Πώς μπορεί να ερευνήσει κανείς την μαιευτική βία όταν δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία; Στη Σερβία, δύο ερευνήτριες δημοσιογράφοι στράφηκαν στο ψηφιακό κοινό για να συλλέξουν ιστορίες επιζωσών. Πως μπορεί το crowdsourcing να χρησιμεύσει στην αφήγηση ιστοριών με τραυματικό περιεχόμενο; Δύο ειδικοί μοιράζονται τις απόψεις τους και προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης και φροντίδας κατά τη διαδικασία της δημοσιογραφικής έρευνας.
Ας προσέχουμε τι λέμε
Οι δημοσιογράφοι πρέπει να επιλέγουν προσεκτικά τις λέξεις, διασφαλίζοντας ότι η κάλυψή τους ενημερώνει με ακρίβεια και σέβεται την αξιοπρέπεια όλων.
Τον Ιανουάριο του 2024, η ανάρτηση μιας γυναίκας από την Σερβία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έγινε viral. Ανέφερε πως το νεογέννητο μωρό της πέθανε εξαιτίας μαιευτικής βίας. Η ίδια περιέγραψε τη σωματική κακοποίηση που υπέστη κατά τη διάρκεια της γέννησης του παιδιού της, συμπεριλαμβανομένου του ξυλοδαρμού της και την πρόκληση τοκετού. Η έκθεση αυτοψίας επιβεβαίωσε τους ισχυρισμούς της, ο γιατρός συνελήφθη και τέθηκε υπό κράτηση.
Τον Φεβρουάριο, οι ερευνήτριες δημοσιογράφοι Teodora Ćurčić και Dina Djordjević από το Κέντρο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας της Σερβίας (CIJS) αποφάσισαν να ερευνήσουν το θέμα σε βάθος.
«Το ζήτημα προσέλκυσε πραγματικά μεγάλο ενδιαφέρον», λέει η Ćurčić στο iMEdD. «Είναι ένα ζήτημα που είναι πολύ διαδεδομένο, αλλά δεν έχει καλυφθεί από τα Μέσα Ενημέρωσης».
Η Ćurčić και η Djordjević αποφάσισαν να ερευνήσουν το ζήτημα, δημοσιεύοντας ένα ερωτηματολόγιο μέσω ενός ασφαλούς συνδέσμου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Συνεργάστηκαν, επίσης, με τοπικούς influencers για να διευρύνουν το κοινό που θα προσεγγίσουν. Μέσα σε έναν μήνα, περισσότερες από 1.000 γυναίκες από όλη τη Σερβία ανταποκρίθηκαν.
Τους εμπιστεύτηκαν τις βαθιά προσωπικές τους ιστορίες. Πολλές, μάλιστα, τις μοιράζονταν για πρώτη φορά.
Η έρευνα δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 2025 στην ιστοσελίδα του ερευνητικού δικτύου, και ακολούθησε ένα δεύτερο μέρος το οποίο επικεντρώθηκε στις υποθέσεις, που είχαν παραπεμφθεί στη δικαιοσύνη αλλά παραμένουν ανεξιχνίαστες.
Γιατί το crowdsourcing ως εργαλείο
Ο Ćurčić και ο Djordjević αναφέρουν ότι το crowdsourcing (η μέθοδος συλλογής απόψεων του κοινού) δεν ήταν απλά μια στρατηγική, αλλά η μοναδική βιώσιμη λύση.
Η ομάδα είχε υποβάλει 100 αιτήματα FOIA σε 108 δικαστήρια και εισαγγελικές Αρχές σε όλη τη Σερβία, ζητώντας πληροφορίες για παλαιότερες υποθέσεις και αναζητώντας πληροφορίες για διαρθρωτικές αδυναμίες του συστήματος. Ελαβαν ελάχιστες απαντήσεις.
Σύντομα, συνειδητοποίησαν ότι οι περισσότερες επιζώσες μαιευτικής βίας δεν είχαν ποτέ καταγγείλει τα περιστατικά, πόσο μάλλον δεν είχαν υποβάλει επίσημες καταγγελίες.
«Δεν υπήρχαν πολλά έγγραφα και δεν μπορούσαμε να στοιχειοθετήσουμε ένα ρεπορτάζ μόνο με αυτά», λέει η Ćurčić. «Συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να απευθυνθούμε απευθείας στις γυναίκες, οπότε τους ζητήσαμε να μοιραστούν τις εμπειρίες τους».
