Τον Αύγουστο καταγράφηκε η μεγαλύτερη άνοδος θερμοκρασίας της θάλασσας στη Μεσόγειο, γεγονός που απειλεί τη θαλάσσια ζωή και που, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να οδηγήσει σε ακραία καιρικά φαινόμενα τύπου Daniel.
Αναλύσαμε τα δεδομένα του MyCoast για τις ελληνικές παραλίες
Εξετάσαμε πληροφορίες για 9.170 εκμισθώσεις τμημάτων παραλιών και αιγιαλού σε όλη την επικράτεια της Ελλάδας καθώς και 3.957 μισθωτήρια συμβόλαια, με σκοπό να αποκτήσουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το τι συμβαίνει με τις παραχωρήσεις παραλιών σε ιδιώτες.
Ο σκάρος, γνωστός και ως «ψάρι παπαγάλος», βρίσκεται στα νερά της Μεσογείου και του ανατολικού Ατλαντικού. Είναι είδος που προτιμά τα ζεστά νερά. «Σκάρους για να δεις παλιά έπρεπε να πας στις Νότιες Κυκλάδες, στην Κρήτη» αφηγείται ο Δρ. Χαρίλαος Κοντογιάννης, φυσικός, ωκεανογράφος και ερευνητής στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών, ο οποίος ξεκίνησε το ψαροτούφεκο όταν ήταν ακόμα νέος. «Τώρα, 40 χρόνια μετά, πας έξω από τον Σαρωνικό, και πιο βόρεια ακόμα, και βλέπεις σκάρους. Η αύξηση θερμοκρασίας των ωκεανών ευνοεί την εξάπλωση θερμόφιλων ειδών στα βορειότερα πλάτη».
Η μέση θερμοκρασία στη Μεσόγειο σημείωσε ρεκόρ στις 16 Αυγούστου του 2024, φτάνοντας για πρώτη φορά τους 28,5°C. Την ίδια μέρα, η θερμοκρασία στο Αιγαίο άγγιξε σε σημεία τους 28°C ενώ στο Ιόνιο τους 29,5οC σύμφωνα με δεδομένα του Copernicus Marine Service.
Μάλιστα, το ρεκόρ αυτό για τη Μεσόγειο ξεπερνιέται συνεχώς ανά διαστήματα από τον Μάρτιο του 2023. Έτσι, επιβεβαιώνεται η θέση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η οποία αναφέρει σε έκθεσή της τo 2019: «Από το 1993, ο ρυθμός θέρμανσης των ωκεανών έχει υπερδιπλασιαστεί. Οι θαλάσσιοι καύσωνες έχουν πολύ πιθανόν διπλασιαστεί σε συχνότητα από το 1982 και αυξάνονται σε ένταση». Η Μεσόγειος, η Βαλτική και η Μαύρη Θάλασσα θερμαίνονται γρηγορότερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Ακόμη, σε έρευνα του Δρ. Κοντογιάννη, όπου μελετάται η μέση θερμοκρασία της Μαύρης Θάλασσας και του Αιγαίου έως και το 2000, παρατηρήθηκε πως, από το 1995 και μετά, οι τιμές της θερμοκρασίας της θάλασσας εκτινάσσονται.
Μεσόγειος: Θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας το 2024 συγκριτικά με το 2023
Γιατί «σπάνε» τα ρεκόρ θερμοκρασίας;
Ο άνθρωπος έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην επιτάχυνση της αλλαγής του κλίματος και στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Όταν επηρεάζεται η ατμόσφαιρα, επηρεάζεται και η θάλασσα. «Ευτυχώς και δυστυχώς, το κλίμα δεν επηρεάζεται μόνο από δύο παραμέτρους. Αλλά η μία από αυτές τις παραμέτρους είναι η ανθρώπινη παρουσία» αναφέρει ο Πρώην Διευθυντής Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος του Αστεροσκοπείου Αθηνών, Δρ. Μιχάλης Πετράκης.
«Η επιφάνεια των ωκεανών είναι σε επαφή με την ατμόσφαιρα» αναφέρει ο Δρ. Κοντογιάννης. «Έτσι λοιπόν, η θερμοκρασία της θάλασσας καθορίζεται από τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας». Όπως αναφέρει η έκθεση του IPCC: «Είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο παγκόσμιος ωκεανός έχει θερμανθεί αμείωτα από το 1970 και έχει απορροφήσει περισσότερο από το 90% της πλεονάζουσας θερμότητας στο κλιματικό σύστημα». Αυτό σημαίνει πως, μέχρι τώρα, η κλιματική αλλαγή είχε μετριαστεί λόγω της απορρόφησης της θερμότητας από τον ωκεανό, ο οποίος καλύπτει το 70% της επιφάνειας του πλανήτη και δεν είναι επιρρεπής στις αλλαγές. Πλέον, όσο εντονότερη γίνεται η αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας, τόσο θα ανεβαίνει και η θερμοκρασία των ωκεανών.
