Kύμα διαδικτυακής παραπληροφόρησης στα Βαλκάνια εν μέσω της σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς

Η αιματοχυσία στη Μέση Ανατολή διογκώνει την παραπληροφόρηση στα Βαλκάνια, ενόσω δημοσιογράφοι στην Τουρκία και τη Ρουμανία έρχονται αντιμέτωποι με τη διαδικτυακή παρενόχληση. 

Τον Οκτώβριο στα Βαλκάνια, η παραπληροφόρηση εκτινάχθηκε εν μέσω της σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, ενώ την ίδια στιγμή δημοσιογράφοι στην Τουρκία και τη Ρουμανία δέχονταν διαδικτυακή παρενόχληση και αντιμετώπιζαν εκστρατείες παραπληροφόρησης.

Ταυτόχρονα, μια ανησυχητική τάση είχε ως στόχο γυναίκες και ηλικιωμένους με διαδικτυακές απάτες στη Σερβία και την Κροατία. Επίσης, η Αλβανία και το Μαυροβούνιο έπεσαν θύματα παραβιάσεων των ψηφιακών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της διανομής ακατάλληλου περιεχομένου και της παραβίασης της ιδιωτικής ζωής.

Η παραπληροφόρηση κατακλύζει τα Βαλκάνια κατά τη σύγκρουση Ισραήλ-Χαμάς

Κατά τη διάρκεια του Οκτωβρίου, εκτυλίχθηκε σε ολόκληρη την περιοχή των Βαλκανίων ένα μοτίβο παραπληροφόρησης, ως απόρροια της συνεχιζόμενης σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς. Δεδομένου ότι το κάθε κράτος στην περιοχή αντιμετώπιζε τη δική του σειρά από προκλήσεις, οι ψευδείς ιστορίες και το παραπλανητικό περιεχόμενο εξαπλώθηκαν ταχύτατα στα κανάλια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Στην Κροατία, στις 10 Οκτωβρίου, διαδόθηκε ένας αβάσιμος ισχυρισμός ότι το Ισραήλ είχε βομβαρδίσει σκόπιμα την Ελληνορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Πορφυρίου στη Γάζα, ισχυρισμός που στη συνέχεια καταρρίφθηκε από διάφορους ιστότοπους ελέγχου εγκυρότητας, συμπεριλαμβανομένου του ΑΡ και του AFP. Η εκκλησία αυτή καθαυτή επιβεβαίωσε ότι δεν υπέστη ουδεμία ζημία. Οκτώ ημέρες αργότερα, ένας χρήστης του Facebook από την Κροατία ανάρτησε ένα απόσπασμα από την ομιλία του Αμερικανού Προέδρου Joe Biden στο Τελ Αβίβ, υποστηρίζοντας εσφαλμένα ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος είχε δηλώσει το Ισραήλ ως τον τόπο γέννησής του. Από το επίσημο απόσπασμα προέκυψε ότι ο Biden ουδέποτε προέβη σε κάποια παρόμοια δήλωση. 

Στην Ουγγαρία, στις 16 Οκτωβρίου, κυκλοφόρησε ένα παραπλανητικό βίντεο σε σελίδες του Facebook στα Ουγγρικά, το οποίο απεικόνιζε δήθεν την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ. Στην πραγματικότητα, το πλάνο προερχόταν από πανηγυρισμούς στο πλαίσιο ποδοσφαιρικού αγώνα στην Αλγερία, όπως αποκάλυψε το AFP και το Reuters. Δέκα ημέρες νωρίτερα, άλλο ένα βίντεο είχε προκαλέσει σύγχυση, καθώς έδειχνε δήθεν αλεξιπτωτιστές της Χαμάς να προσγειώνονται στο Ισραήλ. Ελεγκτές εγκυρότητας του AFP διαπίστωσαν ότι το βίντεο είχε κινηματογραφηθεί κοντά σε ένα γήπεδο ποδοσφαίρου στο Κάϊρο, μπροστά από τη Στρατιωτική Ακαδημία. 

