Τα στάδια εργασίας για τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη του ιστοχώρου του Lab, με γνώμονα την άποψη και τις ανάγκες των δυνητικών χρηστών
Ο διαδικτυακός τόπος του iMEdD Lab ήταν προγραμματισμένο να δημοσιευθεί στα μέσα Μαρτίου 2019. Ωστόσο, με το ξέσπασμα της πανδημίας, το iMEdD Lab αποφάσισε να δώσει προτεραιότητα στην ανάπτυξη της εφαρμογής «COVID-19: Η εξάπλωση της νόσου στην Ελλάδα και στον κόσμο» και, παράλληλα, στη δημιουργία ολοκληρωμένων «machine readable» συνόλων δεδομένων για την πορεία των επιδημιολογικών στοιχείων στη χώρα μας. Αυτός είναι ο λόγος που η παρακάτω διαδικασία εργασίας για τον σχεδιασμό του website του iMEdD Lab χρονολογικά εκτείνεται από τον Οκτώβριο 2019 ως τα τέλη Νοεμβρίου του ίδιου έτους.
Το «data science», από εκεί που ήταν εξειδίκευση, έχει γίνει ένα «άνοιγμα» επιστημών. Το «data journalism», στην ουσία, είναι το «data science» στη δημοσιογραφία.
μέλος focus group
Για τη δημιουργία του διαδικτυακού τόπου του iMEdD Lab, ακολουθήσαμε το πρότυπο του λεγόμενου «χρηστοκεντρικού σχεδιασμού» (γνωστός στα αγγλικά ως «user-centered design»), τοποθετώντας τους δυνητικούς χρήστες στο επίκεντρο της διαδικασίας δημιουργίας του site, με σκοπό αυτό να είναι χρήσιμο και λειτουργικό για τους ίδιους.
Αρχικά, κατά το προπαρασκευαστικό και πολύ σημαντικό στάδιο του στρατηγικού σχεδιασμού, ορίστηκε η αποστολή και οι στόχοι του iMEdD Lab: να αναπτυχθεί ένας ιστοχώρος με πρωτογενές περιεχόμενο, ο οποίος θα φιλοξενεί διαδραστικές δημοσιογραφικές έρευνες και αναλύσεις δεδομένων, θα προβάλλει νέες ιδέες και πρόσωπα που αλλάζουν τη βιομηχανία των Μέσων Ενημέρωσης και θα προάγει νέες φόρμες και εργαλεία κατά την παραγωγή ύλης, υποστηρίζοντας κάθε δημοσιογράφο ή ερευνητή στη χρήση τους –με στόχο την υιοθέτηση και τη διάχυση του σύγχρονου δημοσιογραφικού παραδείγματος.
Στη συνέχεια, καταγράφηκαν οι στοχευόμενες ομάδες χρηστών και τα τυχόν ειδικά χαρακτηριστικά τους: όπως είναι εύλογο, πρωτεύον κοινό-στόχος είναι η ίδια η δημοσιογραφική κοινότητα, περιλαμβανομένων επαγγελματιών και φοιτητών/σπουδαστών του χώρου, οι οποίοι ενδιαφέρονται για σύγχρονες τεχνικές και καλές πρακτικές στην έρευνα, στην τεκμηρίωση και στην αφήγηση. Δευτερεύουσα κύρια ομάδα χρηστών είναι η ευρύτερη ερευνητική κοινότητα, περιλαμβανομένου οποιουδήποτε μέλους της ενδιαφέρεται για την εφαρμογή ή την ενσωμάτωση, αφενός, διαχρονικών πρακτικών της έρευνας και, αφετέρου, στοιχείων της πληροφορικής και της τεχνολογίας στη δημοσιογραφική παραγωγή.