Ένας ακόμη παράγοντας που συνέβαλε στην άνοδο των θερμοκρασιών των ωκεανών το 2023 ήταν το φαινόμενο Ελ Νίνιο, το οποίο επιφέρει θερμότερες από τις συνήθεις συνθήκες στον Ειρηνικό. Το Ελ Νίνιο είχε τον πρώτο σημαντικό αντίκτυπο την περίοδο 2015-2016. Ενώ το Ελ Νίνιο δεν είναι σπάνιο, η θερμοκρασία του Ειρηνικού το 2023 παρουσίασε «ένα αξιοσημείωτο άλμα» σε σύγκριση με τις τιμές που παρατηρήθηκαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Διαφορά θερμοκρασίας επιφάνειας της θάλασσας μεταξύ 2024 και 2023
Υψηλότερη στάθμη, περισσότερο αλάτι
Σύμφωνα με τον Γιάννη Σταματάκη, μετεωρολόγο και ιδρυτή της ιστοσελίδας forecastweather.gr, σφοδρές καταιγίδες, όπως αυτές που συνόδευσαν την κακοκαιρία Daniel, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την υψηλή θερμοκρασία της Μεσογείου, ενώ η εμφάνιση ενός παρόμοιου φαινομένου και το 2024 δεν είναι απίθανη. Επισημαίνει πως οι καιρικές συνθήκες επηρεάζονται από τη θερμοκρασία της θάλασσας. Θερμότερη θάλασσα σημαίνει μεγαλύτερη κεραυνική δραστηριότητα, εντονότερες βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις και χιονο-καταιγίδες, καθώς και υδροστρόβιλους.
«… στη Μεσόγειο βλέπουμε μία ανώμαλη αύξηση της θερμοκρασίας. Εν συνεχεία, η θερμή θάλασσα μεταφέρει θερμότητα και υγρασία στην ατμόσφαιρα κι έτσι, όταν μια κακοκαιρία φτάνει στη λεκάνη της Μεσογείου, βρίσκει αρκετή υγρασία και θερμότητα για να δημιουργήσει μία ισχυρή καταιγίδα» εξηγεί σε δημοσίευμα της Καθημερινής ο Νταβίντ Φαράντα, διευθυντής της ομάδας για τα ακραία κλιματικά φαινόμενα στο Εργαστήριο Επιστημών Κλίματος και Περιβάλλοντος του Παρισιού Climameter. «Οι κυκλώνες παίρνουν ενέργεια από τα τροπικά όπου έρχονται σε επαφή με ζεστά νερά. Το ίδιο πράγμα τώρα τελευταία έχει αρχίσει να γίνεται και στην Ανατολική Μεσόγειο» συμπληρώνει ο Δρ. Χαρίλαος Κοντογιάννης στο iMEdD. Μάλιστα, αν και οι κυκλώνες της Μεσογείου δεν παρουσιάζουν τη σφοδρότητα αυτών του Ατλαντικού, έχουν κοινά χαρακτηριστικά ενώ είναι και απρόβλεπτοι.
Διαφορά θερμοκρασίας επιφάνειας της θάλασσας μεταξύ 2024 και 2023 στη Μεσόγειο
Παράλληλα, η υψηλή θερμοκρασία επηρεάζει την αλατότητα, δηλαδή την περιεκτικότητα των ωκεανών σε αλάτι. «Τώρα που ο κόσμος μιλάει για λειψυδρία, δεν έχουμε γλυκά νερά, δεν βρέχει, η περιεκτικότητα σε αλάτι αυξάνεται. Αυτό γίνεται γιατί δεν πέφτει βροχή. Η εξάτμιση, η κατακρήμνιση, η βροχόπτωση και η χιονόπτωση είναι τα φαινόμενα που καθορίζουν την αλατότητα. Κοινώς, η θάλασσα χάνει πολύ νερό το οποίο αυξάνει και την αλατότητα και τη θερμοκρασία της» αναφέρει ο Κοντογιάννης.
Το λιώσιμο των πάγων και, κατ’ επέκταση, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας ανησυχεί περισσότερο τους επιστήμονες. Ο Δρ. Πετράκης εξηγεί πως, πριν εκατομμύρια χρόνια, η περιοχή της Μεσογείου είχε έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα. Εξαιτίας της σχηματίστηκαν πολλές παραλίες. «Στην περίπτωση που λιώσουν τα χιόνια από την αύξηση της θερμοκρασίας, όλο το νερό που έρχεται από περιοχές όπως η Γροιλανδία, η Ισλανδία και η Ανταρκτική, θα δημιουργήσει άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία μπορεί να είναι δραματική για τις παράκτιες περιοχές». Ταυτόχρονα, ο Δρ. Κοντογιάννης προσθέτει πως όταν το θαλάσσιο κύμα αναπτύσσεται σε υψηλότερη στάθμη μπορεί να διαβρώσει τις περιοχές αυτές.
Στο τέλος, όμως, αυτό που επηρεάζεται άμεσα είναι η βιοποικιλότητα. Η βιοποικιλότητα είναι η ποικιλία ειδών η οποία συνθέτει το φυσικό περιβάλλον σε ένα οικοσύστημα. «Βιοποικιλότητα σημαίνει μία ισορροπία πάνω στον πλανήτη. Μια ισορροπία που διαταράσσεται αν ανέβει η θερμοκρασία […] Δεν πρόκειται να ξυπνήσουμε μια μέρα και να δούμε τη βιοποικιλότητα κατεστραμμένη αλλά σιγά σιγά αρχίζουν να καταστρέφονται τα πάντα». Η αύξηση της θερμοκρασίας των ωκεανών οδηγεί σε αύξηση της οξύτητας του ωκεανού, μείωση των επιπέδων οξυγόνου και απώλεια των οικοσυστημάτων των θαλάσσιων ειδών. Η μείωση των οικοσυστημάτων τα αναγκάζουν σε μετακίνηση, δημιουργώντας «ξενιστές». Ο σκάρος είναι μόνο ένα από τα είδη που έχουν πλέον εγκατασταθεί στη θερμαινόμενη Μεσόγειο.
