Το πρωτότυπο άρθρο δημοσιεύτηκε από το INKSTICK στις 19/12/2023 και αναδημοσιεύθηκε από το iMEdD κατόπιν άδειας. Η αναδημοσίευσή του απαιτεί άδεια από τον εκδότη.
Εικόνα: Alaa El Halaby
* Ο Mohammed Ali είναι δημοσιογράφος στη Γάζα για ένα μεγάλο διεθνές ειδησιογραφικό πρακτορείο. Έγραψε αυτό το κείμενο σε πρώτο πρόσωπο με ψευδώνυμο, για να προστατέψει την ταυτότητά του.
Από τις 7 Οκτωβρίου, ο πόλεμος του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας έχει προκαλέσει ζημιές ή ακόμα και καταστρέψει εκατοντάδες αρχαιολογικούς χώρους στον παράκτιο θύλακα.
Ερευνώντας εγκλήματα πολέμου με χρήση OSINT: Ένας οδηγός για δημοσιογράφους
Η Δρ. Μανίσα Γκανγκούλι παρουσίασε στο Διεθνές Φόρουμ Δημοσιογραφίας του iMEdD πώς μπορούν οι δημοσιογράφοι σήμερα να ερευνήσουν πιθανά εκγλήματα πολέμου χρησιμοποιώντας πληροφορίες από δημόσια διαθέσιμες πηγές.
Στη Λωρίδα της Γάζας, η ιστορία είναι χαραγμένη σε κάθε γωνιά, κάθε πέτρα και κάθε καμάρα. Στο βάθος των αιώνων, ο παράκτιος αυτός θύλακας αποτέλεσε ένα σταυροδρόμι πολιτισμών, ο καθένας από τους οποίους άφησε το δικό του αποτύπωμα στη γη. Αλλά σήμερα, δύο και πλέον μήνες μετά την έναρξη του πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα, τα κατάλοιπα αυτού του πλούσιου παρελθόντος έρχονται αντιμέτωπα με ένα αβέβαιο μέλλον, καθώς οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί δεν έχουν στοιχίσει μόνο ανθρώπινες ζωές, αλλά έχουν προκαλέσει και καταστροφές στην καρδιά της παλαιστινιακής κληρονομιάς – στους ιστορικούς της τόπους.
Από τις 7 Οκτωβρίου που ξεκίνησε ο πόλεμος του Ισραήλ κατά της πολιορκημένης Λωρίδας της Γάζας, τουλάχιστον 19.400 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί, ενώ έχει εκτοπιστεί περίπου το 80% του πληθυσμού και έχουν καταστραφεί περίπου 52.500 κτίρια. Οι αεροπορικές επιδρομές και οι μάχες έχουν επίσης προκαλέσει ζημιές ή ακόμα και καταστρέψει εκατοντάδες αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία.
«Για τους Παλαιστίνιους, οι αρχαιολογικοί χώροι δεν είναι απλά ιστορικά ορόσημα. Είναι η ζωντανή απόδειξη του πλούσιου παρελθόντος μας», λέει ο Ahmed Al-Bursh, διευθυντής αποκατάστασης και προστασίας στο Υπουργείο Τουρισμού και Αρχαιοτήτων. Η φωνή του ήταν χρωματισμένη με ένα μείγμα θλίψης και αγανάκτησης. «Κάθε χτύπημα σε αυτά τα μνημεία είναι ένα χτύπημα στην παλαιστινιακή αφήγηση, μια προσπάθεια διαγραφής της ιστορίας μας από τα αρχεία του χρόνου».
Ιστορικά μνημεία όπως το Μεγάλο Τζαμί Ομάρι, μια κορωνίδα της ισλαμικής αρχιτεκτονικής, αποτελούν ζωντανή μαρτυρία του ανθεκτικού πνεύματος της Γάζας. Ως χριστιανικός ή μουσουλμανικός ιερός τόπος από τον πέμπτο αιώνα, οι μεγαλοπρεπείς μιναρέδες και τα περίτεχνα γλυπτά του θυμίζουν μια εποχή όπου η πίστη και η τέχνη συνυπήρχαν αρμονικά. Στις αρχές Δεκεμβρίου, το Μεγάλο Τζαμί Ομάρι έγινε στόχος βομβαρδισμών και ήρθε να προστεθεί στη μακρά λίστα 104 τουλάχιστον τζαμιών που έχουν ισοπεδωθεί μέσα στους δυο μήνες πολέμου.