Έρευνα και ανάλυση των απαιτήσεων των χρηστών
Χρειάζεται δημοσιογραφικό περιεχόμενο δεδομένων και ψηφιακά εργαλεία που συνδέονται με το θέμα αυτό. Μέσα από αυτά, να μπορείς να δεις και πώς να διαβάζεις τα δεδομένα, χωρίς να παραπλανηθείς.
μέλος focus group
Η στατιστική είναι πολύ βασική στη δημοσιογραφία δεδομένων. Από τις βασικές δεξιότητες του δημοσιογράφου είναι ότι πρέπει να ξέρει βασικές αρχές της: τη σημασία της, πώς βγαίνει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα, πότε υπάρχει μεροληψία, ποιες είναι οι τεχνικές εκτίμησης και πρόβλεψης, τι κάνουν και ποιοι είναι οι περιορισμοί. .
μέλος focus group
Προκειμένου να ανακαλύψουμε το προφίλ, τα ειδικά χαρακτηριστικά, τις ανάγκες και τις προσδοκίες των δυνητικών χρηστών του site, ως προς το περιεχόμενο και τη λειτουργικότητά του, σχεδιάστηκε και διεξήχθη ποσοτική και ποιοτική έρευνα απαιτήσεων των χρηστών.
Όσον αφορά στην ποσοτική μέθοδο έρευνας, η συλλογή των δεδομένων έγινε με δύο, σε μεγάλο βαθμό όμοια, ερωτηματολόγια κλειστού τύπου, τα οποία διανεμήθηκαν ηλεκτρονικά και απευθύνθηκαν, αφενός, στη δημοσιογραφική κοινότητα και, αφετέρου, στην ευρύτερη ερευνητική και επιστημονική κοινότητα.
Συγκεκριμένα, τα δύο ερωτηματολόγια περιείχαν ερωτήσεις σχετικά με:
- δημογραφικά χαρακτηριστικά των ερωτώμενων
- στοιχεία της επαγγελματικής εμπειρίας τους
- τον βαθμό εξοικείωσής τους με τη χρήση υπολογιστών και Διαδικτύου, στην περίπτωση των μελών της δημοσιογραφικής κοινότητας, και την εμπειρία τους από τυχόν συνεργασία τους με δημοσιογράφους, στην περίπτωση των μελών της ευρύτερης ερευνητικής κοινότητας
- τις θεωρούμενες ως απαραίτητες δεξιότητες ενός δημοσιογράφου σήμερα
- τη γνώση ή την αντίληψη που έχουν για τη δημοσιογραφία δεδομένων
- το είδος περιεχομένου που οι ερωτώμενοι επιθυμούν να βρουν στον ιστοχώρο του iMEdD Lab
- τις προσδοκώμενες λειτουργικότητες στις σελίδες του
Η συλλογή των δεδομένων από το ερωτηματολόγιο που απευθύνθηκε στη δημοσιογραφική κοινότητα έγινε από τις 3 Οκτωβρίου 2019 ως τις 21 Νοεμβρίου 2019. Το ερωτηματολόγιο* απαντήθηκε από 260 ερωτηθέντες (60,1% γυναίκες, 39,5% άνδρες, 0,4% μη δυαδικά άτομα), οι οποίοι:
- ανήκουν σε όλες τις πιθανές ηλικιακές ομάδες (35-44 = 33,7%, 25-34 = 27,5%, 45-54 = 20,2%, 18-24 = 10,1%, 55 και άνω = 8,5%)
- ζουν, κατά 66%, στην Αττική και, κατά 21%, στην Κεντρική Μακεδονία –το 4% δηλώνει εκτός Ελλάδας και οι υπόλοιποι συμμετέχοντες μοιράζονται στις λοιπές Περιφέρειες ανά τη χώρα
