Καθώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλο και περισσότερες κοινότητες παγκοσμίως, συγκεντρώσαμε στρατηγικές και εργαλεία, προτεινόμενα από εξειδικευμένους δημοσιογράφους που συμμετείχαν στο φετινό Διεθνές Φόρουμ Δημοσιογραφίας του iMEdD, τα οποία είναι χρήσιμα στην κάλυψη θεμάτων που αφορούν τον πλανήτη.
Κεντρική εικόνα: EPA/Francis R. Malasig
Η περιβαλλοντική δημοσιογραφία γίνεται όλο και πιο επίκαιρη χρόνο με τον χρόνο καθώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει καθημερινά χιλιάδες ανθρώπους. Δημοσιογράφοι δεδομένων, ερευνητές δημοσιογράφοι και ρεπόρτερ που ασχολούνται με τα περιβαλλοντικά θέματα μοιράστηκαν με το iMEdD τις εξειδικευμένες γνώσεις τους στην έρευνα των τρόπων με τους οποίους οι ανθρώπινες ενέργειες επηρεάζουν το φυσικό περιβάλλον, καθώς και τα εργαλεία και τις τεχνικές που κάνουν το ρεπορτάζ τους πιο αποτελεσματικό.
«Η κλιματική αλλαγή είναι πλέον πολύ πιο ορατή στους περισσότερους ανθρώπους στην καθημερινή τους ζωή — είτε λόγω της υπερβολικής ζέστης, είτε επειδή κάποιος που γνωρίζουν έχει επηρεαστεί από πλημμύρες ή πυρκαγιές ή απλώς από ένα πλήθος διαφορετικών ειδών επιπτώσεων που οι άνθρωποι βλέπουν. Έτσι, είναι πολύ λιγότερο μια θεωρητική ιστορία», μας ανέφερε η Λόρι Γκέρινγκ (Laurie Goering), δημοσιογράφος για την κλιματική αλλαγή και συντάκτρια θεμάτων ακραίας ζέστης για το πρόγραμμα Climate Resilience for All, στην αρχή της συνάντησής μας στη διάρκεια του Διεθνούς Φόρουμ Δημοσιογραφίας 2025 του iMEdD.
Το βάρος της μαρτυρίας: Η Μάρθα Μεντόζα για τη δημοσιογραφία υπέρ του δημοσίου συμφέροντος
Η βραβευμένη με Πούλιτζερ Μάρθα Μεντόζα μιλά για την πορεία της και τη συνεισφορά της στη δημοσιογραφία προς όφελος του κοινού.
Συμβουλές από δημοσιογράφους που καλύπτουν το περιβάλλον
- Οι ιστορίες εμφανίζονται στα θέματα που ήδη ξέρετε.
Από μια αλιευτική κοινότητα που έχει βιώσει την υπεραλίευση και τη λαθροθηρία άγριας ζωής μέχρι τα κέντρα δεδομένων που χρησιμοποιούν όλο το νερό μιας περιοχής, τα θέματα εμφανίζονται όταν ξέρετε τι ακριβώς κοιτάζετε. Η Λόρι Γκέρινγκ, που έχει συνεργαστεί και εκπαιδεύσει πολλούς νέους δημοσιογράφους της πρώτης γραμμής σε όλο τον κόσμο, για να αναπτύξουν τις δικές τους ιστορίες σχετικά με την κλιματική αλλαγή, συμβουλεύει να ξεκινά κανείς από τα δικά του ενδιαφέροντα και πάθη. «Θα έχετε φυσικές πηγές και κατανόηση γύρω από αυτό [το θέμα]. Βοηθάει να επιλέξεις κάτι που σε νοιάζει και σε ενδιαφέρει, ίσως κάτι στο οποίο έχεις και τρόπο πρόσβασης».
- Μην ψάχνετε πολύ μακριά: τα θέματα βρίσκονται δίπλα σας.
