφόρμες, το Telegram «είναι η μοναδική που εσκεμμένα επιτρέπει σε ανθρώπους να τη χρησιμοποιούν για πολύ κακούς, επιβλαβείς και παράνομους σκοπούς. Κανείς άλλος δεν το κάνει εσκεμμένα».
Η Daphne Keller, Διευθύντρια του Προγράμματος Μετριασμού Περιεχομένου στο Κέντρο Ηλεκτρονικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Stanford, συμμετείχε στο παραπάνω podcast. «Εδώ και καιρό, το Telegram φημολογείται ότι εσκεμμένα κλείνει τα μάτια σε παράνομες δραστηριότητες και αρνείται ρητά να παραδώσει δεδομένα στις διωκτικές αρχές. Είναι επόμενο να επιλέγεται για εγκληματικές δραστηριότητες», είπε η Keller στο iMEdD.
Ο Giovanni de Gregorio, Αναπληρωτής Καθηγητής Δικαίου και Τεχνολογίας στη Νομική Σχολή Católica Global στη Λισαβόνα, εξήγησε στο iMEdD πως η πλατφόρμα δεν είναι υπεύθυνη για το περιεχόμενο που δημοσιεύεται από τρίτους. «Aν όμως είναι ενήμερη για αυτό, επειδή το Telegram ήταν πολλές φορές ενήμερο για τα πράγματα που συνέβαιναν, και δεν ενήργησε για να εμποδίσει αυτό το είδος της συμπεριφοράς, τότε θα μπορούσε να οδηγήσει σε ευθύνη της πλατφόρμας».
Μετά τη σύλληψη του Pavel Durov στο Παρίσι, το Telegram ανέφερε σε ανακοίνωση ότι τηρούνται όλοι οι σχετικοί νόμοι, ενώ χαρακτήρισε παράλογο να θεωρείται ο ιδιοκτήτης μιας πλατφόρμας υπεύθυνος για τις περιπτώσεις κατάχρησής της. Υπάρχει μία κρίσιμη λεπτομέρεια.
Μεταξύ των όρων παροχής υπηρεσιών της πλατφόρμας για την Ε.Ε., όπως αυτοί αναφέρονται στην ιστοσελίδα της, είναι οι χρήστες της να μην προωθούν βία, πορνογραφικό υλικό και άλλες παράνομες δραστηριότητες, όπως εμπόριο ναρκωτικών ή/και όπλων, σε δημόσια κανάλια ή άλλα δημόσια μέσα του Telegram. Σύμφωνα με τον Stamos, η χρήση του όρου «δημόσια», δεν είναι τυχαία.
Όπως ανέφερε στο podcast του καλιφορνέζικου πανεπιστημίου: «Είναι η μοναδικη πλατφόρμα, η οποία εμμέσως επιτρέπει την παράνομη δραστηριότητα, αρκεί να μην γίνεται δημόσια […] Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσουν τη λέξη “δημόσια”, να βάλουν αυτόν τον προσδιορισμό […] Ουσιαστικά διαφημίζουν ότι είναι ανοιχτοί για δουλειές, αρκεί να γίνεται λίγο διακριτικά».
Εκπρόσωπος του Telegram δεν απάντησε σε ερωτήσεις του iMEdD σχετικά με τη χρήση της λέξης «δημόσια» στο παραπάνω σημείο των όρων παροχής υπηρεσιών της.
Τη σύλληψη του Durov δέχτηκε να σχολιάσει στο iMEdD ο George Lobushkin, πρώην υπεύθυνος Τύπου του αφεντικού του Telegram, ο οποίος παραμένει κοντά του. Σε γραπτό σχόλιο μέσω της πλατφόρμας εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι οι κατηγορίες είναι στημένες.
«Το Telegram πάντα συμμορφωνόταν με τις απαιτήσεις του νομικού πλαισίου εντός του οποίου λειτουργεί. Κάθε μεγάλη πλατφόρμα αντιμετωπίζει τους ίδιους ισχυρισμούς που γίνονται εναντίον του Durov. Όμως, κανείς CEO [μεγάλης πλατφόρμας] δεν έχει συλληφθεί τόσο δόλια», έγραψε ο Lobushkin. «Η καθαρά προσωπική μου άποψη είναι ότι η σύλληψη του Durov και όλα τα άλλα γεγονότα γύρω από το Telegram είναι πολιτική πίεση στην εταιρεία. Ο χρόνος θα δείξει με τι σχετίζεται».