- είναι, κατά κύριο λόγο, κάτοχοι πτυχίου ΑΕΙ/πρώην ΑΤΕΙ (34,1%) ή μεταπτυχιακού (31,4%) –το 15,5% είναι απόφοιτοι ΙΕΚ ή Κολεγίου δημοσιογραφίας, το 5,4% είναι απόφοιτοι Λυκείου, το 4,3% είναι υποψήφιοι διδάκτορες και οι υπόλοιποι είναι προπτυχιακοί ή μεταπτυχιακοί φοιτητές
- είναι κυρίως ενεργοί δημοσιογράφοι (57,4%), ετεροαπασχολούμενοι δημοσιογράφοι (17,4%), σπουδαστές/φοιτητές (10,9%) ή άνεργοι δημοσιογράφοι (8,5%)
Η συλλογή των δεδομένων από το ερωτηματολόγιο που διανεμήθηκε προς την ευρύτερη ερευνητική κοινότητα έγινε από τις 8 Οκτωβρίου 2019 ως τις 26 Νοεμβρίου 2019. Το ερωτηματολόγιο* απαντήθηκε από 40 ερωτηθέντες (29 άνδρες και 11 γυναίκες), οι οποίοι:
- ανήκουν κυρίως στις ηλικιακές ομάδες 35-44 (19 άτομα) και 25-34 (12 συμμετέχοντες)
- ζουν κυρίως στην Αττική (36 άτομα)
- είναι κάτοχοι πτυχίου/μεταπτυχιακού (27 άτομα) ή διδακτορικού (13 άτομα)
- απασχολούνται κυρίως σε κέντρα ερευνών/ερευνητικά κέντρα (29 άτομα)
- δεν έχουν συνεργαστεί ποτέ με δημοσιογράφους ή το έχουν κάνει ελάχιστες φορές (29 άτομα) ή έχουν συνεργαστεί αρκετές/πολλές φορές (8 άτομα) –τρία άτομα δηλώνουν ότι συνεργάζονται συνέχεια με δημοσιογράφους
Αποτελέσματα έρευνας ως προς το περιεχόμενο
| Κατά πόσο θα σας ενδιέφερε να δείτε καθένα από τα παρακάτω; | Απάντησαν Πολύ/Εντελώς (%) |
|---|---|
| Ανοιχτές βάσεις δεδομένων, ελεύθερα διαθέσιμες σε όλους | 91 |
| Case studies με δημοσιογράφους που εξηγούν πώς ολοκλήρωσαν μια έρευνά τους | 89 |
| Νέες ιδέες, πρόσωπα & βέλτιστες πρακτικές από τη βιομηχανία των ΜΜΕ διεθνώς | 88 |
| Εργαλεία και τεχνικές για την ανάλυση και οπτικοποίηση δεδομένων | 87 |
| Διαδραστικά θέματα | 86 |
| Άρθρα για την επεξεργασία βάσεων δεδομένων | 86 |
| Web Applications | 85 |
| Αναλύσεις δεδομένων | 84 |
| Βίντεο θέματα | 82 |
| Φωτογραφικά θέματα | 79 |
| Mεθοδολογίες για δημοσιογραφική έρευνα με ανάλυση δεδομένων | 77 |
| Podcast | 66 |
Αποτελέσματα έρευνας ως προς τις λειτουργικότητες
| Κατά πόσο θα θέλατε να έχετε τη δυνατότητα να κάνετε καθένα από τα παρακάτω; | Απάντησαν Πολύ/Εντελώς (%) |
|---|---|
| Download γραφημάτων/εικόνων | 82 |
| Embed γραφημάτων/εικόνων | 80 |
| Download δεδομένων | 74 |
| Προεπισκόπηση βάσεων δεδομένων | 68 |
| Embed ολόκληρου θέματος | 65 |
Εργαλεία, τεχνικές και μεθοδολογία δεν είναι τελείως διαφορετικά πράγματα. Υπάρχει μια συνέχεια. Περισσότερο μέσα από περιπτώσεις μελέτης θα τα έβλεπα να εμφανίζονται.
μέλος focus group
Από την ελληνική κοινότητα, λείπουν δεδομένα που θα έχουν αναζητηθεί, θα έχουν καθαριστεί και θα διατίθενται με πιθανές κατευθύνσεις πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν.