Ίσως θέλετε να αρχίσετε να εξετάζετε από πού προέρχονται τα περιβαλλοντικά θέματα που ακούτε συχνά —όπως για το δάσος του Αμαζονίου ή τους παγετώνες, χιλιάδες μίλια μακριά από τη χώρα όπου ζειτε. Ωστόσο, το δίδυμο από το Mongabay, ενός ανεξάρτητου μη κερδοσκοπικού μιντιακού οργανισμού που ασχολείται με την κάλυψη περιβαλλοντικών θεμάτων, προτείνει κάτι διαφορετικό. Η Κάρλα Μέντες (Karla Mendes), ερευνητική δημοσιογράφος στο Mongabay και αντιπρόεδρος της Society of Environmental Journalists (SEJ), σημειώνει: «Κοιτάξτε γύρω σας, εκεί όπου βρίσκεστε, γιατί οι περιβαλλοντικές ιστορίες και οι αδικίες συμβαίνουν παντού […] Κάντε τα μικρά θέματα σωστά και στη συνέχεια συνεχίστε να εξελίσσεστε […], μάθετε για την κοινότητά σας, δείτε τι συμβαίνει στην πόλη σας […], χτίστε μια σχέση εμπιστοσύνης με τους ντόπιους». Ο Φίλιπ Γιάκομπσον (Philip Jacobson), ερευνητής δημοσιογράφος και αρχισυντάκτης στο Mongabay, συμφωνεί: «Σίγουρα, δεν υπάρχει υποκατάστατο της αυτοπρόσωπης παρουσίας στο μέρος όπου συμβαίνουν τα ζητήματα και να κάνετε επιτόπιο ρεπορτάζ», παραδέχεται. «Αλλά υπάρχουν, επίσης, πολλά που μπορείτε να κάνετε εξ αποστάσεως, από το γραφείο».
- Εάν έχεις στερέψει από ιδέες, μίλα με τους επιστήμονες
Πριν η Λόρα Κιούρτζμπεργκ (Laura Kurtzberg), διευθύντρια εκπαίδευσης στο Investigative Reporters & Editors (IRE), αρχίσει να εργάζεται πάνω στο βραβευμένο θέμα Aquazonia, ένα δημοσιογραφικό έργο δεδομένων που χαρτογραφεί και ποσοτικοποιεί τη συνολική ανθρώπινη επίδραση στα υδάτινα οικοσυστήματα του βραζιλιάνικου Αμαζονίου, εκείνη και οι συνάδελφοί της αναρωτιούνταν: «Τι είναι διαφορετικό, ποιο ρεπορτάζ δεν έχει γίνει ακόμα για τον Αμαζόνιο;». Ορισμένοι επιστήμονες επεσήμαναν το πρόβλημα της επίδρασης στα γλυκά νερά, για το οποίο κανείς δεν έκανε ρεπορτάζ. «Ο κόσμος επικεντρώνεται στην απώλεια της βιοποικιλότητας, στα δέντρα που κόβονται, στις πυρκαγιές […] Αλλά δεν βλέπουμε μια μεγάλη ιστορία για το νερό», λέει στο iMEdD.
Κάποιες φορές, δεν είναι κανείς σίγουρος έαν έχει πραγματικά ένα καλό θέμα ή εάν πρόκειται για κάτι υπερβολικά κοινότοπο. Για την Κιούρτζμπεργκ, αυτή είναι η κατάλληλη στιγμή να στραφείτε στην επιστημονική κοινότητα. «Πιστεύω ότι πολλοί επιστήμονες ενθουσιάζονται με το να μοιράζονται τη δουλειά τους, εάν δείξετε ενδιαφέρον. Επειδή οι επιστήμονες είναι “σπασίκλες” [με την καλή έννοια] και χαίρονται όταν κάποιος δείχνει ενδιαφέρον για το έργο τους, συχνά μοιράζονται τα δεδομένα και τις μελέτες τους […] Θέλουν να μοιραστούν [την έρευνά τους] με περισσότερο κόσμο». Προτείνει να προσκαλέσετε επιστήμονες για μια συζήτηση, να τους παρουσιάσετε την ιδέα σας, και εκείνοι θα σας πουν εάν το θέμα σας συνδέεται με όσα βλέπουν στην έρευνά τους.
