Ο βραβευμένος δημοσιογράφος Ιάσων Αθανασιάδης αναλύει το όραμα του Donald Trump για τη Γάζα μέσα από το πρίσμα των εμπορικών πολέμων του 21ου αιώνα και της παγκόσμιας κούρσας για τον έλεγχο των πιο στρατηγικών σημείων διέλευσης στον κόσμο.
Ο Αμερικανός πρόεδρος Donald Trump πυροδότησε παγκόσμια αναστάτωση τον Φεβρουάριο, όταν υποστήριξε ότι οι ΗΠΑ πρέπει να «αναλάβουν» τη Γάζα, να απομακρύνουν ολόκληρο τον πληθυσμό της και να αναπλάσουν την περιοχή σε «κάτι υπέροχο». Λίγες ημέρες αργότερα, κοινοποίησε στα προσωπικά του μέσα κοινωνικής δικτύωσης ένα βίντεο που δημιουργήθηκε από τεχνητή νοημοσύνη και απεικόνιζε ένα φουτουριστικό, πολυτελές παραθαλάσσιο συγκρότημα με γενειοφόρες χορεύτριες της κοιλιάς, ένα χρυσό άγαλμα του ιδίου, παιδιά της Παλαιστίνης και τον Elon Musk να χορεύει ενώ γύρω του βρέχει δολάρια. Τέσσερις και πλέον μήνες αργότερα, στα απόνερα ενός Ισραηλινού χτυπήματος στο Ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα που είναι καθοριστικό για την περιοχή, τα σχέδια για τη μεταφορά του παλαιστινιακού πληθυσμού της Λωρίδας της Γάζας στη Λιβύη συνεχίζονται, στο πλαίσιο ενός σχεδίου που οι επικριτές λένε ότι συνιστά επιχείρηση εθνοκάθαρσης. Ήταν η πρόταση του Trump για τη Γάζα ένα προπέτασμα καπνού προκειμένου να εγκαθιδρύσει μια άμεση αμερικανική παρουσία στο πιο ευαίσθητο γεωπολιτικό σταυροδρόμι του κόσμου;
«Ήταν μια κλασική τραμπική διαπραγματευτική τακτική, καθώς ξεκίνησε λέγοντας κάτι εξωφρενικό που επιταχύνει τις εξελίξεις, προκαλώντας τους πάντες να αντιδράσουν», δήλωσε σε συνέντευξή του στο iMEdD ο Michael Shurkin, πρώην αναλυτής της CIA, ο οποίος τώρα εργάζεται για τη συμβουλευτική εταιρεία 14 North Strategies με έδρα τη Σενεγάλη. «Τα άσχημα νέα είναι ότι πάρα πολλά μέλη της ισραηλινής κυβέρνησης το έχουν πάρει στα σοβαρά και σκέφτονται να διώξουν τους Παλαιστίνιους».
Ήταν, ίσως, η ιδεατή εναλλακτική λύση ενός εργολάβου απέναντι στη σημερινή εικόνα της Γάζας: μια τσιμεντένια έρημος, το 90% των κτιρίων της οποίας έχει καταστραφεί από μια ισραηλινή εκστρατεία που δεσμεύτηκε εξαρχής να καταστήσει τη Λωρίδα μη βιώσιμη. Οι ΗΠΑ θα «αναλάβουν» τη Γάζα η οποία «θα τους ανήκει» χωρίς να πληρώσουν γι’ αυτό, πρόσθεσε ο Trump.
«Τι σημαίνει “θα μας ανήκει η Γάζα” για τον Trump, αν όχι το ίδιο με το “ Θα κρατήσουμε το πετρέλαιο” κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου ή το “Θέλουμε τη Γροιλανδία και τον Παναμά”;» αναρωτήθηκε ο Claude de Baissac, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Eunomix, σύμβουλος γεωπολιτικών και εθνικών κινδύνων. «Αυτό που βλέπετε εδώ είναι ένα μείγμα αυτοπεποίθησης, ερασιτεχνισμού, υπερ-ανδροκρατικής λήψης αποφάσεων στο πόδι, ιδεολογίας και αίσθησης ανωτερότητας».
Τα οπλοστάσια της Μέσης Ανατολής
Η σκοτεινή οικονομία στην πιο έκρυθμη πλευρά του πλανήτη.
«Είναι μια επιστροφή στην προνεωτερική πολιτική»
Οι εξελίξεις στους τρεις μήνες που ακολούθησαν ξεκαθάρισαν τις προθέσεις του Trump. Οι ΗΠΑ ενέκριναν τις ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις που αντιβαίνουν στο διεθνές δίκαιο, στα παλαιστινιακά εδάφη, στον Λίβανο, στη Συρία και στην Υεμένη, ενώ παράλληλα άσκησαν πίεση στην Αίγυπτο, στην Ιορδανία και στη Λιβύη να υποδεχθούν τους κατοίκους της Γάζας. Η κυβέρνηση Trump κατονόμασε την Κίνα ως τον κύριο γεωπολιτικό ανταγωνιστή της και κλιμάκωσε τον εμπορικό πόλεμο με το Πεκίνο. Με την Ερυθρά Θάλασσα να αναδεικνύεται ως το πιθανότερο θέατρο εμπορικών αλλά και δυνητικά στρατιωτικών συρράξεων μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, οι συγκρούσεις δι’ αντιπροσώπων σε παράκτια κράτη όπως το Σουδάν και η Υεμένη κλιμακώθηκαν.