Λίγους μήνες μετά το ξεκίνημα της δημοσιογραφικής έρευνας, η ομάδα δημοσίευσε το ερωτηματολόγιο.
Δημιουργία ενός ασφαλούς χώρου
Το crowdsourcing επέτρεψε στην ομάδα να «δημιουργήσει έναν ασφαλή χώρο, όπου οι γυναίκες μπορούσαν επιτέλους να μιλήσουν ανοιχτά, γνωρίζοντας ότι θα ακουστούν», προσθέτει η Ćurčić.
Η ομάδα συνέταξε προσεκτικά το ερωτηματολόγιο, λαμβάνοντας υπόψη παλαιότερες έρευνες για ευαίσθητα ζητήματα, τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για τη μαιευτική βία καθώς και απόψεις νομικών στο θέμα.
Αφού μοιράστηκαν τις ιστορίες τους, στις γυναίκες τέθηκαν πιο συγκεκριμένες ερωτήσεις: «Πού συνέβη το περιστατικό;», «Ήταν σε δημόσιο ή ιδιωτικό νοσοκομείο;», «Σε ποια πόλη;»
Στο δεύτερο μέρος της έρευνας, ζητήθηκε από τις συμμετέχουσες να αναφέρουν εάν είχαν καταγγείλει το περιστατικό στις Αρχές και, εάν όχι, τι τις είχε εμποδίσει να το κάνουν. Τους δόθηκε, επίσης, η δυνατότητα να δηλώσουν εάν επιθυμούσαν να μιλήσουν δημόσια, ανώνυμα ή επώνυμα. Ωστόσο, αυτό που ήταν αξιοσημείωτο ήταν ότι μόνο το 3% των γυναικών, που συμμετείχαν στην έρευνα είχαν καταγγείλει τα περιστατικά στις σερβικές Αρχές.
Περισσότερες από 150 γυναίκες δήλωσαν ότι επιθυμούν να μιλήσουν επώνυμα για τις εμπειρίες τους, προσθέτει η ίδια.
Αποκαλύπτοντας τα μοτίβα
Η πλειονότητα των ιστοριών δεν μπορούσε να επαληθευτεί – δεν υπήρχαν μάρτυρες, ούτε αποδεικτικά στοιχεία. Ωστόσο, ορισμένα βασικά στοιχεία της ταυτότητάς των γυναικών μπορούσαν να επαληθευτούν.
Για τις γυναίκες που δεν είχαν καταγγείλει τις υποθέσεις τους στις Αρχές, αλλά συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο και έδωσαν τα στοιχεία επικοινωνίας τους, η ομάδα προχώρησε σε τηλεφωνικές συνεντεύξεις. Με αυτόν τον τρόπο, μπόρεσε να επαληθεύσει βασικά στοιχεία, όπως την τοποθεσία της κάθε γυναίκας, το νοσοκομείο στο οποίο νοσηλεύτηκε και άλλες βασικές πληροφορίες.
«Όπου υπήρχαν νομικές διαδικασίες (όπως περιπτώσεις που έφτασαν στο δικαστήριο ή στην εισαγγελία), ζητήσαμε πλήρη τεκμηρίωση, η οποία μερικές φορές περιελάμβανε αναλύσεις εμπειρογνωμόνων ή μαρτυρίες από άλλα άτομα», λέει ο Ćurčić.
«Ωστόσο, δεν μπορέσαμε να επαληθεύσουμε αυτές τις ιστορίες με την κλασική σημασία του όρου και, τελικά, αποφασίσαμε να τις εμπιστευτούμε και να δώσουμε φωνή σε αυτές τις γυναίκες».
Στο τελικό στάδιο, οι δημοσιογράφοι απευθύνθηκαν ξανά στους ειδικούς. Ορισμένοι τάχθηκαν υπέρ του συστήματος, γεγονός που ανάγκασε την ομάδα να επεξεργαστεί αντικρουόμενες απόψεις.
Γιατί λειτουργεί η δημοσιογραφία που βασίζεται στη συμμετοχή του κοινού — και πότε δεν λειτουργεί
Το crowdsourcing αποτελεί «εργαλείο» της δημοσιογραφίας εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες.
