Μπορεί η αφηγηματική δημοσιογραφία να γίνει η απάντηση στην αποφυγή των ειδήσεων; Ο Cristian Lupsa, Πρόεδρος της προπαρασκευαστικής επιτροπής του European Press Prize, μιλάει στο iMEdD στη διάρκεια του Διεθνούς Forum Δημοσιογραφίας του 2024 για την σημασία και τα χαρακτηριστικά της μεγάλης φόρμας.
Όλα ξεκίνησαν από μια πανεπιστημιακή εργασία που του ανατέθηκε πριν 20 χρόνια –την ανάλυση της ιστορίας ενός παγκόσμιου πρωταθλητή κατάδυσης και της προσπάθειάς του να σπάσει το παγκόσμιο ρεκόρ προς τιμήν της συντρόφου του, η οποία πέθανε επιχειρώντας το. Αυτή η ιστορία αγάπης που δημοσιεύτηκε στο Sports Illustrated, ώθησε τον Cristian Lupsa, πλέον Πρόεδρο της προπαρασκευαστικής επιτροπής του European Press Prize (EPP), να ασχοληθεί με την αφηγηματική δημοσιογραφία.
Η αφηγηματική δημοσιογραφία, γνωστή και ως «μεγάλη φόρμα», συνδυάζει την αυστηρότητα της δημοσιογραφίας με τον αφηγηματικό λόγο. Πραγματικά γεγονότα εξιστορούνται ώστε να γίνουν ελκυστικά και προσβάσιμα από το κοινό.
Αποφυγή ειδήσεων: Προτάσεις για την επιστροφή του κοινού στη δημοσιογραφία
Μπορεί να ανακτηθεί η εμπιστοσύνη του κοινού; Ποιες μορφές περιεχομένου κάνουν την ερευνητική δημοσιογραφία πιο εύληπτη; Μπορεί η εκπροσώπηση περισσότερων κοινωνικών ομάδων να αναστρέψει την αποφυγή ειδήσεων; Η Έλλη Πετράκη, δευτεροετής φοιτήτρια δημοσιογραφίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, κατέγραψε τις καινοτόμες λύσεις που τέσσερεις δημοσιογράφοι – με διαφορετικές οπτικές μεταξύ τους – πρότειναν για την καταπολέμησή της.
Γιατί να αφηγηθείς μια ιστορία;
Για τους δημοσιογράφους όλα ξεκινούν από την ιστορία. Ζούμε όμως σε μια εποχή που τα δεδομένα έχουν σημασία για όσα διηγηθείς. Οι ερευνήτριες Van Krieken και Sanders, οι οποίες ειδικέυονται στην σημασία της αφήγησης στην επικοινωνία, σημειώνουν, σε έρευνα τους, πως η αφηγηματική δημοσιογραφία ισορροπεί μεταξύ ηθικής και αισθητικής, γεγονότων και μυθοπλασίας. Οι αντιθέσεις αυτές είναι που δημιουργούν εντάσεις στον δημοσιογραφικό κόσμο.
Παρόλα αυτά, στο Digital News Report του Reuters Institute (2024) σημειώνεται πως «αν και οι ενημερωτικές ειδήσεις είναι καθοριστικό κομμάτι του τι θέλει και περιμένει το κοινό, πολλοί άνθρωποι θέλουν τα ειδησεογραφικά μέσα να ικανοποιούν ένα φάσμα αναγκών, και λίγοι θέλουν “μόνο τα γεγονότα”». Σε εποχές που μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δημοσιογραφία ανταγωνίζονται για την προσοχή του κοινού, η αφήγηση είναι το στοιχείο που διαφοροποιεί τον δημοσιογράφο από τα ιστολογία (blogs), τους συσσωρευτές ειδήσεων και τις σύντομες διαδικτυακές ειδήσεις.
