Ο Ακήρυχτος Πόλεμος κατά των Γυναικών στην Ευρώπη: Η μεθοδολογία της ανάλυσης δεδομένων

Η έρευνα διερευνά τις γυναικοκτονίες και τα κρούσματα βίας κατά των γυναικών που έλαβαν χώρα σε 28 ευρωπαϊκές χώρες μεταξύ 2010 και 2021, εστιάζοντας στα δύο χρόνια της πανδημίας στην Ευρώπη (2020-2021), για τα οποία τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα δεν διέθεταν επικαιροποιημένα στοιχεία.

Η ανάλυση των δεδομένων βασίζεται σε δύο πρωτογενείς πηγές: τις εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) και τη EUROSTAT. Παράλληλα, στην έρευνα συνέβαλαν 19 ανεξάρτητα ειδησεογραφικά μέσα από όλη την Ευρώπη, υποβάλλοντας αιτήματα στις αρμόδιες αρχές (αστυνομία, υπουργεία δικαιοσύνης και διάφορες εθνικές υπηρεσίες), με τα οποία ζητούσαν πρόσβαση σε πληρέστερα και πιο ενημερωμένα στοιχεία, με στόχο τη δημιουργία ενός επικαιροποιημένου χάρτη της βίας κατά των γυναικών στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Τα δεδομένα του EIGE

Η έκθεση του EIGE (EIGE Report 2021, δείκτες του EIGE για την καταγραφή της βίας μεταξύ συντρόφων, τον βιασμό και τη γυναικοκτονία: η κατάσταση στην ΕΕ) επικεντρώνεται στις γυναικοκτονίες, τους βιασμούς και τα τέσσερα είδη βίας μεταξύ συντρόφων: σωματική, σεξουαλική, οικονομική και ψυχολογική. Η έκθεση παρέχει στοιχεία έως το 2018, τα οποία δεν είναι πλήρη για όλες τις χώρες λόγω των διαφορών στις εθνικές μεθόδους συλλογής δεδομένων. Οι ομάδες που συμμετείχαν στην έρευνα αναζήτησαν και συνεισέφεραν όσο το δυνατόν περισσότερο ενημερωμένα δεδομένα, τα οποία ελέγχθηκαν με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές του EIGE.

Ορισμοί

Σύμφωνα με το EIGE, ως βία μεταξύ ερωτικών συντρόφων (ΒΕΣ) ορίζεται κάθε πράξη σωματικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής ή οικονομικής βίας μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων, ανεξάρτητα από το αν ο δράστης μοιράζεται ή μοιραζόταν κατά το παρελθόν την ίδια στέγη με το θύμα.

– Γυναικοκτονία

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το EIGE χρησιμοποιεί τον στατιστικό ορισμό της «γυναικοκτονίας», η οποία ορίζεται ως «η θανάτωση μιας γυναίκας από ερωτικό σύντροφο ή ο θάνατος μιας γυναίκας ως αποτέλεσμα πρακτικής που προκαλεί βλάβες στις γυναίκες».

– Σωματική βία

Κάθε πράξη ή συμπεριφορά που προκαλεί σωματική βλάβη στη σύντροφο ή την πρώην σύντροφο ως αποτέλεσμα παράνομης άσκησης πίεσης με χρήση σωματικής  δύναμης. Η σωματική βία μπορεί να λάβει, μεταξύ άλλων, τη μορφή επίθεσης μείζονος και ήσσονος σημασίας, στέρησης της ελευθερίας, ανθρωποκτονίας ή απόπειρας ανθρωποκτονίας.

– Σεξουαλική βία

Κάθε σεξουαλική πράξη που τελείται χωρίς τη συναίνεση του θύματος. Η σεξουαλική βία μπορεί να λάβει τη μορφή βιασμού ή σεξουαλικής επίθεσης.