«Επειδή το σενάριο του παγκόσμιου πολέμου δεν είναι τίποτε άλλο από μια ραγδαία επιτάχυνση προς μια πυρηνική αντιπαράθεση, δεν πρόκειται να έχουμε ποτέ ξανά παγκόσμιους πολέμους όπως εκείνοι του 20ού αιώνα», δήλωσε ο Hussein Askary, αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Belt and Road στη Σουηδία, σε συνέντευξή του στο iMEdD, αναφερόμενος στον άμεσο συμβατικό πόλεμο μεταξύ των στρατών των μεγάλων δυνάμεων. «Αν συνεχιστούν οι μικρής έντασης πόλεμοι δι’ αντιπροσώπων, τότε φυσικά οι θαλάσσιες διώρυγες όπως του Ορμούζ, της Μαλάκα, του Μπαμπ ελ – Μαντέμπ και του Σουέζ θα συνεχίσουν να είναι εξαιρετικής σημασίας».
Από γεωπολιτικής άποψης, η Ερυθρά Θάλασσα είναι ιδιαιτέρως σημαντική ως ο κύριος θαλάσσιος σύνδεσμος Ανατολής-Δύσης και αποτελεί το σκηνικό πολλών συγκρούσεων δι’ αντιπροσώπων στην Αιθιοπία, στο Σουδάν και στην Υεμένη, οι δυνάμεις επιρροής των οποίων διατηρούν συμφέροντα στην Ερυθρά Θάλασσα και συνδέονται επίσης με τη Γάζα. Οι Χούθι της Υεμένης έχουν αποδείξει ότι η Ερυθρά Θάλασσα μπορεί εύκολα να αποκλειστεί και στις δύο εισόδους της, είτε στο Μπαμπ ελ – Μαντέμπ είτε στη διώρυγα του Σουέζ. Σε αντίθεση με τα Στενά του Βοσπόρου, στα οποία η Συνθήκη του Μοντρέ απαγορεύει τη διέλευση πολεμικών πλοίων εν καιρώ πολέμου, η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης του 1888 επιτρέπει τη διέλευση από το Σουέζ. Ως εκ τούτου, σε οποιαδήποτε σύγκρουση μεταξύ παγκόσμιων δυνάμεων, η Ερυθρά Θάλασσα πιθανότατα θα αναλάβει εκ νέου τον ρόλο του θαλάσσιου πολεμικού θεάτρου που κατείχε τόσο στον Πρώτο όσο και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι ιταλικές ναυτικές δυνάμεις αναμετρήθηκαν αρχικά με το οθωμανικό και στη συνέχεια με το βρετανικό ναυτικό. Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Κίνα διατηρούν ναυτική βάση στο λιμάνι του Τζιμπουτί στην Ερυθρά Θάλασσα, μαζί με τη Γαλλία, την Ιαπωνία και την Ιταλία. Τον Φεβρουάριο, η Ρωσία εξασφάλισε επίσης ένα λιμάνι 1.000 χιλιόμετρα βορειότερα στο Σουδάν. Τον Μάρτιο, η Σομαλία παραχώρησε στις ΗΠΑ απεριόριστη χρήση των λιμανιών και των αεροδρομίων της στην Ερυθρά Θάλασσα.
«Αυτό που κάνει ο Trump είναι μια αναθεώρηση της γεωστρατηγικής τάξης», δήλωσε στους New York Times ο πρώην επικεφαλής στρατηγικός σύμβουλος του Donald Trump, Steve Bannon, αναφερόμενος στις επεκτατικές δηλώσεις των ΗΠΑ με στόχο την αποτροπή υποτιθέμενων απειλών από την Κίνα. «Από τη διώρυγα του Παναμά έως τη Γροιλανδία, πρόκειται απλώς για μια ναυτική στρατηγική», δήλωσε ο Bannon στην Καθημερινή. «Αυτό που κάνει είναι να περιφρουρεί τη διώρυγα του Παναμά, ώστε το κινεζικό και το ρωσικό ναυτικό να μην μπορούν να διασυνδεθούν και να περάσουν στην Καραϊβική».
Κάθε φορά που εντείνεται ο ανταγωνισμός στους διεθνείς εμπορικούς διαδρόμους, αυξάνεται και η σημασία των γεωπολιτικών σημείων διέλευσης. Το σημείο όπου συναντώνται η Ασία και η Αφρική σε ένα θαλάσσιο πέρασμα που ενώνει την αρχαιότερη θάλασσα του κόσμου με την κυριότερη θαλάσσια λεωφόρο Ανατολής-Δύσης είναι αναμφισβήτητα η πιο κρίσιμη τοποθεσία στον κόσμο. Σε απόσταση μόλις 170 χιλιομέτρων από τη διώρυγα του Σουέζ, η Λωρίδα της Γάζας είναι η πλησιέστερη βιώσιμη τοποθεσία. Το περίπλοκο ιδιοκτησιακό της καθεστώς την καθιστά επίσης αντικείμενο αντιπαράθεσης.
Η στρατηγική του Trump που επιδιώκει να διαφυλάξει στρατηγικά θαλάσσια τμήματα, όπως ο Ατλαντικός και η Μεσόγειος, τα οποία προστατεύουν τις ακτές της υπερ-ηπείρου της Ευρασίας που βρίσκονται απέναντι από τις ΗΠΑ, αντλεί έμπνευση από τον γεωπολιτικό στοχαστή του 19ου αιώνα Alfred Thayer Mahan. Ο ίδιος υποστήριξε ότι θαλάσσιες δυνάμεις όπως η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ μπορούν να παραμείνουν κυρίαρχες μόνο όσο οι ευρασιατικές δυνάμεις όπως η Γερμανία, η Ρωσία και η Κίνα παραμένουν διχασμένες. Συμβούλευσε επίσης την κυβέρνηση των ΗΠΑ να κατασκευάσει μια διώρυγα σε ένα τμήμα της κεντρικής Αμερικής που ανήκε στην Κολομβία, πριν η Ουάσινγκτον δημιουργήσει τον Παναμά το 1903.