Ο Cristian Lupsa υποστηρίζει πως δεν πρόκειται για αντιπαράθεση μεταξύ γεγονότων και ιστορίας αλλά για σύμπραξη. «Πρέπει να καταλάβουμε πως δεν είμαστε όσο λογικοί νομίζουμε» είπε ο Lupsa. «Ο εγκέφαλός μας λειτουργεί ώστε αν μου πείτε πέντε σημεία δεδομένων, μπορεί να θυμάμαι ένα και μάλλον θα είναι αυτό που θεωρώ σημαντικό για μένα, που θέλω να πω σε άλλους ανθρώπους». Αναφέρει πως η ποσότητα των δεδομένων δεν είναι αρκετή για να κάνει το πραγματευόμενο θέμα πιο πειστικό. «Οι άνθρωποι πιστεύουν τις ιστορίες. Πιστεύουν πράγματα που είναι πιο συναισθηματικά. Εμπιστεύονται τους ανθρώπους που είναι πιο κοντά τους».
Η σημασία του χαρακτήρα
Όσοι αποφεύγουν επιλεκτικά τις ειδήσεις βρίσκουν πως τα μέσα ενημέρωσης είναι συχνά επαναλαμβανόμενα και βαρετά, σύμφωνα με το Report του Reuters. Αντίθετα με τη συνήθη αίσθηση των δημοσιογράφων πως το κοινό χρειάζεται μόνο τα σημαντικότερα σημεία των ειδήσεων, το Reuters Report αποδεικνύει πως το κοινό συνδέει επίσης τα μέσα ενημέρωσης με συναισθήματα ψυχαγωγίας και απόδρασης από την καθημερινότητα.
Έτσι, για τον Cristian Lupsa, κάθε ιστορία, είτε μυθοπλαστική είτε όχι, χρειάζεται έναν κεντρικό χαρακτήρα, μία περίπλοκη κατάσταση και την αναζήτηση του για τη λύση. Το κοινό παρακολουθεί την προσπάθεια του να αντιμετωπίσει διάφορες δοκιμασίες και βάσανα καθώς ξεπερνά το πρόβλημά του. «Παρόλο που η δημοσιογραφία αλλάζει και υπάρχει πολλή δημοσιογραφία μικρής διάρκειας […], εξακολουθώ να πιστεύω πως η δημοσιογραφία που βασίζεται στην αφήγηση ιστοριών λειτουργεί μόνο αν ακολουθήσουμε έναν χαρακτήρα σε αυτό το ταξίδι της κατανόησης του κόσμου ή της προσπάθειας επίλυσης ενός συγκεκριμένου προβλήματος που αντιμετώπισε». Σε σχετικό του κείμενο γράφει, πως οι ιστορίες μπορούν να γίνουν εθιστικές όταν μας μεταφέρουν σε έναν κόσμο σε σημείο που καταλήγουμε να εξαφανιζόμαστε μέσα του, ταυτίζοντας έτσι τα δικά μας προβλήματα με εκείνα των πρωταγωνιστών.
Η προσωπική αφήγηση και η GenZ
Στην αφηγηματική δημοσιογραφία, η προσωπική εμπειρία μπορεί να αποτελέσει κομμάτι της αφήγησης. Ιδιαίτερα για το νεαρότερο κοινό –τα μέλη της GenZ– η σχέση με την ενημέρωση διαμορφώνεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σύμφωνα με το World Association of News Publishers, η GenZ θέλει τα μέσα να έχουν ενημερωτικό ρόλο χωρίς όμως να χάνουν τον ανθρώπινο χαρακτήρα τους. Όπως επιβεβαιώνει και το Reuters: «Οι νέοι και οι άνθρωποι που αποφεύγουν τις ειδήσεις είναι ελαφρώς πιο πιθανό να θέλουν ειδήσεις που τους εμπνέουν ή τους αποσπούν την προσοχή». «Νομίζω ότι ζούμε σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι ανταποκρίνονται καλύτερα στις πληροφορίες που μεταδίδονται από ανθρώπους που μπορούν να δουν και να καταλάβουν» συμπληρώνει ο Lupsa. «Και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας έμαθαν να καταναλώνουμε τα νέα έτσι».
Ο ίδιος ξεκίνησε να γράφει σε α’ ενικό όταν κατάλαβε πως η αποκάλυψη της προσωπικότητας πίσω από το κείμενο διαμορφώνει την εμπιστοσύνη που θα δείξει το κοινό στον δημοσιογράφο. «Αν κάποιος μιλάει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για θέματα που τον ενδιαφέρουν, θα δώσω προσοχή σε αυτά τα θέματα επειδή μου αρέσει το άτομο, μου αρέσει το στυλ του και μου αρέσει ο τρόπος που βλέπει τον κόσμο. Και υπάρχει ένα απολύτως υποκειμενικό στοιχείο σε αυτό. Νομίζω ότι οι δημοσιογράφοι πρέπει να αποδεχτούν το γεγονός ότι οι περισσότεροι καταναλωτές ειδήσεων, ιδίως οι νεότεροι, έχουν συνηθίσει να καταναλώνουν όλες τις πληροφορίες με αυτόν τον τρόπο».
