Η δημοσιογράφος Σοφία Χριστοφορίδου περιγράφει την ιστορία πίσω από το ρεπορτάζ για την ατμοσφαιρική ρύπανση σε Θεσσαλονίκη και Ιωάννινα. Η έρευνα έγινε σε συνεργασία με τον δημοσιογράφο Γιώργο Τσαντίκο, στο πλαίσιο του φετινού incubator for local media του iMEdD.
Το θέμα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με απασχολούσε δημοσιογραφικά εδώ και χρόνια, ιδιαίτερα μετά την καταδίκη της χώρας μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο γιατί δεν έλαβε τα κατάλληλα μέτρα για να αντιμετωπίσει τις αυξημένες συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα της Θεσσαλονίκης. Έβλεπα το πρόβλημα με τις υπερβάσεις των ορίων να συνεχίζεται χωρίς να λαμβάνεται οποιοδήποτε μέτρο, την Περιφέρεια να δηλώνει αναρμόδια και το Υπουργείο Περιβάλλοντος να μην δίνει σαφείς απαντήσεις.
Έτσι, όταν προκηρύχθηκε το φετινό incubator for local media του iMEdD δεν είχα δεύτερες σκέψεις για την πρόταση που θα ήθελα να καταθέσω. Επειδή η έρευνα έπρεπε να αφορά και μια άλλη πόλη σκέφτηκα αμέσως τα Ιωάννινα, που αντιμετωπίζουν εξίσου σοβαρό πρόβλημα με τα μικροσωματίδια. Τηλεφώνησα στο Γιώργο Τσαντίκο του typos-i.gr , τον οποίο είχα γνωρίσει σε ένα συνέδριο του iMEdD, και μου είπε ότι και ο ίδιος αυτό το θέμα είχε κατά νου να προτείνει. Παρότι εξετάσαμε κι άλλες ιδέες, καταλήξαμε στην αρχική, γιατί ξέραμε ότι το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι σοβαρό, άπτεται της προστασίας του περιβάλλοντος αλλά και της δημόσιας υγείας, και θα έπρεπε να είναι πολύ ψηλά στην ατζέντα της δημόσιας συζήτησης.
Ρεπορτάζ στην πύρινη ζώνη: Συμβουλές από ειδικούς για έκτακτα προβλήματα και μόνιμους κινδύνους
Δύο δημοσιογράφοι με βάση την Καλιφόρνια προσφέρουν καλές πρακτικές, λογιστικές συμβουλές και προληπτικά μέτρα για όσους καλύπτουν δασικές πυρκαγιές.
Εν αρχή ην τα δεδομένα
Στην αρχή της έρευνας απευθυνθήκαμε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, για να μάθουμε για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ρύπανσης από μικροσωματίδια και στη συνέχεια αναζητήσαμε τα πιο πρόσφατα επιστημονικά papers, ειδικά όσα αναφέρονταν στις δύο πόλεις, και μιλήσαμε με τους ερευνητές που τα είχαν συντάξει. Προσπαθήσαμε να συσχετίσουμε τις αυξημένες συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων με τα προβλήματα υγείας των κατοίκων των δύο πόλεων, αλλά πέσαμε σε τοίχο: δεν υπήρχε καμία σχετική επιδημιολογική μελέτη και δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία για τον αριθμό των εισαγωγών ασθενών στις πνευμονολογικές κλινικές για να συσχετιστούν με τις ημέρες υψηλών συγκεντρώσεων μικροσωματιδίων.