Ο όρος επινοήθηκε από τον Jeff Howe το 2006 για να περιγράψει μια ανοιχτή πρόσκληση προς το κοινό για ιδέες, γνώση ή πληροφορίες. Ωστόσο, όταν πρόκειται για ευαίσθητα ζητήματα, όπως το τραύμα και η κακοποίηση, αυτή η μέθοδος απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή.
Μιλώντας στο iMEdD, ο Nils Mulvad, ερευνητής δημοσιογράφος, εκπαιδευτής και συνιδρυτής του Global Investigative Journalism Network (GIJN), τονίζει τη σημασία της εμπιστοσύνης και της διαφάνειας όταν χρησιμοποιείται το crowdsourcing για την κάλυψη ευαίσθητων θεμάτων.
«Οι άνθρωποι δεν μοιράζονται ιδιαίτερα ευαίσθητες πληροφορίες, εκτός αν είναι εξαιρετικά σημαντικό για εκείνους — και ακόμα και τότε, πρέπει να εμπιστεύονται το πρόσωπο με τον οποίο τις μοιράζονται».
Όπως λέει, η αξιοπιστία είναι το κλειδί.
Οι ερωτηθέντες είναι πιο πιθανό να συμμετάσχουν όταν γνωρίζουν τους δημοσιογράφους που ασχολούνται με το θέμα ή το όνομα του Μέσου Ενημέρωσης. Η προσωπική επαφή βοηθά, ενώ η χρήση ασφαλών και καλά κατανοητών εργαλείων ενισχύει την εμπιστοσύνη.
Ο Mulvad συμβουλεύει, επίσης, τους δημοσιογράφους και είναι προσεκτικοί κατά το σχεδιασμό των ερωτηματολογίων:
- Αποφύγετε να ζητάτε δεδομένα που είναι διαθέσιμα αλλού, όπως επίσημες στατιστικές.
- Σχεδιάστε σαφείς, δομημένες ερωτήσεις με απαντήσεις πολλαπλής επιλογής, όπου είναι δυνατόν.
- Να είστε σαφείς σχετικά με το ποιος είναι ο ιδιοκτήτης και ο διαχειριστής των δεδομένων και πώς προστατεύεται η ιδιωτικότητα.
Υπενθυμίζει επίσης ότι οι απαντήσεις σε ένα ερωτηματολόγιο που έχει δημιουργηθεί με crowdsourcing δεν πρέπει να θεωρούνται αντιπροσωπευτικές από πλευράς στατιστικής.
«Δεν μπορείτε να πείτε ότι 1.000 απαντήσεις αντιπροσωπεύουν ολόκληρο τον πληθυσμό. Μπορείτε όμως να αναφέρετε τα μοτίβα που προκύπτουν από αυτές τις 1.000 απαντήσεις και να χρησιμοποιήσετε ισχυρές μεμονωμένες περιπτώσεις για να επικυρώσετε αυτά τα μοτίβα».
Όταν δημοσιεύετε το άρθρο, λέει ο Mulvad, συμπεριλάβετε μια σημείωση μεθοδολογίας που να εξηγεί πώς διεξήχθη η έρευνα.
Και να είστε ανοιχτοί στην κριτική:
«Αν κάποιος εκφράσει ανησυχίες, να τις λάβετε σοβαρά υπόψη. Ελέγξτε ξανά τα συμπεράσματά σας. Αν έχουν δίκιο, ευχαριστήστε τους, γιατί αυτό ενισχύει την αξιοπιστία της δημοσιογραφικής σας έρευνας».
Πως να πραγματοποιήσετε συνεντεύξεις με επιζώντες τραυματικών γεγονοτων
Η κάλυψη θεμάτων που αφορούν τραυματικές εμπειρίες μπορεί να είναι μια δύσκολη υπόθεση. Οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι καλά προετοιμασμένοι για να καλύψουν τα γεγονότα με αμεροληψία, ενσυναίσθηση και ακρίβεια. Η Irene Caselli, έμπειρη σύμβουλος στο Early Childhood Journalism Initiative στο the Dart Center for Journalism and Trauma, μοιράζεται τρεις βασικές συμβουλές για τους δημοσιογράφους που εργάζονται σε αυτόν τον τομέα.