Ο ισχυρισμός του Trump ότι οι ΗΠΑ θα αναλάβουν και θα ασκήσουν έλεγχο στη Γάζα αποκτά νέα σημασία υπό το πρίσμα της τρέχουσας δραστηριότητας των ΗΠΑ γύρω από τη διώρυγα του Παναμά και τη Γροιλανδία, και σε ένα πλαίσιο επιδεινούμενης παγκόσμιας ασφάλειας. Πώς συνδέεται, λοιπόν, η Γάζα με την ευρύτερη περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας και μήπως το σχέδιο του Trump για την περιοχή αποτελεί επίσης μέρος μιας ευρύτερης προετοιμασίας για μια διευρυμένη παγκόσμια σύγκρουση, οι απαιτήσεις της οποίας, όπως υπολογίζουν οι Αμερικανοί πολεμικοί σχεδιαστές, δεν θα μπορούσαν να καλυφθούν από τις υπάρχουσες αμερικανικές βάσεις στην Κρήτη, στο Τζιμπουτί και στον Περσικό Κόλπο;
«Λυπάμαι που το λέω, αλλά ο Trump είναι ο πλέον κατάλληλος για τέτοιου είδους μηχανορραφίες», δήλωσε ο Shurkin, μιλώντας κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Αμερικανού Προέδρου στον Κόλπο τον Μάιο. «Μπορεί να μπει στον Κόλπο έτοιμος για μεγάλα πράγματα, μερικά από τα οποία είναι συμφωνίες για πολλά λεφτά, αλλά και για εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ».
Θέση και νερό
Η ύπαρξη νερού που έρρεε από τα υψίπεδα της Νεγκέβ προς τη Μεσόγειο κατέστησε τη Γάζα κατά την ύστερη νεολιθική περίοδο μία από τις πρώτες θέσεις ανθρώπινων οικισμών. Υδροδοτούμενη από έναν παραπόταμο του ρέματος Μπεσόρ, η περιοχή πέρασε στα ιστορικά αρχεία ως μια πόλη των Φιλισταίων, της οποίας πιο διάσημη κάτοικος ήταν η Δαλιδά του Σαμψών. Οι έμποροι, οι στρατοί και οι μυστικιστές ανέδειξαν τη Γάζα σε έναν ακμάζοντα ενδιάμεσο σταθμό μεταξύ της κοιλάδας του Νείλου και της ανατολικής Μεσογείου.
Καραβάνια από την Αίγυπτο, την Εύφορη Ημισέληνο και τα βασίλεια των Ναβαταίων συνδέονταν με τη Μεσόγειο στο αρχαίο λιμάνι της Γάζας, την Ανθηδόνα, μια βοιωτική αποικία. Καθώς βρισκόταν σε ένα μικρό κομμάτι γης όπου συναντώνται δύο ήπειροι, η ευρύτερη περιοχή κατέστη ένας γεωπολιτικός κόμβος, η σημασία του οποίου ήταν εμφανής μέσα από τους διάφορους προδρόμους της διώρυγας του Σουέζ που συνέδεαν τη Μεσόγειο με την Ερυθρά Θάλασσα, τους οποίους σκάλισαν στο βραχώδες έδαφος του Σινά δύο Φαραώ, ένας Πέρσης Σάχης, ο Πτολεμαίος και ένας Ρωμαίος αυτοκράτορας.
Καθώς ο μεσαιωνικός κόσμος εισήλθε στην νεωτερικότητα η Γάζα παρέμεινε στο επίκεντρο του ονείρου για την παράκαμψη του τεράστιου γεωγραφικού εμποδίου που αποτελούσε η Αφρική για το εμπόριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Η εμπορική δημοκρατία της Βενετίας εξέτασε για λίγο την ιδέα να ξανανοίξει το κανάλι του Φαραώ Νεχώ Β’ που είχε προσχωθεί τον 16ο αιώνα, όπως έκανε και ο Ναπολέων πηγαίνοντας να κατακτήσει τη Γάζα το 1798. Στη δεκαετία του 1830, ένας εκκεντρικός Γάλλος κοινωνικός και θρησκευτικός μεταρρυθμιστής, ο Barthélemy-Prosper Enfantin, ίδρυσε ένα τεχνο-απελευθερωτικό κίνημα με το όνομα Σαιν-Σιμονιστές, αλλά η καχυποψία των αρχών ματαίωσε τις προσπάθειες για την κατασκευή ενός καναλιού.
Η Γάζα μετά το άνοιγμα της Διώρυγας του Σουέζ
Όταν άνοιξε η Διώρυγα του Σουέζ το 1869, η σημασία της Γάζας αυξήθηκε κατακόρυφα. Η Βρετανία αγόρασε το μερίδιο του χρεοκοπημένου αιγυπτιακού κράτους στο έργο το 1875 και μια ομάδα επιφανών μελών του ευρωπαϊκού σιωνιστικού κινήματος αποικισμού έκανε εκστρατεία για να πείσει το Λονδίνο ότι μόνο μια εβραϊκή Παλαιστίνη στην ανατολική όχθη του Σουέζ θα μπορούσε να προστατεύσει πραγματικά τον δρόμο προς την Ινδία.