Αποκρυπτογραφώντας την κρυπτογράφηση
Η Ksenia Ermoshina, ερευνήτρια στο Κέντρο για το Διαδίκτυο και την Κοινωνία στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας, εξηγεί στο iMEdD ότι το Telegram, σε αντίθεση με πλατφόρμες όπως το WhatsApp, το Signal ακόμα και το Facebook Messenger, δεν προστατεύει την επικοινωνία με την μέθοδο κρυπτογράφησης από άκρο σε άκρο (end-to-end). Αντ’ αυτού, η πλατφόρμα χρησιμοποιεί ένα πρωτόκολλο, δημιουργημένο από την ίδια την ομάδα του Telegram.
Παρ’ όλα αυτά, η πλατφόρμα διαφημίζεται ακόμα για την ασφάλεια που προσφέρει στην επικοινωνία. «Είναι προσαρμόσιμο, είναι αρθρωτό, είναι πολύ ευέλικτο. Και επειδή είναι τόσο εύχρηστο και λόγω αυτής της φήμης, οι άνθρωποι απλά ξέχασαν την ασφάλεια, κατά κάποιο τρόπο», σημειώνει η Ermoshina. «Τώρα, με τη σύλληψη του Durov, όλο και περισσότεροι αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι αυτό είναι πραγματικά επικίνδυνο. Επειδή δεν προσφέρει κρυπτογράφηση στο Διαδίκτυο στους χρήστες του, η Γαλλία μπορεί να βάλει χέρι σε ό,τι υπάρχει στο Telegram».
Διερευνώντας τα περιουσιακά στοιχεία των Ρώσων σε όλον τον κόσμο: Χρήσιμη εργαλειοθήκη απο το GIJN
GIJN – To GIJN συνέταξε ένα starter toolkit, με σκοπό να βοηθήσει τους δημοσιογράφους να εντοπίσουν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, πολιτικές παρεμβάσεις και την παραπληροφόρηση στις χώρες τους.
Το Telegram στο iMEdD
Το Telegram δέχεται κριτική για διακίνηση εξτρεμιστικού περιεχομένου – μεταξύ άλλων το αγαπούν ακροδεξιοί αλλά και υποστηρικτές του ISIS. Γιατί, όμως, επιλέγουν το Telegram και όχι άλλες κρυπτογραφημένες πλατφόρμες, όπως το WhatsApp ή το Signal; O Joshua Fisher-Birch, ο οποίος εργάζεται για τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Counter Extremism Project, εξηγεί στο iMEdD ότι η λειτουργικότητα και η ευκολία στη χρήση της πλατφόρμας είναι παράγοντες που προσελκύουν εξτρεμιστές , στόχος των οποίων είναι η οικοδόμηση διαδικτυακών κοινοτήτων και η εξάπλωση προπαγάνδας.
«Υπάρχει η μονόδρομη επικοινωνία, μέσα από τα κανάλια, όπου ο διαχειριστής του καναλιού δημοσιεύει περιεχόμενο και όλοι οι υπόλοιποι καταναλώνουν περιεχόμενο. Υπάρχει το ομαδικό τσατ, όπου όλοι μαζί μπορούν να συζητούν τι δημοσιεύεται στο κανάλι και από εκεί και πέρα υπάρχει και το προσωπικό τσατ, μεταξύ δύο χρηστών», εξηγεί ο Fisher-Birch. Ο ίδιος αναφέρει ότι η φήμη πως το Telegram δεν αφαιρεί περιεχόμενο, έκανε πολλούς εξτρεμιστές να το βλέπουν με φιλικό μάτι.
Το iMEdD ζήτησε ένα σχόλιο από την ομάδα Τύπου του Telegram. «Το Telegram είναι μια πλατφόρμα που καλωσορίζει την ειρηνική έκφραση της ελευθερίας του λόγου, ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων. Οι προκλήσεις σε βία απαγορεύονται ρητά από τους όρους παροχής υπηρεσιών του Telegram και αφαιρούνται επιμελώς από τους διαχειριστές», απάντησε σε γραπτό μήνυμα εκπρόσωπος της πλατφόρμας.
