Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στις 18/6/2025 από το GIJN, με άδεια χρήσης Creative Commons, και αναδημοσιεύεται στα ελληνικά από το iMEdD κατόπιν άδειας. Διαβάστε το αρχικό άρθρο εδώ.
Μετάφραση: Εβίτα Λύκου
Κεντρική φωτογραφία: Shutterstock/DC Studio
Μολονότι τα θέματα ερευνητικής δημοσιογραφίας είναι απλώς μια σταγόνα στον τεράστιο ωκεανό των podcast, που κυκλοφορούν σε πολλές πλατφόρμες, τα ερευνητικά podcast, τα οποία συνδυάζουν ενδελεχές ρεπορτάζ με τεχνικές ηχητικής αφήγησης, έχουν γίνει πιο διαδεδομένα.
Η ετήσια παγκόσμια επιλογή των καλύτερων ερευνητικών podcast από το GIJN επισημαίνει την καινοτομία στη μορφή, όπως η ενσωμάτωση βίντεο, και την αυξανόμενη επιρροή των podcasts στην πολιτική σκηνή. Οργανισμοί και δημοσιογράφοι ερευνητικής δημοσιογραφίας προσελκύουν νέα ακροατήρια με την παραγωγή αφηγηματικών podcast –ωστόσο, το ξεκίνημα μπορεί να είναι αγχωτικό, όπως και το να μάθει κανείς πώς να συνδυάσει πολύπλοκο ρεπορτάζ και δεδομένα σε συναρπαστικές ηχητικές δημοσιεύσεις.
Στο φετινό συνέδριο Dataharvest στο Μέχελεν του Βελγίου, ο Πιοτρ Νεστέροβιτς (Piotr Nesterowicz), παραγωγός του Pismo Investigation, ενός podcast που δημιούργησε το πολωνικό ερευνητικό περιοδικό Pismo, και ο Ρικάρντο Εστέβες Ριμπέιρο (Ricardo Esteves Ribeiro), συνιδρυτής του πορτογαλικού στούντιο podcast Fumaça, μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους από τη δημιουργία συναρπαστικών ερευνητικών ηχητικών δημοσιεύσεων. Σε ένα πάνελ, με τίτλο Από στόμα σε στόμα: Παραγωγή Ερευνητικών Podcast, συζήτησαν πώς επιλέγουν τα θέματα για τα ερευνητικά podcast, πώς καταφέρνουν να κάνουν το κοινό να επιστρέφει και τα επιχειρηματικά μοντέλα που κατέστησαν τα δικά τους podcast επιτυχημένα. Το GIJN έχει συνοψίσει τις προτάσεις τους σε έξι συμβουλές για να ξεκινήσετε.
The Podcast Show 2025: 10 πράγματα που μάθαμε
Όσα είδαμε κι ακούσαμε σε μια από τις μεγαλύτερες συναντήσεις της βιομηχανίας του ήχου (και όχι μόνο) πριν λίγες μέρες στο Λονδίνο.
1. Σκεφτείτε «σε συνέχειες» — επιλέξτε επεισόδια σε συνέχειες αντί για μία άπαξ εκπομπή
Το φορμάτ του podcast ταιριάζει στην ερευνητική δημοσιογραφία, επειδή υπάρχει χώρος για την αφήγηση σύνθετων θεμάτων με ελάχιστους περιορισμούς στη διάρκεια. Όταν ξεκίνησαν την παραγωγή του πρώτου τους ερευνητικό podcast το 2019 –που τότε αποτελούσε μια εξειδικευμένη μορφή για τη δημοσιογραφία στην Πολωνία– οι άνθρωποι του Pismo αποφάσισαν να αφηγηθούν ένα θέμα μέσα από μια σειρά επεισοδίων, αντί για ένα μεμονωμένο podcast –και δεν το μετάνιωσαν ποτέ. Η πέμπτη σεζόν του Pismo Investigation κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 2024 και εξέταζε –σε έξι επεισόδια διάρκειας 50-60 λεπτών– διάφορες πτυχές ενός θέματος σχετικά με την υπόθεση μιας νεαρής γυναίκας που παρενοχλούνταν από έναν εμμονικό θαυμαστή. Τα επεισόδια διερευνούσαν τις τακτικές χειραγώγησης των παρενοχλητών, το αίσθημα απελπισίας των θυμάτων και τη δυσκολία απονομής δικαιοσύνης για τέτοια περιστατικά μέσω των πολωνικών δικαστηρίων.