Το Ισραήλ δημιουργήθηκε το 1948 μετά από έναν πόλεμο που κατέστρεψε τον ιστορικά εξωστρεφή χαρακτήρα της Γάζας και στοίβαξε το 40% των προσφύγων της Παλαιστίνης της εποχής της Εντολής σε μια υπαίθρια φυλακή. Η Παλαιστίνη στον καιρό της βρετανικής Εντολής κατέληξε να περιοριστεί σε μια λωρίδα 40 χλμ., την οποία διατήρησε ο αιγυπτιακός στρατός στο τέλος του πολέμου για τη δημιουργία του Ισραήλ, με το Ισραήλ να καταλαμβάνει το 77% του εδάφους και την Ιορδανία να διεκδικεί το υπόλοιπο 23%.
Ακολούθησαν δεκαετίες άθλιων συνθηκών διαβίωσης για έναν πληθυσμό που έως τις 7 Οκτωβρίου 2023 είχε ξεπεράσει τα δύο εκατομμύρια άτομα. Στον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1967, το Ισραήλ κατέκτησε τη Δυτική Όχθη, που βρισκόταν υπό ιορδανική κατοχή, και τη Γάζα, που βρισκόταν υπό αιγυπτιακή κατοχή. Ενώ η Δυτική Όχθη επρόκειτο να επιστραφεί σε αντάλλαγμα για μια λύση δύο κρατών με τους Παλαιστινίους, η επιτάχυνση του κινήματος των εποίκων στη δεκαετία του 1970, ο παλαιστινιακός φραξιονισμός και οι σκόπιμες καθυστερήσεις του Ισραήλ οδήγησαν σε ένα αδιέξοδο που συνέβαλε στο ξέσπασμα της Ιντιφάντα του 1987 και στη δημιουργία της Χαμάς. Έως τα μέσα της δεκαετίας του 2010, η ταυτόχρονη άνοδος στην εξουσία του Ισραηλινού Πρωθυπουργού Benjamin Netanyahu και του Donald Trump οδήγησε σε ένα κοινό σχέδιο προσάρτησης. Το 2017, ο Trump αναγνώρισε την προσάρτηση της Ιερουσαλήμ από το Ισραήλ το 1980 και στη συνέχεια, το 2020, πρότεινε μια «συμφωνία του αιώνα» προσφέροντας 50 δισεκατομμύρια δολάρια διεθνών επενδύσεων στους Παλαιστινίους για να χτίσουν ένα κράτος-παρωδία σε ένα μικροσκοπικό κομμάτι της Δυτικής Όχθης, χωρίς να χρειαστεί να εκχωρηθεί κανένας ισραηλινός οικισμός. Εκείνοι αρνήθηκαν.
Τα όπλα των Χούθι και οι δύο νεκροί στον Κόλπο του Άντεν
Τι αποκαλύπτει στέλεχος ιδιωτικής εταιρείας ασφάλειας στον Κόλπο του Άντεν. Τα δικαστικά έγγραφα για την επιχείρηση κατάσχεσης όπλων των Χούθι, κατά τη διάρκεια της οποίας έχασαν τη ζωή τους δύο Αμερικανοί κομάντος.
Εμπορικοί διάδρομοι και γεωπολιτικές βάσεις
Ωστόσο, αντί για γενναιόδωρη χειρονομία, η πρόταση του Trump μπορεί να αποτελεί μεταποικιοκρατικό τέχνασμα για να αποκτήσει πρόσβαση σε ένα στρατηγικό κομμάτι γης με αμφισβητήσιμη ιδιοκτησία, που βρίσκεται στο γεωπολιτικό επίκεντρο του κόσμου. Μια βάση στη Γάζα θα εδραίωνε την κυριαρχία της Ουάσιγκτον σε ένα κρίσιμο σημείο όπου η Αφρική συναντά την Ασία και η Μεσόγειος ενώνεται με την Ερυθρά Θάλασσα. Σε μια εποχή που η παγκόσμια κρίση βαθαίνει, θα πρόσφερε στον Trump τη δυνατότητα να αποκλείσει την Κίνα από περιοχές όπου αυτή δραστηριοποιείται ενεργά για την αποκατάσταση της ευρασιατικής συνδεσιμότητας μέσω της επίλυσης των συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή.
«Στην τρέχουσα συγκυρία, όλοι ανταγωνίζονται με όλους. Η κατάσταση είναι πολύ έκρυθμη», δήλωσε ο σύμβουλος ασφαλείας de Baissac. «Η κρίση των Χούθι, ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν και οι εντάσεις στην Αιθιοπία μας δείχνουν ότι στον σημερινό κόσμο πρέπει να έχουμε εναλλακτικές λύσεις και δεν μπορούμε να βασιζόμαστε σε ένα σύστημα κυρίαρχων λιμένων».
«Η παρουσία των ΗΠΑ στην Ερυθρά Θάλασσα δεν έχει τόσο να κάνει με τον αποκλεισμό της πρόσβασης στην περιοχή, όσο με το να μην την παραδώσουν σε άλλους», δήλωσε ο Shurkin, αναλυτής για την Αφρική. «Οι Κινέζοι έχουν πολύ καλές σχέσεις με την Αιθιοπία, τη Σομαλία, το Τζιμπουτί, την Κένυα: είναι ενεργοί στην Ερυθρά Θάλασσα και στις δυτικές ακτές του Ινδικού Ωκεανού».