Ο ίδιος ζήτησε να γνωστοποιήσουμε στους διαχειριστές οποιαδήποτε τέτοια πρόκληση σε βία, ώστε να ερευνηθεί, όπως έγραψε.
Τον Νοέμβριο του 2019, η Europol είχε συνεργαστεί με το Telegram με σκοπό την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας στο διαδίκτυο και την αφαίρεση σχετικού περιεχομένου από την πλατφόρμα. Ήταν η συνέχεια ενός πρώτου γύρου συνεργασίας, που είχε ξεκινήσει τον Οκτώβριο του 2018 και στόχευε κυρίως κανάλια του ISIS και της Αλ Κάιντα. Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Europol, το 2018 στη συνεργασία είχαν εμπλακεί και εθνικές αρχές, ανάμεσα στις οποίες και αυτή της Γαλλίας.
Εκπρόσωπος της Europol δήλωσε στο iMEdD πως η συνεργασία της υπηρεσίας με το Telegram περιορίζεται στην καταγραφή τρομοκρατικού περιεχομένου στο διαδίκτυο και επιβεβαίωσε ότι η συνεργασία βρίσκεται σε ισχύ. O εκπρόσωπος δεν σχολίασε τις εξελίξεις γύρω από τη σύλληψη του Durov, καθώς όπως είπε βρίσκεται σε εξέλιξη δικαστική έρευνα, και παρέπεμψε στις γαλλικές Αρχές.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Follow the Money, το Telegram, μετά από εντολές της γερμανικής αστυνομίας αφαίρεσε εκατοντάδες κανάλια ύποπτα για διάδοση τρομοκρατικού περιεχομένου, μόνο τον τελευταίο χρόνο. Αυτό φαίνεται να εντάθηκε κυρίως μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023. Το ρεπορτάζ του FTM αναφέρει ότι οι γερμανικές αρχές έχουν στείλει στο Telegram περισσότερες από 400 διαταγές αφαίρεσης ύποπτου για τρομοκρατία περιεχομένου, οι οποίες εφαρμόστηκαν «άμεσα και σταθερά» από την πλατφόρμα.
«Αναρχικός παράδεισος»
Ωστόσο, η συμμόρφωση του Telegram δεν φαίνεται να είναι απαρέγκλιτη. Η Ksenia Ermoshina εξηγεί στο iMEdD ότι η πλατφόρμα επιλέγει τις κυβερνήσεις με τις οποίες θα συνεργαστεί.
«Θα μπλοκάρουν ορισμένα κανάλια και δεν θα μπλοκάρουν άλλα. Δεν θα ανταποκρίνονται στα νόμιμα αιτήματα των ενεργών ακτιβιστών των οποίων τα κανάλια έχουν απαγορευτεί, αλλά θα μπλοκάρουν δημοκρατικά κανάλια. Ο Durov δέχεται να συνεργαστεί με ορισμένες κυβερνήσεις για κάποια αιτήματα, αλλά όχι με άλλες κυβερνήσεις» σημειώνει η Ermoshina.
Ο Pavel Durov αφέθηκε ελεύθερος τέσσερις μέρες μετά τη σύλληψή του, αφού κατέβαλε εγγύηση 5 εκατομμυρίων ευρώ. Τού απαγορεύτηκε να εγκαταλείψει τη Γαλλία, ενώ υποχρεούται να εμφανίζεται σε αστυνομικό τμήμα δύο φορές την εβδομάδα.
Λίγες μέρες αργότερα, με ανάρτησή του στο Telegram υποσχέθηκε αλλαγές στον έλεγχο του περιεχομένου της πλατφόρμας. «Ενώ το 99,999% των χρηστών του Telegram δεν έχουν καμία σχέση με εγκληματική δράση, το 0,001% που εμπλέκεται σε παράνομες δραστηριότητες δημιουργεί κακή εικόνα για ολόκληρη την πλατφόρμα, θέτοντας σε κίνδυνο τα συμφέροντα του σχεδόν ενός δισεκατομμυρίου χρηστών μας», έγραψε.