#1 Να είστε προετοιμασμένοι
Για αυτό το είδος ρεπορτάζ, η προετοιμασία είναι ζωτικής σημασίας. «Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε πώς αυτές οι ιστορίες επηρεάζουν τόσο τον δημοσιογράφο όσο και τον συνεντευξιαζόμενο, και πώς αυτές οι επιπτώσεις μπορούν να έχουν αντίκτυπο και σε εμάς», αναφέρει η Caselli.
#2 Χρησιμοποιήστε το «The Frame» για να κάνετε ερωτήσεις
Το «Frame» είναι ένα εργαλείο που δημιουργήθηκε από την Kate Porterfield, ψυχολόγο στο Dart Center με εκτεταμένη εμπειρία σε συνεντεύξεις με επιζώντες τραυματικών γεγονότων και βασανιστηρίων, συμπεριλαμβανομένων και παιδιών. Βοηθά τους δημοσιογράφους να εξασκηθούν στο να κάνουν ερωτήσεις που χρησιμοποιούν το αίσθημα της ασφάλειας, τον έλεγχο, την αντανάκλαση και το κλείσιμο.
Ο στόχος, λέει η Caselli, είναι να δημιουργηθεί ένα ασφαλές περιβάλλον όπου μπορείτε να εξερευνήσετε δύσκολα θέματα, αλλά πάντα να ξέρετε πώς να κάνετε ένα βήμα πίσω.
Για τους επιζώντες τραυματικών εμπειριών, η ανάκτηση του ελέγχου είναι επίσης σημαντική. «Το να τους προσφέρουμε την επιλογή για το πώς θα εξελιχθεί η συνέντευξη μπορεί να τους βοηθήσει να ανακτήσουν την αυτονομία τους», λέει η Caselli.
Η αντανάκλαση είναι ένα ισχυρό ψυχολογικό εργαλείο. Αντί να λέμε «ξέρω πώς νιώθεις» — κάτι που συχνά δεν ισχύει —, είναι πιο σημαντικό να αναγνωρίζουμε την εμπειρία τους. Για παράδειγμα, «ακούω ότι λες ότι ήταν πολύ δύσκολο για σένα». «Αυτή η προσέγγιση βοηθά να επικυρώσουμε τα συναισθήματά τους και τους κάνει να νιώθουν ότι τους βλέπουμε και τους ακούμε», προσθέτει.
Στο τέλος της συνέντευξης, είναι σημαντικό να κλείσετε σωστά. Συχνά, ως δημοσιογράφοι, εστιάζουμε στο να κάνουμε ερωτήσεις και να προχωράμε, λέει η Caselli, αλλά πρέπει να διασφαλίσουμε ότι ο συνεντευξιαζόμενος αισθάνεται ότι τον ακούμε και τον αναγνωρίζουμε. «Ενημερώστε τους για τον αντίκτυπο που είχε η μαρτυρία τους και διαβεβαιώστε τους για τον τρόπο με τον οποίο θα χειριστείτε την ιστορία τους».
#3 Προσέξτε τη γλώσσα που χρησιμοποιείτε
Οι λέξεις που επιλέγουμε για να περιγράψουμε τους ανθρώπους είναι εξαιρετικά σημαντικές, λέει η Caselli. «Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε όταν μιλάμε για θύματα και επιζώντες. Αυτά είναι βασικά εργαλεία που πρέπει πάντα να λαμβάνονται υπόψη σε τόσο ευαίσθητες συζητήσεις».
Πηγές για δημοσιογράφους που ερευνούν ευαίσθητα ζητήματα
Trauma Aware Journalism -Trauma Interviewing Ένα πρακτικό πλαίσιο για την ελαχιστοποίηση της βλάβης κατά την επικοινωνία με άτομα που έχουν υποστεί τραύμα. https://www.traumaawarejournalism.org/trauma-interviewing
The Dart Center for Journalism and Trauma
Εκπαίδευση, συμβουλές και κώδικας δεοντολογίας για την αναφορά περιστατικών με λαμβάνοντας υπόψη το τραύμα.https://dartcenter.org
First Draft News – Guide to Verifying Online Information Βασικό εργαλείο για τη συλλογή μαρτυριών από το κοινό.
https://firstdraftnews.org/articles/verifying-online-information-the-absolute-essentials/
Columbia Journalism School – Guide to Crowdsourcing https://www.cjr.org/tow_center_reports/guide_to_crowdsourcing.php