– Οικονομική βία

Κάθε πράξη ή συμπεριφορά η οποία προκαλεί οικονομική βλάβη στη σύντροφο ή την πρώην σύντροφο. Η οικονομική βία μπορεί να λάβει, μεταξύ άλλων, τη μορφή ζημίας περιουσίας, περιορισμού της πρόσβασης σε οικονομικούς πόρους, στην εκπαίδευση ή στην αγορά εργασίας ή τη μορφή μη τήρησης οικονομικών υποχρεώσεων, όπως της καταβολής διατροφής.

– Ψυχολογική βία

Κάθε πράξη ή συμπεριφορά που προκαλεί ψυχολογικό τραύμα σε νυν ή πρώην σύντροφο, όπως ο εξαναγκασμός, η δυσφήμιση, η εξύβριση ή η παρενόχληση.

Το πρόβλημα με τα δεδομένα

Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας για τις γυναικοκτονίες και τη βία κατά των γυναικών, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με μια ζοφερή πραγματικότητα που αφορά στην έλλειψη δεδομένων γύρω από το ζήτημα. Τα κράτη μέλη της Ευρώπης υπολογίζουν με διαφορετικό τρόπο τα περιστατικά βίας κατά των γυναικών, εφαρμόζοντας διαφορετικές μεταβλητές και συστήματα ταξινόμησης. Το γεγονός αυτό καθιστά αδύνατη τη συγχώνευση των δεδομένων σε μια ενιαία βάση δεδομένων. Κάθε φορέας (π.χ. Eurostat, ΠΟΥ κ.λπ.) συλλέγει στοιχεία από διοικητικές πηγές δεδομένων, όπως η αστυνομία, τα δικαστήρια και τα νοσοκομεία. Ωστόσο, αυτές οι πηγές δεν χρησιμοποιούν απλώς διαφορετικό ορισμό για γυναικοκτονίες, αλλά και διαφορετικές μεταβλητές. Για παράδειγμα, σε κάποιες περιπτώσεις τα στοιχεία προκύπτουν βάσει του αριθμού των θυμάτων, ενώ σε άλλες βάσει του αριθμού των δραστών.

Η Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης σε συνδυασμό με τις συστάσεις του EIGE προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της για τη βελτίωση της συλλογής δεδομένων σχετικά με τη συντροφική βία από την αστυνομία, τη δικαιοσύνη και την κοινωνία των πολιτών συνέβαλαν στη διαμόρφωση νέων πολιτικών αντιλήψεων γύρω από το ζήτημα και πυροδότησαν έναν παραγωγικό διάλογο που οδήγησε σε νομοθετικές αλλαγές.

Έξι κράτη μέλη – το Βέλγιο, η Ισπανία, η Γαλλία, η Λιθουανία, η Πορτογαλία και η Σλοβενία – αξιολογούν πλέον ως επιβαρυντικά στοιχεία το μίσος, την περιφρόνηση ή την εχθρότητα προς ένα πρόσωπο λόγω φύλου, τις πράξεις βίας λόγω φύλου και τον σεξισμό.

Σε έξι κράτη μέλη – τη Βουλγαρία, την Ελλάδα, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και το Λουξεμβούργο – η ανθρωποκτονία συντρόφου που μοιράζεται ή δεν μοιράζεται την ίδια στέγη με το θύμα θεωρείται ως επιβαρυντικό στοιχείο. Το ίδιο ισχύει σε τρία κράτη μέλη – τη Γερμανία, την Ιταλία και την Πολωνία – για τη σεξουαλική βία.

Το ένα τρίτο των κρατών μελών κάνει διάκριση μεταξύ ανθρωποκτονίας από πρόθεση και ανθρωποκτονίας από αμέλεια. Τα δεδομένα αυτά είναι σημαντικά για τον εντοπισμό άλλων ανθρωποκτονιών από αμέλεια που σχετίζονται με την ανθρωποκτονία λόγω φύλου.