Η Βόρεια Μακεδονία αντιμετώπισε τις δικές της προκλήσεις παραπληροφόρησης. Στις 17 Οκτωβρίου, ένας χρήστης του Facebook μοιράστηκε συνταρακτικές φωτογραφίες παιδιών θυμάτων του πολέμου, μαζί με φωτογραφία του Ισραηλινού Πρωθυπουργού Benjamin Netanyahu, ισχυριζόμενος ψευδώς ότι ήταν θύματα των Ισραηλινών επιθέσεων στη Γάζα. Ελεγκτές εγκυρότητας διαπίστωσαν ότι οι εν λόγω φωτογραφίες προέρχονταν από παλαιότερη σύγκρουση στη Συρία. Στις 15 Οκτωβρίου, άλλος ένας χρήστης του Facebook από τη Μακεδονία διέδωσε μια θεωρία συνωμοσίας που κατηγορούσε αδικαιολόγητα τους Εβραίους για την αποκαλούμενη «μεγάλη επανεκκίνηση», που είχε ως στόχο την παγκόσμια κυριαρχία. Στις 18 Οκτωβρίου, μια διαδικτυακή πύλη ενημέρωσης επέτεινε την παραπληροφόρηση με τη δημοσιοποίηση ενός βίντεο από το 2021, υποδηλώνοντας ότι πρόκειται για πρόσφατο συμβάν κατά Αιγυπτιακών οχημάτων ανθρωπιστικής βοήθειας που ακινητοποιήθηκαν στα σύνορα της Γάζας. 

Στο Κόσοβο σημειώθηκαν επίσης δύο περιπτώσεις ψηφιακής εξαπάτησης, που και οι δύο συνδέονταν με τη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς. Στην πρώτη περίπτωση, κυκλοφόρησε στις 20 Οκτωβρίου μια παραποιημένη φωτογραφία με οπαδούς της Atletico Μαδρίτης να επιδεικνύουν δήθεν σημαία της Παλαιστίνης στο στάδιο. Από μια πιο προσεκτική εξέταση προέκυψε ότι η εν λόγω φωτογραφία κατασκευάστηκε ψηφιακά με τη χρήση τεχνολογίας τεχνητής νοημοσύνης. Η δεύτερη περίπτωση έλαβε χώρα στις 14 Οκτωβρίου όταν μια σελίδα στο Facebook με την ονομασία «Bota Islame» κυκλοφόρησε ένα παραπλανητικό βίντεο. Το εν λόγω βίντεο από το 2017 παρουσίαζε ψευδώς δήλωση του Εμίρη του Κατάρ σχετικά με τη σύγκρουση στη Γάζα ως πρόσφατη. Σκοπός της παραπληροφόρησης ήταν να δημιουργήσει ένα παραπλανητικό σενάριο σχετικά με την αντίδραση του Κατάρ στη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς.

Δημοσιογράφοι στοχοποιούνται στο διαδίκτυο στη Ρουμανία και την Τουρκία

Τόσο στην Τουρκία όσο και στη Ρουμανία, η πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ ψηφιακών δικαιωμάτων και της σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης εγείρει σημαντικές προκλήσεις για τους δημοσιογράφους, προκαλώντας συζητήσεις σχετικά με τη διαδικτυακή ελευθερία, την παραπληροφόρηση και τον υπεύθυνο λόγο.

Στην Τουρκία, όσο κλιμακωνόταν η σύγκρουση μεταξύ Ισραηλινών και της Χαμάς, η Τουρκάλα δημοσιογράφος Nevsin Mengü βρέθηκε στο στόχαστρο εκστρατειών παραπληροφόρησης. Κυκλοφόρησαν ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παραποιημένα μηνύματα από το WhatsApp, τα οποία αποδίδονταν ψευδώς στη Mengü και σχετίζονταν με τη σύγκρουση. Απαντώντας, η Mengü δήλωσε ότι θα εκκινούσε δικαστικές διαδικασίες για να αναλάβει δράση κατά της παραπληροφόρησης και να προασπίσει την επαγγελματική φήμη της.

Άλλη μια υπόθεση στη Ρουμανία προκάλεσε ερωτηματικά σχετικά με τα όρια της ελεύθερης έκφρασης στο πλαίσιο της σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Γάζας. Ανεστάλη προσωρινά το κανάλι στο YouTube του Ion Cristoiu, εξέχουσας προσωπικότητας των μέσων ενημέρωσης, μετά από ανάλυση του θέματος της σύγκρουσης και με την κατηγορία ότι προωθεί τη ρητορική μίσους και τη βία.

Η Google τελικά επανάφερε το κανάλι του στις 31 Οκτωβρίου, μετά από έρευνες που διεξήχθησαν από δημοσιογράφους της Libertatea. Εκπρόσωποι του YouTube κατέληξαν ότι: «Μετά από εξέταση, κρίνουμε ότι το βίντεο δεν παραβιάζει τους κανόνες της ΥouΤube κοινότητας». 

Γυναίκες και ηλικιωμένοι στοχοποιούνται και εξαπατούνται στο διαδίκτυο 

Τον Οκτώβριο, μια σειρά από απάτες εκτυλίχθηκαν στη Σερβία και την Κροατία με κοινή και ανησυχητική θεματολογία. Γυναίκες και ηλικιωμένοι στοχοποιήθηκαν σε δυσανάλογο βαθμό μέσω ποικίλων σκευωριών εκμετάλλευσης και απάτης. Στην Αλβανία, μια ηλικιωμένη γυναίκα έπεσε επίσης θύμα παραβίασης της ιδιωτικής ζωής στο διαδίκτυο.