Προτεραιότητα του Trump παραμένει η διαχείριση της φθίνουσας πορείας των ΗΠΑ, με έμφαση στην Κίνα και στην αμφισβήτηση του ρόλου του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος από την πλευρά των BRICS. Το Πεκίνο έχει επενδύσει 1,2 τρισεκατομμύρια δολάρια από το 2013 σε λιμάνια, σιδηροδρόμους και αυτοκινητόδρομους που αποτελούν τον εμπορικό διάδρομο της πρωτοβουλίας «Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος» (BRI), η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε οικονομίες κλίμακας όσον αφορά το κόστος και τον χρόνο παράδοσης των κινεζικών προϊόντων. Η εκστρατεία αποδιοργάνωσης που διεξάγει η πολιτοφυλακή των Χούθι της Υεμένης από τον Οκτώβριο του 2023 έχει αφήσει τα κινεζικά πλοία σε μεγάλο βαθμό ανεπηρέαστα, ενώ στοχεύει πλοία που συνδέονται με το Ισραήλ, ενισχύοντας περαιτέρω την BRI, όπως δήλωσε στο iMEdD ένας εμπειρογνώμονας του ασφαλιστικού κλάδου με έδρα το Λονδίνο.
«Θα χρειαστεί ένα μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς επιθέσεις σε πλοία για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των πλοιοκτητών», δήλωσε η πηγή από τον ασφαλιστικό κλάδο.
Η άρση των γεωπολιτικών εμποδίων, όπως η Χαμάς, η Συρία και το Ιράν, αποτελεί μακροπρόθεσμη και δικομματική πολιτική των ΗΠΑ που χρονολογείται από την προεδρία του Barrack Obama και την πρώτη θητεία του Trump. Θεωρείται βήμα προς την εξάλειψη της επιρροής του Ιράν και, κατ’ επέκταση, της Ρωσίας και της Κίνας, και την αποκατάσταση της ηγεμονίας των ΗΠΑ. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι το Ισραήλ έχει μετατρέψει τη Λωρίδα της Γάζας σε ερείπια και παρά τη σειρά επιχειρήσεων που αποκεφάλισαν οργανώσεις υποστηριζόμενες από το Ιράν, όπως η Παλαιστινιακή Χαμάς, η Λιβανική Χεζμπολάχ και οι Ιρακινές Δυνάμεις Λαϊκής Κινητοποίησης, οι παράγοντες αυτοί παραμένουν επίμονα παρόντες, αν και με μειωμένη δυναμική.
«Ο Trump θέτει το ακόλουθο δίλημμα στη Χαμάς και σε αραβικά κράτη όπως η Αίγυπτος, η Ιορδανία και το Κατάρ, τα οποία μπορούν να την επηρεάσουν: είτε θα φύγει η Χαμάς από τη Γάζα είτε οι Παλαιστίνιοι», δήλωσε ο Σωτήρης Ρούσσος, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Θρησκείας στη Μέση Ανατολή στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. «Δεύτερον, ασκεί πίεση στη Σαουδική Αραβία να καταλήξει σε συμφωνία με το Ισραήλ και να ενταχθεί στις Συμφωνίες του Αβραάμ».
Η εμπλοκή των Χούθι σε βίαια επεισόδια
Το μέγεθος κάθε κύκλου στον χάρτη αντιπροσωπεύει το πλήθος των βίαιων γεγονότων, που αποδίδονται από την ACLED στο ίδιο γεωγραφικό σημείο. Διαφορετικά γεγονότα που έχουν συμβεί την ίδια ημέρα, έχουν καταμετρηθεί ξεχωριστά.
Πηγή δεδομένων: ACLED
Επεξεργασία & οπτικοποίηση δεδομένων: Χρυσούλα Μαρίνου
& Κέλλυ Κική/iMEdD
Μια περιοχή που αλλάζει μέσα από την κάννη του όπλου
Η Δρ. Μαρίνα Ελευθεριάδου, επιστημονική σύμβουλος του φακέλου «Τα Οπλοστάσια της Μέσης Ανατολής» αναλύει τη γεωπολιτική σημασία της Μέσης Ανατολής, τις πολυπλοκότητες της περιοχής και τη διαρκώς αυξανόμενη ανάγκη για έρευνα και μελέτη.
Τρένα, φορτηγά και υπερδεξαμενόπλοια
Ο πόλεμος στη Γάζα έχει επηρεάσει μια ευρύτερη γεωπολιτική περιοχή εμπλέκοντας περιφερειακούς και παγκόσμιους παράγοντες. Οι πολιτοφυλακές που πρόσκεινται στο Ιράν έχουν εξαπολύσει πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη εναντίον του Ισραήλ και, στην Υεμένη, η πολιτοφυλακή των Χούθι παρεμποδίζει το εμπόριο αρνούμενη την πρόσβαση στην Ερυθρά Θάλασσα σε πλοία που σχετίζονται με το Ισραήλ. Το 15% του παγκόσμιου εμπορίου και το 30% της συνολικής διακίνησης εμπορευματοκιβωτίων διέρχεται από το Σουέζ, αλλά το ποσοστό του συνολικού εμπορικού όγκου που διέρχεται από την περιοχή αυτή αυξάνεται από πολλές άλλες διαδρομές, όπως ο Μεσαίος Διάδρομος της Κεντρικής Ασίας και ο Μεταφορικός Διάδρομος Βορρά-Νότου.
«Τα ασφάλιστρα πολεμικού κινδύνου έχουν τριπλασιαστεί και οι ναυτικοί ζητούν διπλάσιους ή τριπλάσιους μισθούς επειδή ρισκάρουν τη ζωή τους», δήλωσε ο Ιωάννης Φαράκλας, στέλεχος της ναυτιλιακής βιομηχανίας με έδρα το Λονδίνο, ο οποίος διαχειρίζεται την ιστοσελίδα All About Shipping. «Έτσι, οι Αμερικανοί πρέπει να συντρίψουν κάθε τρομοκρατική αντίσταση για να διασφαλίσουν ότι το Σουέζ λειτουργεί κανονικά».