Προσθήκη δεδομένων στους δείκτες EIGE

Στα πλαίσια της διασυνοριακής μας έρευνας, συνεργαστήκαμε με 18 ανεξάρτητα ειδησεογραφικά μέσα με στόχο να ενισχύσουμε το σύνολο δεδομένων του EIGE, το οποίο περιλάμβανε στοιχεία μόνο μέχρι το 2018. Καθώς υπήρχαν διαφορετικές μέθοδοι καταγραφής της βίας κατά των γυναικών σε κάθε χώρα, η δημοσιογραφική μας ομάδα υπέβαλε επίσημα αιτήματα στις αρμόδιες αρχές κάθε χώρας για τη συλλογή τέτοιων δεδομένων. Στην ανάλυσή μας συμπεριλάβαμε μόνο τα δεδομένα για τα οποία ήμασταν βέβαιοι ότι είναι σύμφωνα με τα πρότυπα του EIGE.

Η διαδικασία επικύρωσης των δεδομένων περιλάμβανε την εξέταση της τεκμηρίωσης της συλλογής δεδομένων από κάθε εθνική αρχή και τη σύγκρισή της με την έκθεση του EIGE προκειμένου να διασφαλιστεί η συνοχή. Στις περιπτώσεις που λάβαμε δεδομένα που εκτείνονταν πριν από το 2019, ελέγξαμε κατά πόσο αυτά ταυτίζονταν με τα δεδομένα της έκθεσης του EIGE. Για παράδειγμα, εάν μια Χ χώρα είχε 100 καταγεγραμμένα περιστατικά ψυχολογικής βίας κατά των γυναικών για το 2018 στην έκθεση EIGE, ελέγξαμε κατά πόσο τα δεδομένα που προσκόμισαν οι δημοσιογράφοι για το 2018 ανέρχονταν επίσης σε 100. Εάν υπήρχε ταύτιση στους αριθμούς, θεωρούσαμε ότι τα δεδομένα για τα επόμενα έτη ήταν επίσης ακριβή. Εάν υπήρχαν μικρές αποκλίσεις στους αριθμούς, επικοινωνούσαμε με τον εκάστοτε οργανισμό για διευκρινίσεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι αποκλίσεις οφείλονταν σε διορθώσεις δεδομένων που δημοσιεύτηκαν μετά την έκθεση του EIGE και ως εκ τούτου βασιστήκαμε στα ενημερωμένα στοιχεία.

Τα δεδομένα που δεν μπορέσαμε να επικυρώσουμε ως προς την ακρίβεια αποκλείστηκαν από την ανάλυσή μας. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις (Ουγγαρία, Πολωνία και Τσεχία), λάβαμε πλήρη στοιχεία από τους δημοσιογράφους που συνέφεραν στην έρευνα, τα οποία αφορούσαν την περίοδο μεταξύ 2018 και 2021. Παρόλο που δεν μπορέσαμε να επαληθεύσουμε κατά πόσο οι μέθοδοι συλλογής ή οι μονάδες μέτρησης ήταν σύμφωνες με τα πρότυπα του EIGE, αναλύσαμε ανεξάρτητα αυτά τα δεδομένα και συντάξαμε ξεχωριστή έκθεση για κάθε χώρα.

Η ανάλυσή μας

Λόγω των διαφοροποιήσεων στις μεθόδους συλλογής δεδομένων μεταξύ των χωρών που συμμετείχαν στην ανάλυσή μας για τους δείκτες του EIGE, δεν μπορέσαμε να προχωρήσουμε σε συγκρίσεις υπολογίζοντας ένα κατά κεφαλήν ποσοστό. Αντ’ αυτού, υπολογίσαμε την ποσοστιαία μεταβολή σε ετήσια βάση για κάθε χώρα για κάθε δείκτη. Αυτό μας επέτρεψε να προσδιορίσουμε κατά πόσο σημειώθηκε αύξηση ή μείωση σε ένα δεδομένο έτος για έναν συγκεκριμένο δείκτη σε διάφορες χώρες.