- Τα δεδομένα μπορεί να βρίσκονται οπουδήποτε… κρατήστε τα μάτια και τα αυτιά σας ανοιχτά
Ιδίως όταν πρόκειται για δεδομένα που αφορούν εξειδικευμένα θέματα, δεν έχουν όλες οι χώρες καλή παράδοση στη δημιουργία βάσεων δεδομένων. Η Γκέρινγκ θυμάται την ιστορία μιας νεαρής δημοσιογράφου από τη βόρεια Νιγηρία, η οποία παρατήρησε ότι ένα ιδιαίτερα ζεστό καλοκαίρι σημειώθηκαν αρκετοί θάνατοι που σχετίζονταν με τη ζέστη στη μικρή περιοχή όπου ζούσε. Δυστυχώς, τα νοσοκομεία δεν επιβεβαίωσαν την παρατήρησή της. «Δεν μπορούσε να βρει κανένα δεδομένο», λέει η Γκέρινγκ. «Πήγε λοιπόν στο νεκροταφείο, επειδή στον πολιτισμό της οι άνθρωποι θάβονται μέσα σε μία μέρα από τον θάνατό τους. Και παρατήρησε πόσοι άνθρωποι πέθαιναν κατά μέσο όρο τους μήνες πριν από εκείνη την εβδομάδα, και στη συνέχεια πόσες ταφές έγιναν εκείνη την εβδομάδα». Κάνοντας τους υπολογισμούς, κατάφερε να βρει τα δικά της δεδομένα.
Οι δημοσιογράφοι Γκέρινγκ και Γιάκομπσον προτείνουν ότι, όταν δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα, μπορείτε να δημιουργήσετε τα δικά σας, μιλώντας με τους κατάλληλους ανθρώπους. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς του για το εμπόριο καρχαριών, ο Γιάκομπσον μετέτρεψε τις αναμνήσεις των εργατών στα πλοία, σχετικά με τα βάρη των σάκων και τον αριθμό των τεμαχίων κρέατος καρχαρία, σε συγκεκριμένες εκτιμήσεις για την κλίμακα της συγκομιδής πτερυγίων καρχαρία.
- Οι χάρτες είναι διασκεδαστικοί —φτιάξτε περισσότερους
Η Κιούρτζμπεργκ πιστεύει ότι οι χάρτες μπορούν να προσθέσουν πολλά σε ένα θέμα. «Η οπτική απεικόνιση όχι μόνο βοηθά τους αναγνώστες να κατανοήσουν πού στον κόσμο εκτυλίσσεται η ιστορία και ποιους επηρεάζει, αλλά τους βοηθά, επίσης, να διαμορφώσουν μια αίσθηση του τόπου και της τοποθεσίας, κάνοντας ένα πολύ αφηρημένο πρόβλημα πιο ρεαλιστικό, κατανοητό, οπτικά ενδιαφέρον και ελκυστικό», αναφέρει.
«Οι άνθρωποι θέλουν να βλέπουν έναν χάρτη όταν κάτι είναι πολύ βαρύ και περίπλοκο, όπως ένα επιστημονικό ζήτημα. Έτσι, γίνεται πιο ευχάριστο να το διαβάζουν, να το περιηγούνται και να το εξερευνούν. Και οι ίδιοι μπορούν να το αναλύσουν, να το παρατηρήσουν, να κάνουν συνδέσεις· μετατρέπουν εαυτούς σε ερευνητές που κοιτούν και προσπαθούν να κατανοήσουν το πρόβλημα».
Tipsheets από το iMEdDIJF25 – Μέρος ΙI: Πλαισιώνοντας το θέμα
Θέλετε να παρουσιάσετε τα δεδομένα σας ως ήχο ή να μετατρέψετε την έρευνά σας σε ένα διαδραστικό βιντεοπαιχνίδι αντί για ένα παραδοσιακό βίντεο; Τα φετινά εργαστήρια του Forum πρόσφεραν ένα νέο σύνολο εργαλείων και τεχνικών για να κάνετε το ρεπορτάζ σας πιο ελκυστικό και ευρηματικό.
Ποια εργαλεία να χρησιμοποιήσετε;
Η Κιούρτζμπεργκ μοιράστηκε μια σειρά από εργαλεία και βάσεις δεδομένων που έχουν γίνει απαραίτητα για την περιβαλλοντική έρευνα. Εδώ, παρουσιάζουμε μια επιλογή από αυτά, μαζί με άλλους που συζητήθηκαν κατά τη διάρκεια του Διεθνούς Φόρουμ Δημοσιογραφίας 2025 του iMEdD. Παρόλο που ορισμένα απαιτούν γνώσεις προγραμματισμού, όλα είναι εξαιρετικά πολύτιμα για την περιβαλλοντική δημοσιογραφία και μπορούν να βοηθήσουν σε θέματα πιο διορατικά και με μεγαλύτερο αντίκτυπο.