Ελλείψει ενός δυτικού διαδρόμου συγκρίσιμου με την BRI, η ειρηνευτική προσφορά του Trump στους Παλαιστίνιους το 2020 είχε ως κίνητρο την ανάγκη να ανταγωνιστεί την κινεζική εμπορική λεωφόρο εξομαλύνοντας τις σχέσεις μεταξύ του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας. Αυτό θα απελευθέρωνε μια διαδρομή μέσω της αραβικής χερσονήσου για έναν χερσαίο εμπορικό διάδρομο που ονομάζεται Οικονομικός Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEΕC), τον οποίο ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Joe Biden ανακοίνωσε το 2023 και ο οποίος θα παράκαμπτε τη διώρυγα του Σουέζ. Πολλοί οικονομολόγοι που ερωτήθηκαν από το iMEdD χαρακτήρισαν τον IMEΕC –ο οποίος συνδέει τη Βομβάη με την Ευρώπη μέσω ενός ακόμη μη-κατασκευασμένου σιδηροδρομικού δικτύου και διασχίζει την Αραβική Χερσόνησο από το Τζέμπελ Άλι των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων έως το ισραηλινό λιμάνι της Χάιφα– ως πολιτικό πρόγραμμα και οικονομικό αδιέξοδο. Ενώ η διαδρομή θα μπορούσε να μειώσει το χρόνο διέλευσης κατά 40%, θα περιοριζόταν επίσης στη μεταφορά μόνο ενός μικρού ποσοστού των εμπορευματοκιβωτίων που μπορούν να μεταφέρουν τα πλοία.
«Είμαι εντελώς αντίθετος με τον IMEEC, διότι δεν εξυπηρετεί τον σκοπό του γρήγορου εμπορίου», δήλωσε ο Φαράκλας. «Θα χρειάζονταν εκατοντάδες βαγόνια τρένων για να καλύψουν τις ποσότητες που μεταφέρονται από ένα και μόνο πλοίο».
Αν και ο IMEEC δεν πρόκειται να διασχίσει τη Γάζα, ο σιδηροδρομικός κόμβος που εισέρχεται στο Ισραήλ από την Ιορδανία βρίσκεται σε απόσταση βολής πυραύλων από τη Χαμάς, το Ιράν ή άλλες μαχητικές ομάδες, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολη την ασφάλισή του και, επομένως, λιγότερο ανταγωνιστική. Αν δεν υπάρξει ειρήνη μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ, παραμένει ένα μεγάλο κενό στον IMEEC, εκεί όπου θα κατασκευαζόταν το σιδηροδρομικό τμήμα το οποίο θα παράκαμπτε το Σουέζ.
«Η ειρήνη είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τις εμπορικές μεταφορές», δήλωσε ο Βύρων Ματαράγκας, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Bahçeşehir της Κωνσταντινούπολης και πρώην Έλληνας πρέσβης. «Τα υψηλά ασφάλιστρα κινδύνου πολέμου μετακυλίονται στους καταναλωτές, γεγονός που δεν ευνοεί τη μεταφορά εμπορευμάτων».
«Ποτέ δεν είναι καλή στιγμή για να καταρρεύσεις» – Οι δημοσιογράφοι στη Γάζα συνεχίζουν με φόβο για τη ζωή τους
Τέσσερις δημοσιογράφοι από τη Γάζα εξηγούν πώς κάνουν τη δουλειά τους μετά από σχεδόν 20 μήνες πολέμου.
Το ειρηνευτικό έπος μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ
Οι μυστικές διαπραγματεύσεις κατά τους τελευταίους μήνες της πρώτης κυβέρνησης του Trump κορυφώθηκαν με τη συνάντηση του Netanyahu στη Σαουδική Αραβία με τον ηγεμόνα Mohamed bin Salman και τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Mike Pompeo. Γνωρίζοντας ότι η προεδρία του Trump πλησίαζε στο τέλος της, ο bin Salman δίστασε να υπογράψει μια συνθήκη που θα σήμαινε ότι θα αγνοούσε την προϋπόθεση που είχαν θέσει προηγούμενοι Σαουδάραβες ηγέτες να δημιουργηθεί πρώτα ένα παλαιστινιακό κράτος. Ωστόσο, ο περαιτέρω παραγκωνισμός του Παλαιστινιακού ζητήματος τα επόμενα τρία χρόνια έπεισε τον διάδοχο του θρόνου να προχωρήσει σε σύναψη ειρήνης με το Ισραήλ μέχρι τη στιγμή που ο Biden ανακοίνωσε τον IMEΕC τον Σεπτέμβριο του 2023. Η επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου έγινε πάνω στην ώρα για να σαμποτάρει τη σαουδαραβική-ισραηλινή εξομάλυνση και ώθησε τον Biden να καταγγείλει: «Ήξεραν ότι επρόκειτο να καθίσω στο τραπέζι με τους Σαουδάραβες».
«Το πραγματικό αντικείμενο της ειρηνευτικής συμφωνίας είναι ότι οι ΗΠΑ παρέχουν μια ασφαλιστική θωράκιση, ώστε να μπορούν όλα να χρηματοδοτηθούν», δήλωσε ο απεσταλμένος του Trump για τη Μέση Ανατολή Steve Witkoff, ο οποίος είναι και ο ίδιος κατασκευαστής ακινήτων. «Σήμερα δεν μπορείς να δανειστείς χρήματα σε αυτές τις χώρες … επειδή οι τράπεζες δεν θέλουν να εγγυηθούν για το πολεμικό ρίσκο εξαιτίας του Ιράν ή των Χούθι που μπορεί να εκτοξεύσουν έναν υπερηχητικό πύραυλο και να καταστρέψουν ένα υποθετικό κέντρο δεδομένων ή κάποια άλλη επένδυση».