Η ερευνητική αυτή σειρά «μας επιτρέπει να ξεχωρίσουμε από τα χιλιάδες podcast που υπάρχουν παντού», δήλωσε ο Νεστέροβιτς, παραγωγός του Pismo Investigation. «Καθώς χρειάζεται πολύς χρόνος και προσπάθεια, είναι δύσκολο για τους ανεξάρτητους [δημοσιογράφους] να το κάνουν. Όσο για τους μεγάλους παίκτες, αυτοί δεν ασχολούνται καν».
Αρχικά ένα έντυπο περιοδικό που προσέφερε δημοσιογραφία υψηλής ποιότητας και σε βάθος, το Pismo παράγει πλέον έως και τρεις σεζόν podcast κάθε χρόνο, καλύπτοντας σύνθετα και ευαίσθητα θέματα όπως οι απαγωγές παιδιών από τους γονείς τους και η κατάχρηση εξουσίας από επαγγελματίες της υγείας. Τα επεισόδια όλων των σεζόν έχουν φτάσει σε περίπου 330.000 μοναδικούς ακροατές, σύμφωνα με την ιστοσελίδα τους.
Το podcast έφτασε επίσης σε ένα απροσδόκητο ακροατήριο, σημείωσε ο Νεστέροβιτς: «Στους ανθρώπους που αποφεύγουν τον Τύπο και τις ειδήσεις –κυρίως νέους, γυναίκες και άτομα από χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις που θεωρούν ότι οι παραδοσιακοί ειδησεογραφικοί οργανισμοί “δεν είναι για ανθρώπους σαν αυτούς”».
Το Fumaça, με έδρα τη Λισαβόνα, επικεντρώθηκε στις ηχητικές δημοσιεύσεις από την αρχή της δραστηριότητάς του το 2016, «επειδή δύο μέλη της ομάδας ήταν μουσικοί, οπότε είχαν το υλικό», όπως είπε αστειευόμενος ο συνιδρυτής Εστέβες Ριμπέιρο. Με επίκεντρο την αδικία και την ανισότητα και έχοντας την ικανότητα να πραγματοποιούν ρεπορτάζ σε βάθος πάνω σε πολύπλοκα θέματα –για παράδειγμα, δημοσιεύοντας στο διαδίκτυο ένα κάλεσμα για μαρτυρίες σχετικά με την αστυνομική βία και παίρνοντας συνεντεύξεις από εκατοντάδες ανθρώπους για ώρες, αν όχι ημέρες–, η παρουσίαση του podcast τους σε συνέχειες ήταν πάντα προτεραιότητα.
2. Κλέψτε τεχνικές αφήγησης από την ψυχαγωγία/μυθοπλασία
Μη φοβάστε να χρησιμοποιήσετε τεχνικές από τη μυθοπλασία ή τη δραματοποιημένη ψυχαγωγία. «Το ερευνητικό σκέλος είναι σημαντικό, αλλά ως δημοσιογράφος ξέρεις πώς να το κάνεις [αυτό]. Η αφήγηση είναι που κάνει τη διαφορά», δήλωσε ο Νεστέροβιτς.
Εφόσον το ρεπορτάζ και το θέμα υπάρχουν, εξήγησε, να μη διστάζετε να κλέψετε αφηγηματικά τεχνάσματα από τον χώρο της ψυχαγωγίας: «Ένα δραματικό κλείσιμο, εναλλαγές καταστάσεων, εκπλήξεις και ούτω καθεξής… Όλα αυτά τα κάνουμε και καταβάλλουμε μεγάλη προσπάθεια για να αφηγηθούμε το θέμα. Είναι βασισμένο σε γεγονότα, αλλά μπορείτε να παίξετε με το κοινό για να το εμπλέξετε», προσθέτει.
Φυσικά, όλα ξεκινούν με το να έχεις το σωστό θέμα. «Υπάρχουν πράγματα που μπορείς να ερευνήσεις, αλλά όχι απαραίτητα να επικοινωνήσεις σε μορφή ερευνητικού podcast», εξήγησε ο Νεστέροβιτς. Το Pisco επέλεξε να κρατήσει τις έντυπες και ηχητικές του δημοσιεύσεις διαχωρισμένες. Το κριτήριό τους για την επιλογή των θεμάτων που θα μπορούσαν να αποτελέσουν καλό podcast είναι αν στην ιστορία υπάρχει ήρωας. Μερικές φορές ο ήρωας είναι ο δημοσιογράφος που εξιστορεί το θέμα.