Στη Σερβία σημειώθηκαν πολλές περιπτώσεις ηλικιωμένων ανδρών και γυναικών που έπεσαν θύματα εγκλημάτων στον Κυβερνοχώρο.

Στις 3 Οκτωβρίου, μια περίπτωση στη Σερβία αποτέλεσε παράδειγμα των προκλήσεων από άποψη ψηφιακών δικαιωμάτων που αντιμετωπίζουν οι πολίτες μεγαλύτερης ηλικίας. Το κράτος υποσχέθηκε στους συνταξιούχους εκπτώσεις με την επίδειξη της κάρτας συνταξιούχου. Ωστόσο, σημαντικές καθυστερήσεις στη διανομή των καρτών στέρησαν από πολλούς ηλικιωμένους τις εν λόγω παροχές, καθιστώντας τους ευάλωτους σε περιστατικά απάτης. Όπως επεσήμανε ο Πρόεδρος του Σωματείου Αποστράτων Αξιωματικών της Σερβίας Jovan Tamburić, θέματα που άπτονται της προστασίας της ιδιωτικής ζωής αναφέρονται υπερβολικά συχνά λόγω της περιττής συλλογής προσωπικών δεδομένων μέσω των εν λόγω καρτών.

Σε δύο διαφορετικές περιπτώσεις, γυναίκες από τη Σερβία παγιδεύτηκαν σε διαδικτυακές απάτες. Το πρώτο περιστατικό εκτυλίχθηκε στις 2 Οκτωβρίου, όταν μια γυναίκα έπεσε θύμα απάτης ηλεκτρονικών αγορών μέσω του Instagram. Στη δεύτερη περίπτωση στις 22 Οκτωβρίου, άλλη γυναίκα από τη Σερβία σε αναζήτηση της αδελφής ψυχής της, άθελά της ξεκίνησε να συνομιλεί με έναν ψεύτικο λογαριασμό που φερόταν να ανήκει σε Τούρκο ηθοποιό. Με τον καιρό, μετέφερε περισσότερα από 13.000 ευρώ στον εν λόγω ψεύτικο λογαριασμό προτού αντιληφθεί το δόλο.

Στην Κροατία, εμφανίστηκαν αντίστοιχες τάσεις. Μια 64χρονη έπεσε θύμα ηλεκτρονικής απάτης στις 1 Οκτωβρίου, χάνοντας περί τα 200 ευρώ αφότου άγνωστοι απατεώνες χρησιμοποίησαν την κλεμμένη τραπεζική κάρτα της για διαδικτυακές αγορές. Ένας 50χρονος κάτοικος του Σλαβόνσκι Μπροντ κατήγγειλε στην αστυνομία περιστατικό απάτης στις 10 Οκτωβρίου. Στις 9 Οκτωβρίου, κάποιος προσποιούμενος το χρηματομεσίτη επικοινώνησε με το θύμα, ισχυριζόμενος ψευδώς αύξηση στα κεφάλαια του λογαριασμού του. Το θύμα άθελά του έδωσε τα στοιχεία της τραπεζικής κάρτας του, με αποτέλεσμα να πραγματοποιηθεί ανάληψη ποσού άνω των 3.000 Ευρώ. Η αστυνομία διερευνά επί του παρόντος την υπόθεση.

Δύο ακόμη περιστατικά, με πρωταγωνιστές μια 68χρονη συνταξιούχο και έναν 66χρονο έλαβαν χώρα στις 9 και 5 Οκτωβρίου αντίστοιχα. Στην πρώτη περίπτωση, η συνταξιούχος έχασε 250 ευρώ αφότου απάντησε σε αγγελία σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης που προσέφερε τρίκυκλο όχημα για άτομα με ειδικές ανάγκες. Αφού είχε μεταφέρει το ποσό στον υποδεικνυόμενο τραπεζικό λογαριασμό, συνειδητοποίησε ότι σχετιζόταν με εταιρεία αθλητικού στοιχηματισμού, παρακινώντας την να αναφέρει το συμβάν στην αστυνομία. Στη δεύτερη περίπτωση, ένας 66χρονος από το Σπλιτ έχασε πάνω από 20.000 ευρώ επενδύοντας σε κρυπτονομίσματα μέσω εικονικού πορτοφολιού. Το θύμα πείστηκε από άγνωστο, ο οποίος πρόσθεσε τον αριθμό του κινητού τηλεφώνου του σε ένα ομαδικό chat σε εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων όπου επενδύσεις εξόρυξης κρυπτονομισμάτων ήταν επικερδείς. Αφότου μετέφερε τα χρήματα στο εικονικό πορτοφόλι, ανακάλυψε ότι τα κεφάλαια είχαν εξαφανιστεί, με αποτέλεσμα την απώλεια ποσού μεγαλύτερου των 20.000 ευρώ. Η αστυνομία διεξάγει επί του παρόντος ποινική έρευνα.