«Το τζαμί Ομάρι δεν είναι απλώς ένας ένας τόπος λατρείας», λέει ο Al-Bursh με σεβασμό στη φωνή του. «Είναι ένα σύμβολο της ισλαμικής μας κληρονομιάς, ένας πολιτισμικός «φάρος» που έχει αντέξει στο πέρασμα του χρόνου».
«Ένα έγκλημα πολέμου που δεν μπορεί να αγνοηθεί»
Ο ναός του Αγίου Πορφυρίου, με τις αρχαίες πέτρες του, αποτελεί τόπο παρηγοριάς και περισυλλογής εδώ και αιώνες. Στις 19 Οκτωβρίου, μια ισραηλινή αεροπορική επιδρομή κατέστρεψε μέρος της ελληνορθόδοξης εκκλησίας, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους τουλάχιστον 18 από τους εκατοντάδες εκτοπισμένους Παλαιστίνιους που αναζητούσαν καταφύγιο στον περίβολό της. Μετά το φονικό χτύπημα, το Ορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων καταδίκασε την επίθεση, δηλώνοντας ότι «η στοχοποίηση των εκκλησιών και των ιδρυμάτων τους, μαζί με τα καταφύγια που παρέχουν για την προστασία αθώων πολιτών… αποτελεί έγκλημα πολέμου που δεν μπορεί να αγνοηθεί».
Υπογραμμίζοντας τη σημασία των τζαμιών και των εκκλησιών ως σύμβολα θρησκευτικής και πολιτιστικής αρμονικής συνύπαρξης, ο Al-Bursh προσθέτει: «Αυτοί οι χώροι αντιπροσωπεύουν την πλουραλιστική μας ιστορία, μια εποχή όπου πολλές θρησκείες συνυπήρχαν ειρηνικά».
Άλλα μνημεία που συνθέτουν το πλούσιο ιστορικό μωσαϊκό της Γάζας περιλαμβάνουν αρχαία μουσεία όπως το Ανάκτορο του Πασά και τα δαιδαλώδη σοκάκια της Παλιάς Πόλης. Περιγράφοντας αυτούς τους χώρους, η θέρμη του Al-Bursh είναι εμφανής. «Όταν περπατάς σε αυτούς τους δρόμους είναι σαν να ταξιδεύεις πίσω στο χρόνο», λέει. «Κάθε γωνιά και κάθε κτίριο έχει τη δική του ιστορία».
Ο Abdulaziz Al-Balbisi είναι ο ιδρυτής του Gaza Tales, μιας πρωτοβουλίας που βοηθά τους κατοίκους της Λωρίδας της Γάζας να ενημερωθούν για τις αρχαιότητες και την ιστορία της. Εκφράζοντας βαθιά απογοήτευση για τις απώλειες της Γάζας, δήλωσε: «Μέρη όπως το τζαμί Ομάρι μαρτυρούσαν τις βαθιές ιστορικές ρίζες της Γάζας», προσθέτοντας ότι «Η στοχοποίηση αυτών των χώρων αποτελεί κατάφωρη επίθεση στην πολιτιστική μας κληρονομιά».
Τον τελευταίο χρόνο, η πρωτοβουλία του Al-Balbisi ενθάρρυνε την ενεργό συμμετοχή των μελών της κοινότητας σε εκδρομές, καθώς και συνεργασίες με οργανισμούς όπως η Οργάνωση του ΟΗΕ για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό (UNESCO) – εγχειρήματα που τώρα φαντάζουν μάταια, καθώς τα χτυπήματα σε ιστορικά μνημεία συνεχίζονται.
Η στοχοποίηση αυτών των χώρων αποτελεί κατάφωρη επίθεση στην πολιτιστική μας κληρονομιά.
Abdulaziz Al-Balbisi
Την ίδια στιγμή, απειλείται και ο υγροβιότοπος Wadi Gaza, ο οποίος έχει τεράστια οικολογική και πολιτιστική σημασία. Πριν από την έναρξη του πολέμου, είχαν διατεθεί σημαντικά κονδύλια – που ανέρχονταν σε δεκάδες εκατομμύρια – με στόχο την αποκατάσταση του υγροβιότοπου που ήταν σοβαρά μολυσμένος. Η UNESCO έχει αναγνωρίσει τον υγροβιότοπο ως «έναν από τους σημαντικότερους παράκτιους υγροβιότοπους στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου».