Ο Εστέβες Ριμπέιρο υποστηρίζει, επίσης, ότι το κοινό πρέπει να αιχμαλωτίζεται με αφηγηματικά νήματα, όπως η διαδικασία απόκτησης ενός εγγράφου: «Πείτε στο κοινό σας “πήγαμε εδώ, χωρίς επιτυχία” και μετά εκεί “χωρίς επιτυχία”… Το κοινό θα σας εμπιστευτεί περισσότερο, εάν είστε διαφανής σχετικά με τη διαδικασία και θα θέλει να παρακολουθήσει την ιστορία μέχρι το τέλος», είπε.
Το «Fronteira do Medo» («Σύνορα του Φόβου»), η επερχόμενη σειρά podcast του Fumaça, διερευνά την αστυνόμευση και την επιτήρηση των γκετοποιημένων γειτονιών. Όπως ένα αστυνομικό podcast ξεκινά με την ιστορία ενός φόνου. «Η διαφορά μεταξύ ενός αστυνομικού podcast και ενός άλλου που ξεκινά με ένα έγκλημα είναι η έρευνα», δήλωσε ο Εστέβες Ριμπέιρο. Στο πρώτο κιόλας επεισόδιο, το κοινό πληροφορείται ότι: «Πρόκειται για ένα ερευνητικό δημοσιογραφικό θέμα σχετικά με το πώς η ιστορία της τάδε νύχτας είναι σημαντικότερη από την ιστορία της δείνα νύχτας». Με 14 επεισόδια διάρκειας άνω της μίας ώρας, ο στόχος του Fumaça ήταν να διερευνήσει τη ρατσιστική αστυνόμευση της Πορτογαλίας σε ευαίσθητες αστικές περιοχές. «Επειδή είμαστε εμμονικοί, μας πήρε έξι χρόνια», πρόσθεσε.
Η αφήγηση δεν είναι ίδια σε κάθε επεισόδιο: το πρώτο επεισόδιο αφηγείται δύο διαφορετικές εκδοχές για το τι συνέβη εκείνη τη νύχτα –τι λέει ο κόσμος και τι λέει η αστυνομία. Ένα άλλο επεισόδιο αποτελείται από μία μακροσκελή συνέντευξη με τον γενικό επιθεωρητή της αστυνομίας, ενώ ένα τρίτο βασίζεται μόνο σε ένα ηχητικό αρχείο.
Gen Z & Resilience: Nέα σειρά podcast για την ανθεκτικότητα
Πόσο ανθεκτική είναι τελικά η Gen Z; Ποιες είναι οι καθημερινές προκλήσεις που καλείται να διαχειριστεί και πώς τις αποτυπώνει μέσα από τη δική της ματιά;
3. Αφήστε το μαγνητόφωνο να γράφει
Ο Εστέβες Ριμπέιρο συμβουλεύει να κρατάτε το μαγνητόφωνο ανοιχτό όσο το δυνατόν περισσότερο. «Ακόμα και όταν χτυπάτε την πόρτα, καταγράψτε το. Ίσως δεν το χρησιμοποιήσετε, αλλά μπορεί στο μέλλον να το χρειαστείτε». Για οποιαδήποτε συνέντευξη, συνιστά επίσης την ηχογράφηση εξαρχής. Ο Νεστέροβιτς συμφωνεί: «Όταν ηχογραφείς από την αρχή, αποτυπώνεις συναισθήματα που δεν μπορούν να επαναληφθούν».
Ο Εστέβες Ριμπέιρο έδωσε μια χρήσιμη συμβουλή για τη συλλογή ηχητικού υλικού: την αξιοποίηση των φωνητικών μηνυμάτων. «Με τις πηγές, δεν μπορείτε να παίρνετε συνέντευξη από ένα άτομο κάθε μέρα, αλλά μπορείτε να του ζητάτε να σας στέλνει ένα φωνητικό μήνυμα κάθε μέρα», εξηγεί. Έχει συλλέξει –για ένα άλλο πιθανό ρεπορτάζ– εκατοντάδες φωνητικά μηνύματα από ένα ζευγάρι που προσπαθεί να διασχίσει τη Μεσόγειο Θάλασσα από τη Λιβύη στην Ελλάδα.