Στις 10 Οκτωβρίου, ένα λυπηρό συμβάν ήρθε στο φως στην Αλβανία.  Στη Ντιβγιάκα, μια 82χρονη γυναίκα έπεσε θύμα βίαιης επίθεσης διαρρηκτών που προσπάθησαν να κλέψουν το σπίτι της. Το κανάλι JOQ μετέδωσε σοκαριστικές εικόνες του θύματος, με το πρόσωπό της καλυμμένο με αίματα, μαζί με το πλήρες ονοματεπώνυμό της και τη διεύθυνση κατοικίας της. Τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν επίσης ότι η κόρη του θύματος εξέδωσε προειδοποίητική ανακοίνωση, ορκιζόμενη ότι εκτός κι εάν επικρατήσει η δικαιοσύνη, θα επιδιώξει την αντεκδίκηση έναντι των ταυτοποιημένων αυτουργών της επίθεσης.

Μοτίβο παραβιάσεων και απειλών κατά της ιδιωτικής ζωής στην Αλβανία και το Μαυροβούνιο

Στο πλαίσιο των διαδικτυακών παραβιάσεων στην Αλβανία, επαναλαμβανόμενο μοτίβο αποτελεί η δημοσίευση ευαίσθητου περιεχομένου, συμπεριλαμβανομένων των βίντεο με σκηνές βίας και κακοποίησης, η αποκάλυψη της ιδιωτικής ζωής ή η δημοσιοποίηση προσωπικών πληροφοριών, συχνά συνοδευόμενων από επικίνδυνες για την ασφάλεια απειλές. 

Στις 6 Οκτωβρίου, μια ανησυχητική υπόθεση αποκάλυψε ομάδα παιδόφιλων που χρησιμοποιούσε την εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων Telegram για να διανείμει απροκάλυπτο υλικό με πρωταγωνιστές παιδιά που είχαν πέσει θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Η κυκλοφορία αυτών των εικόνων όχι μόνο θυματοποίησε αυτά τα παιδιά περαιτέρω, αλλά συνιστούσε και σοβαρή απειλή για την ασφάλεια και την ευημερία τους. Όσον αφορά άλλο βίντεο που κοινοποιήθηκε στο διαδίκτυο και απεικονίζεται φαινομενικά περιστατικό βίας σε σχολική αίθουσα, τίθενται θέματα γνησιότητας. Τόσο το κοινό όσο και οι αρχές αμφέβαλλαν σχετικά με τον ακριβή χαρακτήρα της κατάστασης.

Την 1^η Οκτωβρίου, μια διαδικτυακή πλατφόρμα επικοινωνίας εξέθεσε την ταυτότητα μιας μητέρας που είχε εμπλοκή σε υπόθεση σεξουαλικής κακοποίησης σε μια μικρή πόλη της Αλβανίας. Η δημοσίευση περιελάμβανε την ηλικία και το ονοματεπώνυμό της, με έμμεσο αποτέλεσμα την ενδεχόμενη ταυτοποίηση του θύματος σε μια τόσο στενά συνδεδεμένη κοινότητα. Τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν επίσης ότι η εν λόγω γυναίκα εξαπάτησε έναν άνδρα μέσω κοινωνικών δικτύων και του απέσπασε χρήματα.

Στο Μαυροβούνιο πρόσφατα αποκαλύφθηκε ένα παρεμφερές μοτίβο, μέσω ενός βίντεο που απέσπασε ευρεία προσοχή στις 6 Οκτωβρίου. Στο βίντεο πρωταγωνιστεί ένας ανήλικος που είναι εμφανώς τρομαγμένος, φέρει στο πρόσωπό του μελανιές και φοράει ένα μπλουζάκι με κηλίδες αίματος, καθώς ζητάει συγνώμη από τους επιτιθέμενους. Το πλάνο καταδεικνύει έντονα ότι το αγόρι μόλις υπέστη σωματική βία.

Η Βοσνία καλύπτεται από την ElmaSelimovic, την AidaTrepanić και τον AzemKurtic, η Κροατία από τον MatejAugustin, η Ουγγαρία από τον ÁkosKeller-Alánt, το Κόσοβο από τον DiedonNixha, το Μαυροβούνιο από την DjurdjaRadulovic, η Βόρεια Μακεδονία από τον BojanStojkovski και τον GoceTrpkovski, η Ρουμανία από την AdinaFlorea, η Σερβία από την TijanaUzelac και την KalinaSimic, η Τουρκία από τον HamdiFıratBüyük.