Ο υγροβιότοπος, μοναδικός στο είδος του στα παλαιστινιακά εδάφη, διαμορφώνει σημαντικά το πολιτιστικό και κοινωνικό τοπίο της περιοχής, ενώ παράλληλα αποτελεί ζωτικής σημασίας βιότοπο για πολυάριθμα είδη πτηνών και άλλα ζώα. Πέρα από το ότι προσφέρει ένα σπάνιο φυσικό καταφύγιο για τους κατοίκους της πυκνοκατοικημένης Γάζας εν μέσω της πολιορκίας της, ο υγροβιότοπος αποτελεί επίσης σημαντικό υδάτινο πόρο. Είναι εμφανές, λοιπόν, ότι οι επιπτώσεις αυτού του πολέμου εκτείνονται πέρα από τις απώλειες ανθρώπινων ζωών, πλήττοντας το φυσικό περιβάλλον που συντηρεί τη ζωή και τον πολιτισμό στην περιοχή.
«Καταστροφή της πολιτιστικής μας μνήμης»
Με τις καταστροφές να αυξάνονται μέρα με τη μέρα, περισσότεροι από 150 από τους περίπου 300 αρχαιολογικούς χώρους της Γάζας έχουν αποτελέσει στόχο. «Οι επιθέσεις αυτές υποδηλώνουν μια συστηματική πολιτική κατά της ιστορικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς», υποστηρίζει ο Al-Bursh.
Ωστόσο, οι προσπάθειές τους δυσκολεύουν ακόμα περισσότερο όσο οι μάχες συνεχίζονται. «Οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί είναι αμείλικτοι. Δεν λογαριάζουν τίποτα – ούτε ανθρώπους, ούτε ζώα ούτε πέτρες», λέει ο Al Balbisi.
Ο αντίκτυπος του πολέμου στην κληρονομιά της Γάζας, όμως, έχει και βαθύτερες επιπτώσεις. Η καταστροφή του μνημειακού της πλούτου δεν αποτελεί μόνο μια απώλεια για τον παλαιστινιακό λαό, αλλά και ένα πλήγμα στην παγκόσμια κληρονομιά. «Οι βομβαρδισμοί είναι ανελέητοι», λέει ο Al-Balbisi. «Είναι σαν να θέλουν να εξαφανίσουν κάθε ίχνος της ιστορίας της Γάζας. Πριν από τον πόλεμο, γινόντουσαν προσπάθειες να διαστρεβλωθεί η ιστορία μας και να επισκιαστεί η αφήγησή μας. Τώρα, μιλάμε για άμεση επίθεση με στόχο την καταστροφή της πολιτιστικής μας μνήμης».
Ο συνεχιζόμενος πόλεμος στη Γάζα δεν είναι μόνο μια μάχη για εδαφική ή πολιτική κυριαρχία, αλλά και ένας αγώνας για τη διαφύλαξη ενός πολιτισμού και μιας ιστορίας που συνθλίβονται κάτω από το βάρος των αεροπορικών επιδρομών και των βομβαρδισμών. Καθώς η διεθνής ανησυχία για το ανθρώπινο κόστος της σύγκρουσης εντείνεται, αυξάνεται και η ανάγκη να αναγνωριστεί και να αντιμετωπιστεί αυτό που οι επικριτές περιγράφουν ως «πολιτιστική γενοκτονία», η οποία εκτυλίσσεται εντός των συνόρων της Γάζας. Ανάμεσα στα ερείπια αυτών των αρχαίων χώρων βρίσκονται τα θραύσματα μιας αφήγησης που επέζησε αιώνες και που τώρα κινδυνεύει να σιγήσει για πάντα.
Αξιωματούχοι, μεταξύ των οποίων οι Al-Bursh, Al-Balbisi και διάφορες ομάδες εθελοντών, έχουν αναλάβει τώρα μια αποστολή διαφύλαξης αυτών των χώρων. «Αυτή τη στιγμή εστιάζουμε στην άμεση προστασία», προσθέτει ο Al-Bursh. «Κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να σώσουμε ό,τι μπορούμε, για να διατηρήσουμε τα κατάλοιπα της ιστορίας μας. Αλλά η πρόκληση είναι τεράστια. Χρειαζόμαστε διεθνή υποστήριξη, τόσο σε επίπεδο βοήθειας όσο και σε επίπεδο ευαισθητοποίησης, για να φέρουμε εις πέρας το τιτάνιο έργο της προστασίας αυτών των χώρων».