Στη συνέχεια θελήσαμε να τεκμηριώσουμε ότι το πρόβλημα είναι διαχρονικό και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Στις ετήσιες εκθέσεις του Υπουργείου Περιβάλλοντος (η πιο πρόσφατη είναι του 2023) τα δεδομένα παρουσιάζονται με δύο διαφορετικούς τρόπους: α) για τη μέση ετήσια τιμή εμφανίζονται οι μετρήσεις σε μg/m3 β) για τη μέση ημερήσια τιμή δεν παρουσιάζονται οι μετρήσεις σε απόλυτη τιμή, αλλά ο αριθμός των ημερών υπέρβασης του ορίου που θέτει η Ε.Ε.. Ας σημειωθεί ότι η Θεσσαλονίκη έχει δεδομένα από έξι σταθμούς μέτρησης και τα Ιωάννινα έναν. Για να γίνουν τα πράγματα λίγο πιο περίπλοκα, το ΥΠΕΝ έχει αναρτημένους πίνακες με τις ημερήσιες συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων πριν και μετά την αφαίρεση της συνεισφοράς της σκόνης. Υπήρχαν επίσης πίνακες με τις μετρήσεις 24ώρου ανά ώρα, για το διάστημα 2017-2020. Σε αυτά τα datasets υπήρχαν διαστήματα πολλών εβδομάδων που οι καταχωρήσεις είχαν την μορφή -9999, κάτι που σήμαινε ότι οι σταθμοί μέτρησης είχαν κάποια βλάβη ή ήταν σε διαδικασία συντήρησης. Ποια δεδομένα θα χρησιμοποιούσαμε; Τα πιο αναλυτικά, που όμως σταματούσαν στο 2020 ή τα πιο συνοπτικά που έφταναν μέχρι το 2023; Στραφήκαμε στις Περιφέρειες. Η Περιφέρεια Ηπείρου εκδίδει τα αποτελέσματα των ημερήσιων μετρήσεων μία φορά το μήνα, στις αρχές του επόμενου, συγκεντρωμένα σε ένα αρχείο pdf. Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας αναρτά κάθε μεσημέρι τις μέγιστες (και όχι τις μέσες) τιμές συγκεντρώσεων ρύπων που καταγράφηκαν την προηγούμενη ημέρα, και το εύρος τιμών μεταξύ της χαμηλότερης και της υψηλότερης μέτρησης. Ήταν σαφές ότι τα διαθέσιμα δεδομένα δεν ήταν άμεσα συγκρίσιμα και αξιοποιήσιμα. Χρειάστηκε να ζητήσουμε τα πιο πρόσφατα δεδομένα (2024) από την Περιφέρεια Κενρικής Μακεδονίας, να τα επεξεργαστούμε και να τα καταχωρίσουμε σε συνδυσασμό με αυτά του ΥΠΕΝ (2017-2024) σε δικούς μας πίνακες excel για να επιβεβαιώσουμε ότι οι υπερβάσεις των ορίων συνεχίζονται.
Οδηγός για δημοσιογράφους που θέλουν να αποκτήσουν δωρεάν, ποιοτικές δορυφορικές εικόνες από οπουδήποτε στη Γη
Οι δημοσιογράφοι μπορούν πλέον να αποκτήσουν δωρεάν δορυφορικές εικόνες υψηλής ανάλυσης από όλο τον κόσμο σε λίγα λεπτά, χωρίς εξειδικευμένες γνώσεις.
Αναζητώντας απαντήσεις
Στη συνέχεια του ρεπορτάζ προσπαθήσαμε να λάβουμε απαντήσεις από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, σχετικά με τα μέτρα που έλαβε ή σχεδιάζει να λάβει για την αντιμετώπιση του προβλήματος στη Θεσσαλονίκη ή τα Ιωάννινα. Από τις απαντήσεις θα εξαρτώνταν η πορεία της έρευνας. Περιμέναμε για δύο μήνες, αλλά δυστυχώς χωρίς να λάβουμε απαντήσεις. Όμως στη δημοσιογραφία και η μη απάντηση συνιστά απάντηση….