Συνιστά να χρησιμοποιήσετε την ίδια τεχνική με τους συναδέλφους σας: «Για παράδειγμα, πηγαίνετε στο δικαστήριο για να ελέγξετε κάποια έγγραφα. Όταν φύγετε από το δικαστήριο, στείλτε ένα φωνητικό μήνυμα σε έναν συνάδελφό σας, λέγοντας τι είδατε και τι ήταν ενδιαφέρον… Μπορεί να το χρησιμοποιήσετε, μπορεί και όχι, αλλά θα υπάρχει».
4. Κρατήστε το θέμα ζωντανό
Η παραγωγή πολλών επεισοδίων ενός ερευνητικού podcast σάς επιτρέπει να αφηγηθείτε μια ιστορία σε βάθος. Αλλά ο Νεστέροβιτς προειδοποίησε ότι το εις βάθος ρεπορτάζ πρέπει να εξισορροπείται, ώστε το θέμα να είναι προσιτό στους ακροατές. «Λάβετε υπόψιν σας ότι οι χρήστες συχνά ακούν το κάθε επεισόδιο ξεχωριστά και δεν τα ακούν αναγκαστικά όλα μαζί. Εάν έχετε πάρα πολλά ονόματα και αριθμούς, το κοινό θα μπερδευτεί. Προσέξτε να μην περιπλέκετε υπερβολικά ένα θέμα». Ο ίδιος φροντίζει πάντα να χρησιμοποιεί τη φρέσκια ματιά κάποιου στην αίθουσα σύνταξης που δεν είναι εξοικειωμένος με την ιστορία.
5. Διαφορετικά επιχειρηματικά μοντέλα
Η χρηματοδότηση ενός προγράμματος podcast μπορεί να περιλαμβάνει διάφορα μοντέλα, και οι συμμετέχοντες στο πάνελ του Dataharvest το έδειξαν αυτό μιλώντας για τις μεθόδους χρηματοδότησής τους.
Για το Pismo, η παραγωγή μίας σεζόν ερευνητικού podcast (έξι έως οκτώ επεισοδίων) κοστίζει περίπου 20.000 ευρώ, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι μισθοί του προσωπικού. Το Pismo έχει πρόσβαση με συνδρομή και χρηματοδοτείται από έναν μεγάλο ιδιώτη δωρητή. Παρέχεται δωρεάν πρόσβαση στο πρώτο επεισόδιο του podcast και, στη συνέχεια, απαιτείται συνδρομή, είτε στο Pismo είτε στον συμπαραγωγό, το Audioteka Klub, για να συνεχίσει κανείς να ακούει. Η μηνιαία συνδρομή για όλο το περιεχόμενο του Pismo κοστίζει 9,99 πολωνικά ζλότι ή 2,71 δολάρια ΗΠΑ.
Το Fumaça δαπανά, πάνω-κάτω, 25.000 ευρώ τον μήνα για μια ομάδα 11 ατόμων. Ο προϋπολογισμός τους καλύπτεται κατά το ήμισυ από συνδρομές και το άλλο μισό από τρία ιδρύματα. Η πρόσβαση σε όλο το περιεχόμενό τους είναι ελεύθερη.
6. Δοκιμάστε το!
Τα podcast προσφέρουν μια μοναδική οικειότητα μεταξύ των ανθρώπων που αφηγούνται μια ιστορία και των ανθρώπων που την ακούν. Οι Εστέβες Ριμπέιρο και Νεστέροβιτς συμφωνούν ότι, εκτός από την αφήγηση μιας ιστορίας, η ποιότητα της ηχητικής παραγωγής είναι σημαντική. Ενώ το Pismo συμπράττει με εξωτερικούς συνεργάτες, το Fumaça δημιούργησε το δικό του στούντιο.
«Συνήθως είναι καλύτερα αν έχεις καλό ήχο και καλή ηχογράφηση», δήλωσε ο Εστέβες Ριμπέιρο. Αναφέρει όμως το πρώτο podcast του Fumaça, το ντοκιμαντέρ έξι επεισοδίων «Palestina, histórias de um país ocupado»/ («Παλαιστίνη, ιστορίες μιας κατεχόμενης χώρας») που δημοσιεύτηκε το 2017. «Καταγράψαμε τα πάντα με ένα τηλέφωνο… και κερδίσαμε το μεγαλύτερο δημοσιογραφικό βραβείο της χώρας», θυμάται. «Δεν θα το έκανα ποτέ αυτό σήμερα… αλλά δοκιμάστε το. Μπορείτε να φτιάξετε στούντιο, αλλά δεν είναι απαραίτητο».