μέλος focus group
Παράλληλα με τη διεξαγωγή έρευνας για τις απαιτήσεις των χρηστών μέσω των ερωτηματολογίων, προχωρήσαμε σε εμπλουτισμό της με ποιοτική έρευνα: συγκεκριμένα, οργανώθηκε και διεξήχθη, στις 21 Οκτωβρίου 2019, ομάδα εστίασης (focus group) με τη συμμετοχή έξι μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας από διαφορετικά πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας. Οι συμμετέχοντες έχουν αντικείμενα εξειδίκευσης που εκτείνονται από τη δημοσιογραφία και τα ψηφιακά μέσα επικοινωνίας ως τον οπτικό πολιτισμό, τη στατιστική και τον προγραμματισμό. Η ομάδα εστίασε στη συζήτηση περί του περιεχομένου στον ιστοχώρο του iMEdD Lab και τα κύρια αποτελέσματα ήταν ότι, ως προς το ζητούμενο περιεχόμενο, προτεραιότητες αποτελούν:
- ανοιχτά, ελεύθερα διαθέσιμα δεδομένα τα οποία είτε θα δημοσιεύονται είτε θα αναδεικνύονται από το iMEdD Lab, κατόπιν σχετικής έρευνας, ελέγχου και χρήσης τους
- η δημοσίευση πρωτογενών δημοσιογραφικών θεμάτων και η προβολή περιπτώσεων μελέτης, που βασίζονται στη δημοσιογραφία δεδομένων και, κατ’ αυτόν τον τρόπο, την προάγουν δια του παραδείγματος
- συνοδευτικές μεθοδολογίες που ακολουθούνται ή εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή όλων των παραπάνω και τα οποία μπορεί να είναι χρήσιμα στη διευκόλυνση του δημοσιογραφικού έργου εν γένει
- υλικό που προάγει γνώσεις στατιστικής και βοηθά στην κατανόησή της
Mετά τη συλλογή και την ανάλυση όλων των ερευνητικών δεδομένων, προχωρήσαμε στην καταγραφή σεναρίων χρήσης (use cases) του διαδικτυακού τόπου, προκειμένου να υποστηριχθεί το στάδιο του σχεδιασμού, κυρίως ως προς την οργάνωση του περιεχομένου και τη λειτουργικότητα του ιστοχώρου.
Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη
Για τις ανάγκες της αρχιτεκτονικής της πληροφορίας (δηλαδή, την οργάνωση του περιεχομένου και την ονοματολογία του τελικού μενού), ακολουθήσαμε τη μέθοδο της ψηφιακής «ταξινόμησης καρτών» (online card sorting): με τη χρήση έτοιμου εργαλείου, ενός από τα πολλά ψηφιακά διαθέσιμα για τον σκοπό αυτό, αποτυπώσαμε σε ηλεκτρονικές κάρτες δυνητικές θεματικές κατηγορίες και υπο-ενότητες της ιστοσελίδας και απευθυνθήκαμε ξανά στους τελευταίους, ζητώντας τους να τις ομαδοποιήσουν και να τις ονομάσουν, με τρόπο που να έχει περισσότερο νόημα για τους ίδιους. Η διαδικασία έγινε από 24 επαγγελματίες του χώρου των μέσων ενημέρωσης, από τις 28 Νοεμβρίου 2019 ως τις 30 Δεκεμβρίου 2019. Από αυτή, προέκυψε τόσο ο χάρτης του ιστοχώρου (sitemap) όσο και το σημερινό μενού, το οποίο βασίζεται σε ομαδοποιήσεις ενοτήτων προερχόμενες από τις απαντήσεις των χρηστών.