Η Γάζα δεν αποτελεί μόνο μια χερσαία γέφυρα από την Αφρική προς την Ασία και από την Ερυθρά Θάλασσα προς τη Μεσόγειο, αλλά και μια εναλλακτική λύση για τη διώρυγα του Σουέζ. Τα σχέδια για την παράκαμψη του Σουέζ μέσω της Γάζας υπάρχουν από το 1855, όταν το πρότεινε για πρώτη φορά ένας Βρετανός αξιωματικός του ναυτικού, ο William Allen. Η ιδέα της κατασκευής μιας διώρυγας με το όνομα Μπεν Γκουριόν (από τον ιδρυτή του Ισραήλ) προέκυψε κατά τη διάρκεια ενός διπλού αποκλεισμού, τόσο χερσαίου, όσο και από το Σουέζ, στον οποίο υποβλήθηκε το Ισραήλ από τις γειτονικές του χώρες στις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Μια συνωμοσία μεταξύ της Βρετανίας, της Γαλλίας και του Ισραήλ μετά την εθνικοποίηση της διώρυγας του Σουέζ το 1956, σύμφωνα με την οποία μια ισραηλινή επίθεση θα ωθούσε τις πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις να επέμβουν και να ανακαταλάβουν τη διώρυγα, αποτράπηκε από τις ΗΠΑ. Το 1963, μια αποχαρακτηρισμένη έκθεση των ΗΠΑ πρότεινε τη χρήση εκατοντάδων υπόγειων πυρηνικών εκρήξεων για την κατασκευή μιας διώρυγας στο Ισραήλ, η οποία θα ήταν παράλληλη με το Σουέζ. Από αυτά δεν τελεσφόρησε τίποτα, αλλά η ιδέα επανεμφανίστηκε το 2021 κατά τη διάρκεια ενός εξαήμερου αποκλεισμού της διώρυγας του Σουέζ. Καθώς οι πυρηνικές εκρήξεις δεν αποτελούσαν πλέον βιώσιμη τεχνική κατασκευής, το έργο μπορούσε να υλοποιηθεί μόνο στο πιο μαλακό έδαφος των υγροτόπων της κοιλάδας της Γάζας. Ωστόσο, αυτό παρέμενε ανέφικτο όσο η Χαμάς ήταν ενεργή, όπως και μια εναλλακτική ιδέα για τη δημιουργία ενός σιδηροδρομικού εμπορευματικού δικτύου με την ονομασία Red-Med, του οποίου ο τερματικός σταθμός ακριβώς βόρεια της Γάζας το καθιστούσε μη ασφαλίσιμο λόγω του κινδύνου από πυραυλικά πυρά. Έγινε σαφές ότι η διασύνδεση Ερυθράς Θάλασσας-Μεσογείου θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο όταν θα συντριβόταν η αντίσταση της Γάζας.
Στη συνέχεια, ήρθε ένας μεγιστάνας ακινήτων που έγινε πρόεδρος των ΗΠΑ, ο οποίος ήταν ο «καλύτερος φίλος που είχε ποτέ το Ισραήλ» και του οποίου ο γαμπρός διευθύνει ένα χρηματοπιστωτικό ταμείο που υποστηρίζεται από τη Σαουδική Αραβία.
Με τη διεθνή οικονομία σε βίαιο επαναπροσδιορισμό, η αναβαθμισμένη σημασία της Γάζας είναι ήδη ορατή στη γεωπολιτική κόντρα που εκτυλίσσεται στην άλλη πλευρά της ερήμου Νεγκέβ. Περιφερειακές δυνάμεις όπως η Αίγυπτος, η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υποδαυλίζουν τους εμφυλίους πολέμους και την εσωτερική αστάθεια στο Σουδάν, στην Αιθιοπία, στην Υεμένη και στη Σομαλία.
Ωστόσο, η κρίσιμη σημασία της Ερυθράς Θάλασσας δεν υπογραμμίζεται μόνο από τις δυσλειτουργίες, αλλά και από τις μεγάλες κινεζικές, δυτικές και αραβικές επενδύσεις στα λιμάνια της. Η Σαουδική Αραβία έκανε την αρχή το 2017, όταν αγόρασε δύο αιγυπτιακά νησιά που είχαν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν για τον αποκλεισμό του Ισραήλ. Ελέγχοντας το Τιράν και το Σαναφίρ, η Σαουδική Αραβία θα μπορούσε να προσφέρει στο Ισραήλ εγγυήσεις ασφαλείας σε περίπτωση ειρηνευτικής συμφωνίας, ή ακόμη και μια στρατιωτική βάση, όπως φοβούνται οι Αιγύπτιοι αξιωματούχοι. Ακριβώς απέναντι από αυτά τα νησιά, το Ριάντ άρχισε να κατασκευάζει έναν αστικό κόμβο επιχειρήσεων, πολυτελών κατοικιών και τουρισμού αξίας 8 τρισεκατομμυρίων δολαρίων με την ονομασία NEOM, ο οποίος προορίζεται να αντιγράψει το πρότυπο του Ντουμπάι στον Περσικό Κόλπο. Επίσης, αυτήν τη στιγμή κατασκευάζει ή αναβαθμίζει μια ολόκληρη σειρά λιμενικών εγκαταστάσεων κατά μήκος της ακτογραμμής της Ερυθράς Θάλασσας μήκους 1.800 χιλιομέτρων.