Όταν εργάζεστε με χάρτες, δορυφορικές εικόνες και γεωγραφικές συντεταγμένες, το QGIS ξεχωρίζει ως ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία που είναι διαθέσιμα για τους δημοσιογράφους. Το εν λόγω λογισμικό ανοιχτού κώδικα προσφέρει μεγάλες δυνατότητες επεξεργασίας συντεταγμένων και γεωχωρικής ανάλυσης.
Η Κάρλα Μέντες υπογράμμισε, επίσης, πώς ακόμη και βασικά ψηφιακά εργαλεία μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στις έρευνες στο πεδίο. Κατά τη διάρκεια ενός από τα ρεπορτάζ της στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου, κατάφερε να δημιουργήσει έναν χάρτη μιας ανεξερεύνητης περιοχής απλώς ενεργοποιώντας τις υπηρεσίες τοποθεσίας στο κινητό της.
«Μέσα από τις φωτογραφίες που τραβάτε, τα βίντεο που καταγράφετε και τις συντεταγμένες που λαμβάνετε, μπορείτε να αξιοποιήσετε [δεδομένα] και να κάνετε ανάλυση της εκάστοτε περιοχής», εξήγησε.
Το Mapbox είναι μια ισχυρή πλατφόρμα χαρτογράφησης που επιτρέπει στους χρήστες να σχεδιάζουν και να ενσωματώνουν διαδραστικούς χάρτες σε ιστοσελίδες και εφαρμογές, προσφέροντας δωρεάν χρήση έως ένα συγκεκριμένο όριο. Μέσω του API και των επιλογών προσαρμογής του, δίνει τη δυνατότητα στους δημοσιογράφους να παρουσιάζουν γεωγραφικές πληροφορίες με οπτικά ελκυστικό τρόπο.
Συνδυάζοντας ευελιξία στον σχεδιασμό με γεωχωρικά δεδομένα, το Mapbox βοηθά να γίνουν πιο προσβάσιμα και διαδραστικά σύνθετα θέματα που σχετίζονται με τον χώρο. Για το θέμα της Aquazonia, η Κιούρτζμπεργκ συνδύασε αυτές τις δεξιότητες χαρτογράφησης με το Mapbox, ώστε να την καταστήσει περισσότερο προσβάσιμη στο κοινό.
Το Google Earth Engine είναι μια δωρεάν πλατφόρμα βασισμένη στο cloud, σχεδιασμένη για ανάλυση γεωχωρικών δεδομένων σε μεγάλη κλίμακα. Προσφέρει πρόσβαση σε δορυφορικές εικόνες και επιτρέπει στους χρήστες να επεξεργάζονται και να αναλύουν τις περιβαλλοντικές αλλαγές με την πάροδο του χρόνου. Η Κιούρτζμπεργκ λέει: «Αυτό που μπορείτε να κάνετε είναι να χρησιμοποιήσετε το cloud για να εκτελέσετε εντατικούς υπολογισμούς για τους οποίους κανονικά θα έπρεπε να πληρώσετε. Η Google το παρέχει, όμως, δωρεάν εάν πρόκειται για μη κερδοσκοπικό οργανισμό ή δημοσιογράφους σε ορισμένες κατηγορίες».
Το MapBiomas παρέχει δωρεάν περιβαλλοντικά δεδομένα για τη Νότια Αμερική. Σύμφωνα με τον ιστότοπό τους, πρόκειται για ένα παγκόσμιο, δίκτυο θεσμών και οργανισμών που αποτελείται από πανεπιστήμια, ΜΚΟ και εταιρείες τεχνολογίας, το οποίο παρακολουθεί τις αλλαγές στη χρήση και την κάλυψη γης σε διάφορα μέρη και τις επιπτώσεις τους.