Η πιο πρόσφατη απάντηση του ΥΠΕΝ για το θέμα ήταν τον Δεκέμβριο του 2023 σε σχετική κοινοβουλευτική ερώτηση. Σε αυτήν αναφερόταν ότι τον Δεκέμβριο του 2022 είχε συνταχθεί μια μελέτη εφαρμογής για την αντιμετώπιση των υπερβάσεων των συγκεντρώσεων αιωρούμενων σωματιδίων στη Θεσσαλονίκη και «τα προτεινόμενα μέτρα επανεξετάζονται ως προς τον τρόπο και το χρονικό ορίζοντα εφαρμογής τους». Είχαν περάσει τρία χρόνια από την ολοκλήρωση της και αυτή η μελέτη είχε μείνει στην αφάνεια: δεν είχε δοθεί στη δημοσιότητα, δεν είχε γίνει δημόσια συτήτηση, ενώ αγνοούσαν το περιεχόμενό της ακόμα και τα μέλη του Περιφερειακού Συμβουλίου και οι βουλευτές που είχαν καταθέσει θεσμικά ερωτήματα. Μετά από διαδοχικά αιτήματα στην αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΝ, στο γραφείο τύπου του υπουργείου και στον ΟΦΥΠΕΚΑ κατάφερα να αποκτήσω πρόσβαση σε αυτή τη μελέτη, η οποία περιλάμβανε τα μέτρα που θα πρότεινε η Ελλάδα στην Κομισιόν. Τότε σκέφτηκα να αντιπαραβάλλω τα προτεινόμενα μέτρα για το διάστημα 2022-2025 με την πραγματικότητα… του 2025. Bingo! Αποδείχθηκε ότι ουσιαστικά κανένα μέτρο δεν έχει εφαρμοστεί, ενώ οι μετρήσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης επιβεβαίωσαν ότι τίποτα δεν είχε αλλάξει δύο χρόνια μετά την καταδίκη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Στα Ιωάννινα διαπιστώσαμε ότι αντί άλλων μέτρων για την αντιμετώπιση του προβλήματος, υπήρχαν μόνο συστάσεις για τις ευπάθειες ομάδες τις ημέρες που η ατμοσφαιρική ρύπανση χτυπούσε «κόκκινο» και μια προσδοκία για μελλοντική ανάπτυξη δικτύου φυσικού αερίου στην πόλη.
Με το Γιώργο αλλά και με τον Νικόλα Αρώνη και τον Δημήτρη Μπουνιά από το iMEdD μοιραζόμασταν τον ενθουσιασμό κάθε φορά που βρίσκαμε μια καινούρια μελέτη ή ένα στοιχείο που βοηθούσε την έρευνα, αλλά και την απογοήτευση όταν μπλέκαμε στα γρανάζια της γραφειοκρατίας. Στην ομάδα προστέθηκε και ο Αλέξανδρος Αβραμίδης, που κλήθηκε να εικονογραφίσει ένα θέμα που… δεν φαίνεται, όμως με την ιδιαίτερη ματιά του κατάφερε να αποτυπώσει στο φακό πρόσωπα και όψεις των δύο πόλεων και να βοηθήσει τον αναγνώστη να «βουτήξει» στο θέμα μας. Μετά από πολλές βιντεοκλήσεις με όλη την ομάδα του iMEdD, άπειρα emails και δύο ταξίδια στη Θεσσαλονικη και τα Γιάννενα, δεδομένα και συνεντεύξεις που τελικά δεν χρησιμοποιήσαμε, ολοκληρώσαμε το θέμα μας σε… μόλις 7.500 λέξεις! Γιατί σίγουρα θα μπορούσαμε να γράψουμε βιβλίο. Ευχαριστούμε το iMEdD που μας έδωσε το έναυσμα και μας υποστηρίξε να υλοποιήσουμε την ιδέα μας.
Ελπίζουμε ότι η έρευνα μας θα αποτελέσει έναυσμα για να αναζητηθούν απαντήσεις σε θεσμικό επίπεδο και τελικά να ληφθούν δραστικά μέτρα. Ειδάλλως το πρόβλημα θα συνεχίζεται, θα επιβαρύνεται η υγεία των κατοίκων των δύο πόλεων και η χώρα μας θα είναι εκτεθειμένη στον κίνδυνο νέας καταδίκης από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