Χρησιμοποιήσαμε τον ακόλουθο τύπο για τον υπολογισμό της ποσοστιαίας μεταβολής:

Pct_change = ((new value – old value)/old value)*100

Ποσοστ_μεταβολή = ((νέα τιμή – παλαιά τιμή)/παλαιά τιμή)*100

Για παράδειγμα, εάν σε μια Χ χώρα υπάρχουν 10 επίσημα καταγεγραμμένες γυναικοκτονίες το 2019, ενώ κατά το επόμενο έτος (2020) υπάρχουν 15 επίσημα καταγεγραμμένες γυναικοκτονίες, η ποσοστιαία μεταβολή υπολογίζεται ως εξής:

((15-10)/10)*100 = 50%

Σε αυτήν την περίπτωση, η ανάλυσή μας θα έδειχνε ότι στη χώρα Χ, σημειώθηκε 50% αύξηση των επίσημα καταγεγραμμένων γυναικοκτονιών το 2020 σε σύγκριση με το 2019.

Διεθνής ταξινόμηση του εγκλήματος για στατιστικούς σκοπούς

Η EUROSTAT δημοσιεύει πληρέστερα σύνολα δεδομένων για τις ανθρωποκτονίες από πρόθεση, τις σεξουαλικές επιθέσεις και τους βιασμούς έως το 2020.

Τα στοιχεία της Eurostat προέρχονται από τις επίσημες στατιστικές εγκληματικότητας για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Οι πηγές της Eurostat για τα στοιχεία εγκληματικότητας περιλαμβάνουν πληροφορίες από την αστυνομία, τις εισαγγελικές αρχές, τα δικαστήρια και τις φυλακές. Οι εκτιμήσεις που ξεκινούν το 2008 βασίζονται στη συνδυασμένη συλλογή δεδομένων της Eurostat και του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήματος (UNODC), τα οποία κατηγοριοποιούνται με βάση τη Διεθνή Ταξινόμηση του Εγκλήματος για Στατιστικούς Σκοπούς (ICCS) και περιλαμβάνουν τα καταγεγραμμένα από την αστυνομία εγκλήματα, όπως οι ανθρωποκτονίες και οι σεξουαλικές επιθέσεις. Η Eurostat επικεντρώνεται αποκλειστικά στις ανθρωποκτονίες από πρόθεση, με τα στοιχεία για τα θύματα να αναλύονται κατά ηλικία, φύλο και σχέση με τον δράστη (σύντροφος ή μέλος της οικογένειας). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το EIGE θεωρεί αυτόν τον ορισμό της ανθρωποκτονίας από πρόθεση ως τον πλησιέστερο στη γυναικοκτονία.

Τα στοιχεία της Eurostat αποκαλύπτουν ότι διαπράχθηκαν 6593,0 ανθρωποκτονίες γυναικών από πρόθεση από ερωτικούς συντρόφους (4208,0) και μέλη της οικογένειας και συγγενείς (2385,0). Τα δεδομένα καλύπτουν τα έτη 2011 έως 2021 σε 20 χώρες, μεταξύ των οποίων η Αυστρία, η Γερμανία, η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Κροατία, η Κύπρος, η Ελλάδα, η Λετονία, η Λιθουανία, η Μάλτα, η Ολλανδία, η Ρουμανία, η Σερβία, η Σλοβακία, η Σλοβενία, η Σουηδία, η Τσεχία, η Φινλανδία και η Ουγγαρία.

Για την ανάλυση των στοιχείων της Eurostat, υπολογίσαμε δύο ποσοστά. Ένα κατά κεφαλήν ποσοστό και μια ποσοστιαία μεταβολή σε ετήσια βάση. Οι τύποι που χρησιμοποιήσαμε είναι οι ακόλουθοι:

Ανά 100.000 του γυναικείου πληθυσμού

(περιστατικά / γυναικείος πληθυσμός)*10000

Ποσοστιαία μεταβολή

((νέα τιμή – παλαιά τιμή)/παλαιά τιμή)*100

Από την απεικόνιση των βιασμών στην Ευρώπη εξαιρέσαμε τη Σουηδία. Η Σουηδία καταγράφει πολύ υψηλότερο ποσοστό καταγεγραμμένων βιασμών και σεξουαλικών επιθέσεων σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό συμβαίνει λόγω των πρόσφατων αλλαγών στον ορισμό του βιασμού στη χώρα (το 2013 και το 2018), ο οποίος περιλαμβάνει πλέον πράξεις μη συναινετικής σεξουαλικής επαφής, όπως αυτές που διαπράττονται εναντίον κάποιου που βρίσκεται σε κατάσταση φόβου ή αναισθησίας.