Για να μπορέσει ο δημοσιογράφος να ισορροπήσει στην γραμμη αντικειμενικότητας και προσωπικής εμπειρίας, πρέπει να βρει τη θέση του μέσα στην ιστορία. Για τον Lupsa αυτό σημαίνει πως εξηγεί τον κόσμο με τον δικό του τρόπο, έναν τρόπο καθαρά προσωπικό, ώστε να βρει άτομα που ελκύονται από την δική του αφήγηση. «Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να δουν αυτές τις πληροφορίες και θα πουν: “Δεν πρόκειται να ακούσω αυτόν τον τύπο επειδή δεν τον συμπαθώ. Δεν τον εμπιστεύομαι”[…]. Το θετικό όμως είναι η αίσθηση σύνδεσης που έχει το κοινό με ένα όνομα και ένα πρόσωπο».
Από τον έναν στους πολλούς
Όπως αναφέρει το Reuters Report, το κοινό των μέσων ενημέρωσης περιμένει από αυτά να το ενημερώσουν για τα τρέχοντα γεγονότα, να το εκπαιδεύσουν ώστε να μπορεί να τα καταλάβει. Η κατανόηση των ειδήσεων είναι το δεύτερο σημαντικότερο αγαθό που προσφέρουν τα μέσα ενημέρωσης. Πιο συγκεκριμένα, το 63% των ερωτηθέντων αποζητά την παρουσίαση διαφορετικών οπτικών από τα μέσα.
Ο Cristian Lupsa θεωρεί καθήκον του δημοσιογράφου να ισορροπήσει τις αφηγήσεις με σκοπό να εξυπηρετήσει το κοινό. «Με το να εξυπηρετείς το κοινό εννοώ, πως μπορώ να σου εξηγήσω ότι κάτι είναι πιο περίπλοκο από ό,τι φαίνεται;».
Αντιμετώπισε το πρόβλημα της προοπτικής όταν κάλυπτε μία κοινότητα Ρoμά στην Ρουμανία. Στην προσπάθεια του να πει την ιστορία μιας κοινότητας, ανακάλυψε πως υπήρχαν αντιπαλότητες μεταξύ διαφορετικών ομάδων εντός αυτής. «Μερικές φορές, το να βάλουμε μόνο μία αφήγηση εκεί έξω μπορεί να μην είναι αρκετό». Τονίζει πως το καθήκον του δημοσιογράφου είναι να συνομιλεί με όλες τις πλευρές, να τις προβάλλει, αλλά όχι απαραίτητα εξίσου. «Δεν πιστεύω ότι πρέπει να δίνουμε σε όλες τις πλευρές την ίδια βαρύτητα, αλλά να δείχνουμε πώς αλληλοεπιδρούν, πού συγκρούονται και πού αλληλοκαλύπτονται με τρόπο αποκαλυπτικό για τον αναγνώστη, ώστε να λέει πως καταλαβαίνει λίγο καλύτερα την πολυπλοκότητα του κόσμου».
Είναι η ειλικρίνεια απέναντι στο κοινό σου που του προσφέρει την εμπιστοσύνη που αποζητά. «Πρέπει να είμαστε περισσότερο παρόντες σε κάθε κοινότητα που καλύπτουμε, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μας βλέπουν και να μας βλέπουν ως έναν άνθρωπο που έχει μια δουλειά να κάνει, έχει εντολή να πει μια συγκεκριμένη ιστορία. Αλλά να καταλαβαίνουν ότι είσαι εσύ. Δεν είναι μόνο ο θεσμός. Και ίσως έτσι μπορεί να αναπτυχθεί περισσότερη εμπιστοσύνη. Οπότε, τουλάχιστον για μένα, αυτό είναι το σημείο από το οποίο προέρχεται η προσπάθεια να το μεταδώσω με έναν πιο προσωπικό τρόπο. Ας ελπίσουμε ότι θα πετύχει.»