Άλλοι κρατικά ελεγχόμενοι φορείς έχουν επίσης επενδύσει σημαντικά στην Ερυθρά Θάλασσα. Η Dubai Ports World απέκτησε λιμενικούς σταθμούς εμπορευματοκιβωτίων στο Τζιμπουτί, στην Τζέντα και στην Αίγυπτο, ενώ κινεζικές εταιρείες έχουν επενδύσει στα λιμάνια Πορτ Σάιντ και Αΐν Σούχνα της Αιγύπτου, ορισμένες από τις οποίες ήταν μεταξύ εκείνων που συμμετείχαν σε μια αμφιλεγόμενη συμφωνία ύψους 19 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που συνήφθη τον Φεβρουάριο μεταξύ δύο παγκόσμιων ταμείων: της Blackrock με έδρα τη Νέα Υόρκη και της Hutchison με έδρα το Χονγκ Κονγκ.
Με την BRI να διαθέτει 12ετές προβάδισμα σε σχέση με τον IMEΕC, η Κίνα προσανατολίζεται τώρα στη μετατροπή της από μια απλή εμπορική οδό σε οικονομικό διάδρομο με τη δημιουργία μικτών ζωνών ελλιμενισμού, εμπορευματοκιβωτίων και ελεύθερων επιχειρηματικών ζωνών. Η αναβάθμιση αυτή θα μειώσει τις αποστάσεις παράδοσης με τη συναρμολόγηση αυτοκινήτων, ηλεκτρονικών και συσκευών επί τόπου και τη φόρτωσή τους σε πλοία για να παραδοθούν σε κοντινές αγορές.
«Η BRI δεν είναι απλώς ένας εμπορικός δρόμος, αλλά ένα μικτό σχέδιο παραγωγής και μεταφορών, όπως αυτό που η Κίνα δημιούργησε για πρώτη φορά στον Οικονομικό Διάδρομο Κίνας-Πακιστάν», δήλωσε ο Mohammed Saleh Alftayeh, ερευνητής πολιτικής οικονομίας και άμυνας με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο. «Το οικονομικό τους μοντέλο είναι η κατασκευή διαφόρων τύπων εργοστασίων, μονάδων συναρμολόγησης και σταθμών παραγωγής ενέργειας κατά μήκος της διαδρομής και στη συνέχεια η αποστολή των πόρων που έχουν εξαχθεί πίσω στην Κίνα και των συναρμολογημένων προϊόντων στη Δύση».
Ο IMEΕC θα δυσκολευτεί να βρει φορείς για να χρηματοδοτήσουν ακριβά έργα υποδομής, όπως μια σιδηροδρομική γραμμή, αγωγούς ενέργειας και καλώδια οπτικών ινών που θα εκτείνονται σε τέσσερις γεωπολιτικά επικίνδυνες χώρες.
«Όταν αναρωτηθείς ποιος θα χρηματοδοτήσει τον IMEΕC, οι υποστηρικτές του λένε ο ιδιωτικός τομέας, αλλά αυτός δεν πρόκειται να το θεωρήσει ελκυστικό, επειδή πρόκειται για μια οικονομική αποτυχία», δήλωσε ο Askary, οικονομικός αναλυτής και συντονιστής της Δυτικής Ασίας για το Διεθνές Ινστιτούτο Schiller. «Ο IMEΕC είναι ένα πολιτικό και όχι οικονομικό έργο».
Περιφερειακή κλιμάκωση
Ενώ ο Trump και ο Ινδός πρωθυπουργός Narendhra Modi υποσχέθηκαν να επανεκκινήσουν τον IMEΕC τον Φεβρουάριο, η περιοχή αποσταθεροποιήθηκε περισσότερο, καθώς επανενεργοποιήθηκαν πολλαπλές υποβόσκουσες συγκρούσεις. Το Ισραήλ επιτέθηκε στο Ιράν, η Ινδία και το Πακιστάν αντάλλαξαν χτυπήματα για ένα εκτεταμένο σαββατοκύριακο, οι εκεχειρίες στη Γάζα και στον Λίβανο διακόπηκαν, οι ΗΠΑ βομβάρδισαν και στη συνέχεια σύναψαν ειρήνη με τους Χούθι, οι μάχες ξανάρχισαν στη Συρία και ο εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν αναζωπυρώθηκε καθώς η κυβερνητική πλευρά κατέλαβε το Χαρτούμ. Το ειρηνικό ανταγωνιστικό εμπόριο φαίνεται πιο μακρινό από ποτέ σε ένα σκηνικό επιβολής μεγάλων δασμών, γεγονός που εγείρει το ερώτημα τι ρόλο μπορεί να διαδραματίσει η Γάζα εάν η κυβέρνηση Trump αποφασίσει να κλιμακώσει περαιτέρω.
Με την αυξανόμενη πίεση προς την Ουάσινγκτον να αποσύρει τα στρατεύματά της από το Ιράκ και με τους Αμερικανούς στρατιώτες στις αραβικές βάσεις του Κόλπου εκτεθειμένους σε ιρανικούς πυραύλους, μια ημιμόνιμη στρατιωτική παρουσία στη Γάζα θα μπορούσε να θεωρηθεί από τους στρατιωτικούς σχεδιαστές ως μια λύση. Η στενή, μεσογειακή ακτογραμμή της Γάζας βρίσκεται στο σημείο όπου ενώνονται η αφρικανική και η ασιατική ηπειρωτική πλάκα. Απέχει μόλις 170 χιλιόμετρα από τη Διώρυγα του Σουέζ και 200 χιλιόμετρα από το σημείο όπου ο Κόλπος της Άκαμπα προσφέρει πρόσβαση στην Ερυθρά Θάλασσα. Με διάφορους τρόπους, αποτελεί τον παγκόσμιο κόμβο.
Ειδική επιμέλεια: Δρ. Μαρίνα Ελευθεριάδου