Οι δράστες

Κατά την ανάλυση των δεδομένων μας, συγκρίναμε επίσης τις αλλαγές στον αριθμό των γυναικών θυμάτων σεξουαλικής επίθεσης με τις αλλαγές στον αριθμό των ανδρών δραστών που διώκονται ποινικά σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό το κάναμε για να διαπιστώσουμε κατά πόσο η αύξηση των σεξουαλικών επιθέσεων σε μια χώρα συνοδεύτηκε από αντίστοιχη αύξηση των διώξεων για το ίδιο αδίκημα.

Αναγνωρίζουμε ότι υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί σε αυτή την ανάλυση, καθώς ενδέχεται να υπάρχουν καθυστερήσεις στην καταγραφή των περιστατικών και στην απονομή δικαιοσύνης. Ωστόσο, πιστεύουμε ότι οι καθυστερήσεις αυτές είναι διαχρονικές και, ως εκ τούτου, ομαλοποιούνται με την πάροδο του χρόνου. Επιπλέον, στην ανάλυσή μας δεν χρησιμοποιήσαμε απόλυτους αριθμούς και, αντ’ αυτού, προτιμήσαμε τα ποσοστά.

Για να υπολογίσουμε τα ποσοστά φυλάκισης, διαιρέσαμε τον αριθμό των ανδρών που οδηγήθηκαν στη φυλακή με τον αριθμό των ανδρών που διώχθηκαν ποινικά. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτό το ποσοστό δεν δείχνει πόσοι από τους άνδρες στους οποίους ασκήθηκε δίωξη κατέληξαν στη φυλακή, καθώς ενδέχεται να υπάρχουν σημαντικές καθυστερήσεις στο δικαστικό σύστημα. Παρ’ όλα αυτά, το ποσοστό φυλάκισης χρησιμεύει ως σημαντικός δείκτης δικαιοσύνης σε περιπτώσεις βίας κατά των γυναικών, καθώς τα χαμηλότερα ποσοστά υποδηλώνουν μικρότερο αριθμό φυλακίσεων. Παρά τους περιορισμούς λόγω της έλλειψης ποιοτικών δεδομένων, ένα τέτοιο ποσοστό μπορεί ενδεχομένως να αναδείξει τη στάση των ευρωπαϊκών χωρών όσον αφορά τη βία κατά των γυναικών.

Σύνολα δεδομένων από επίσημες πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο παρόν άρθρο

(δεν περιλαμβάνονται τα δεδομένα που αποκτήσαμε με απευθείας αιτήματα σε εθνικές υπηρεσίες):

• EIGE – Report – EU state of play 2018 – indicators – Έκθεση του EIGE για την Κατάσταση στην ΕΕ για το 2018 – δείκτες
• Population on 1 January – (2011-2022) – Πληθυσμός την 1^η Ιανουαρίου – (2011-2022)
• Causes of death – deaths by country of residence and occurrence – Αιτίες Θανάτου – θάνατοι ανά χώρα διαμονής και συχνότητα εμφάνισης περιστατικών
• Intentional homicide victims by age and sex – number and rate for the relevant sex and age groups (2011-2020) – Θύματα ανθρωποκτονιών από πρόθεση ανά ηλικία και φύλο – αριθμοί και ποσοστά για τις αντίστοιχες ομάδες φύλου και ηλικίας (2011-2020)
• Victim-offender relationship – Σχέσεις θύματος-δράστη
• Female victims by crimes – Γυναίκες θύματα ανά έγκλημα
• Suspected-Prosecuted-Convicted Males – Ύποπτοι-Διωκόμενοι-Καταδικασθέντες Άνδρες