Το Global Forest Watch είναι μια πλατφόρμα παρακολούθησης των δασών του κόσμου που παρέχει ετήσιες πληροφορίες για την κατάσταση τους. Χρησιμοποιώντας δεδομένα από το Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ και άλλους συνεργαζόμενους φορείς, παρακολουθεί την αποψίλωση, την απώλεια δασικής κάλυψης και τις αλλαγές στη χρήση γης, με ενημερώσεις που εκδίδονται συνεχώς. Το προσβάσιμο ψηφιακό του περιβάλλον και τα εργαλεία χαρτογράφησης το καθιστούν πολύτιμο πόρο για την παρακολούθηση της υγείας των δασών παγκοσμίως και για την ενημέρωση των προσπαθειών προστασίας.
Το Copernicus Browser είναι ένα διαδικτυακό εργαλείο που παρέχει άμεση πρόσβαση σε δορυφορικές εικόνες και δεδομένα παρατήρησης της γης από το πρόγραμμα παρατήρησης της γης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Copernicus, το οποίο παρέχει δωρεάν και ανοιχτή πρόσβαση σε δορυφορικά δεδομένα και υπηρεσίες. Επιτρέπει στους χρήστες να εξερευνούν εικόνες υψηλής ανάλυσης και σύνολα δεδομένων σχετικά με τη γη, την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και την παρακολούθηση του κλίματος.
Οι βάσεις δεδομένων Copernicus λειτουργούν ως πύλες προς συλλογές εικόνων και περιβαλλοντικών συνόλων δεδομένων που καλύπτουν τους τομείς της γης, των θαλασσών, του κλίματος, της ατμόσφαιρας και της διαχείρισης εκτάκτων αναγκών. Μέσω της διάθεσης υψηλής ποιότητας δορυφορικών παρατηρήσεων με ανοιχτό τρόπο, το Copernicus δίνει τη δυνατότητα σε επιστήμονες, πολιτικούς, δημοσιογράφους και το ευρύ κοινό να παρακολουθούν τις περιβαλλοντικές αλλαγές που συμβαίνουν στον πλανήτη.
Για το θέμα “Troubled Waters”, που διερευνά το φαινόμενο των πλημμυρών στην Ευρώπη από τους δημοσιογράφους Κρίστιαν Σάμπο (Krisztian Szabo), Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη και Κώστα Ζαφειρόπουλο και συζητήθηκε στο εργαστήριο με τίτλο “Πώς να χρησιμοποιείτε δωρεάν δορυφορικές εικόνες και δεδομένα για να διερευνήσετε φυσικές καταστροφές”, χρησιμοποιήθηκε μεταξύ άλλων η βάση δεδομένων Hanze: πρόκειται για ι μια ιστορική βάση δεδομένων για το κλίμα και τις καταστροφές, η οποία συγκεντρώνει αναλυτικά αρχεία πλημμυρών σε όλη την Ευρώπη τους τελευταίους αιώνες. Μέσω αρχείων, επιστημονικών μελετών και παρατηρησιακών δεδομένων, παρέχει μια μακροπρόθεσμη οπτική για ακραία γεγονότα.
Το EarthPress είναι μια διαδικτυακή πλατφόρμα που αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη και δεδομένα παρατήρησης της Γης για την παρακολούθηση φυσικών καταστροφών σε πραγματικό χρόνο. Ο Αλέξανδρος Ζαμίχος, ερευνητικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεματικής του Κέντρου Έρευνας & Τεχνολογίας Ελλάδας (CERTH), την παρουσίασε κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου «EarthPress: Τεχνητή νοημοσύνη και δορυφορική παρατήρηση για άμεση παρακολούθηση καταστροφών και αυτόματη δημιουργία ειδήσεων». Συνδυάζει δεδομένα Παρατήρησης της Γης όπως ηλεκτροπτικές εικόνες (electro-optical images- EO), αναλύσεις με τεχνητή νοημοσύνη και Μεγάλα Γλωσσικά Μοντέλα (LLMs), αυτοματοποιώντας τη διαδικασία συλλογής και ανάλυσης κρίσιμων πληροφοριών από πολλαπλές πηγές —δορυφορικές εικόνες, ειδησεογραφικά άρθρα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η πλατφόρμα αυτοματοποιεί τη διαδικασία συλλογής, ανάλυσης και σύνθεσης πληροφοριών, καθιστώντας ευκολότερη για τα ειδησεογραφικά γραφεία την κάλυψη καταστροφών.