Παράλληλα, καταρτίστηκε λίστα με τους διαφορετικούς τύπους δυνητικού περιεχομένου (μακροσκελές ή σύντομο κείμενο, πολυμέσα κλπ), ώστε να καθοριστεί η μορφή των διαφορετικών εσωτερικών σελίδων και τα επιμέρους μεταδεδομένα που αυτές φέρουν.
Ως προς την οπτική ταυτότητα, η μίνιμαλ εικόνα του iMEdD.org αποτέλεσε έμπνευση και η ομάδα εργασίας κινήθηκε με γνώμονα καλές πρακτικές για την ευκρίνεια και την ευκολία στην ανάγνωση, όπως και τις αρχές της «σχεδίασης της πληροφορίας» (information design), περιλαμβανομένων της ξεκάθαρης ιεράρχησης της πληροφορίας και της συνέπειας στον σχεδιασμό και στη χρήση των λειτουργικών στοιχείων. Στο site, χρησιμοποιείται τυπογραφική κλίμακα και γίνεται χρήση γραμματοσειρών που ανήκουν στις οικογένειες Roboto και Noto, οι οποίες είναι πολυγλωσσικές και θεωρούνται ευανάγνωστες, ιδίως για κειμενικό περιεχόμενο.
O συνολικός σχεδιασμός κατέληξε σε ένα λειτουργικό, διαδραστικό πρωτότυπο (interactive prototyping), το οποίο ελέγχθηκε ως προς την ευκολία στη χρήση του, πριν από την ανάπτυξη του ιστοχώρου.
Για την υλοποίηση, αξιοποιήθηκε ο Gutenberg, ο νέος μηχανισμός διαχείρισης περιεχομένου (editor) του WordPress, που μας επέτρεψε να δημιουργήσουμε σειρά από ανεξάρτητα, αυτόνομα και επαναχρησιμοποιήσιμα στοιχεία (blocks), τα οποία μπορούν να συνδυαστούν, για να συνθέσουν το εκάστοτε δημοσίευμα, ανάλογα με τις επιμέρους ανάγκες. Αυτή η προσέγγιση έχει σειρά πλεονεκτημάτων, περιλαμβανομένης της ευκολίας στη σταδιακή οικοδόμηση μιας μεγάλης βιβλιοθήκης από λειτουργικότητες.
Προσβασιμότητα, αξιολόγηση και βελτιστοποιήσεις
Επί του παρόντος, έχουν γίνει οι βασικοί έλεγχοι για την προσβασιμότητα του περιεχομένου, με βάση την Πρωτοβουλία Προσβασιμότητας στον Παγκόσμιο Ιστό του World Wide Web Consortium (WAI του W3C) και ο ιστοχώρος ικανοποιεί τα κριτήρια επιτυχίας Επιπέδου Α, με στόχο τη συνεχή βελτίωση.
Παράλληλα, σχεδιάζεται αξιολόγηση του site, ως προς την ευχρηστία του, από τους ίδιους τους χρήστες, με βάση την τυποποιημένη Κλίμακα Ευχρηστίας Συστήματος (System Usability Scale, SUS) και με στόχο βελτιώσεις εν λειτουργία.
Project Management/Έρευνα Απαιτήσεων των Χρηστών: Κέλλυ Κική, Θανάσης Τρομπούκης
Design ιστοχώρου: Χριστίνα Δάλλα
Ανάπτυξη ιστοχώρου: Γιώργος Σαρηγιαννίδης
*Προσοχή: Υπερσύνδεσμοι προς τα ερωτηματολόγια παρέχονται μόνο για σκοπούς ενημέρωσης και κοινοποίησης του ακριβούς περιεχομένου τους. Τυχόν απαντήσεις που υποβάλλονται δεν καταμετρώνται, διότι η έρευνα έχει ολοκληρωθεί.
Έχετε σχόλια ή ιδέες για την ιστοσελίδα του iMEdD Lab; Παρακαλούμε, μη διστάσετε να μας κοινοποιήσετε τις σκέψεις σας στο [email protected].
