Ο μήνας των εκλογών «μπήκε» με στρατηγική προγραμματικού, διακηρυκτικού λόγου από τον Πρωθυπουργό, παγίωση της βασικής θεματικής ατζέντας κάθε αρχηγού, ήπια αύξηση σχημάτων λόγου που τονίζουν τις διαφορές μεταξύ των κομμάτων και απουσία τυπικής λαϊκιστικής στρατηγικής λόγου.
Ανιχνεύοντας την πόλωση στον προεκλογικό πολιτικό λόγο στην Ελλάδα
Διαχωρίζοντας τον ανταγωνισμό, τη διαίρεση και την πόλωση στον πολιτικό λόγο.
Ο λαϊκισμός στον προεκλογικό πολιτικό λόγο στην Ελλάδα
Λαϊκισμός δεν είναι τα ψέματα, οι υποσχέσεις ή η υποκρισία των πολιτικών.
Ο μήνας των εκλογών ξεκίνησε με την ημέρα της εργατικής Πρωτομαγιάς, είκοσι ημέρες ακριβώς πριν από το άνοιγμα της κάλπης. Οι πρόεδροι των δύο μεγαλύτερων πολιτικών κομμάτων επέλεξαν να κάνουν ομιλίες εκείνη την ημέρα -ο μεν πρωθυπουργός στην Κηφισιά και ο δε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης στη Δραπετσώνα. Στο παρόν άρθρο θα δούμε πώς κινήθηκαν οι προεκλογικές ομιλίες, πώς εξελίχθηκε ο πολιτικός λόγος των αρχηγών των έξι κοινοβουλευτικών κομμάτων κατά την πρώτη εβδομάδα του Μαΐου.
Εκκινώντας από το συναισθηματικό κλίμα που εκπέμπουν οι ομιλίες, παρατηρούμε ότι επιβεβαιώνεται και πάλι η υπόθεση πως αυτό θα είναι κατεξοχήν θετικό στην περίπτωση της κυβέρνησης και κατά βάση ουδέτερο ή αρνητικό σε αυτήν της αντιπολίτευσης. Όλες οι ομιλίες του Πρωθυπουργού κατά το διάστημα αυτό εντοπίζονται στο φάσμα του θετικού. Οι ομιλίες των Αλέξη Τσίπρα και Νίκου Ανδρουλάκη βρίσκονται στο φάσμα του ουδέτερου, με εξαίρεση τις ομιλίες τους στις εκδηλώσεις που διοργάνωσαν τα κόμματά τους για την παρουσίαση του κυβερνητικού τους προγράμματος, οι οποίες δημιούργησαν ένα θετικό συναισθηματικό περιβάλλον. Οι ομιλίες των αρχηγών των τριών μικρότερων κομμάτων κινήθηκαν περισσότερο προς το αρνητικό φάσμα. Πιο συγκεκριμένα, στο όριο μεταξύ ουδέτερου και αρνητικού βρέθηκαν οι περισσότερες ομιλίες του Γιάνη Βαρουφάκη και εντός του αρνητικού φάσματος βρέθηκαν οι ομιλίες του Δημήτρη Κουτσούμπα και του Κυριάκου Βελόπουλου. Η μόνη διαφοροποίηση, σε σχέση με τον Απρίλιο, είναι η ελαφρά μετατόπιση προς το αρνητικό φάσμα των ομιλιών του Δημήτρη Κουτσούμπα, γεγονός που μπορεί να υποδεικνύει μια κλιμάκωση της κριτικής του.
Ελαφρά κλιμάκωση, σε σχέση με τον Απρίλιο, στον λόγο των Ανδρουλάκη, Κουτσούμπα, Βελόπουλου
Στην προηγούμενη ανάλυση είχαμε σχολιάσει πως κανένας λόγος δεν μπορεί να θεωρηθεί κυρίαρχα πολωτικός ή χαρακτηριστικά λαϊκιστικός. Η θέση αυτή δεν έχει αλλάξει ριζικά κατά τη διάρκεια αυτής της πρώτης εβδομάδας του Μαΐου, αλλά μπορούμε να εντοπίσουμε ορισμένες διαφοροποιήσεις, ιδίως ως προς τον δείκτη της πόλωσης. Ας το δούμε πιο συγκεκριμένα παρακάτω. Οι στιγμές πόλωσης στον λόγο του Κυριάκου Μητσοτάκη παρουσιάζουν ελαφρά μείωση. Στην πλευρά της αντιπολίτευσης, παρατηρείται είτε η ίδια εικόνα με τον Απρίλιο είτε μια ελαφρά κλιμάκωση, κυρίως από τις 4 Μαΐου και έπειτα. Πολύ χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Αλέξη Τσίπρα οι ομιλίες του οποίου τις πρώτες τρεις μέρες του μήνα κινούνται σε πιο ήπιο επίπεδο από τις πρώτες ημέρες της προεκλογικής περιόδου και ο λόγος επανέρχεται σε στιγμές κυρίως μέτριας πόλωσης από τις 4 Μαΐου και έπειτα. Αξίζει να αναφέρουμε, βέβαια, ότι στις πρώτες μέρες λαμβάνουν χώρα η εκδήλωση για την Πρωτομαγιά και η παρουσίαση του κυβερνητικού προγράμματος, οι οποίες διαφέρουν από μια τυπική προεκλογική ομιλία.
Τα επίπεδα πόλωσης στον λόγο του Γιάνη Βαρουφάκη παρέμειναν, σε γενικές γραμμές, τα ίδια με την προηγούμενη περίοδο αναφοράς, ενώ, αντιθέτως, μικρή κλιμάκωση στον λόγο συναντούμε στους Νίκο Ανδρουλάκη, Δημήτρη Κουτσούμπα και Κυριάκο Βελόπουλο. Αυτή η κλιμάκωση μπορεί να εμφανίζεται είτε με αύξηση της συχνότητας των στιγμών πόλωσης είτε με αύξηση της έντασης αυτών των στιγμών. Πρέπει, επίσης, να σημειωθεί ότι εδώ γίνεται λόγος για μια ιδιαίτερη πόλωση που επιχειρεί να διακρίνει το κόμμα του εκάστοτε πολιτικού αρχηγού από τα υπόλοιπα, είτε τα δύο κυρίαρχα είτε τα υπόλοιπα ανταγωνιστικά. Δεν πρόκειται, δηλαδή, για την κλασική μορφή πόλωσης που αναπτύσσεται μεταξύ των δυο πρώτων κομμάτων.
Αναφορά στο ρητορικό σχήμα «των πολλών» από τον Αλέξη Τσίπρα
Στον δείκτη του λαϊκισμού, δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές. Όπως αναμενόταν, ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν παρουσιάζει αξιοσημείωτες στιγμές λαϊκιστικού λόγου. Παρούσες αλλά σε αρκετά περιορισμένο επίπεδο παραμένουν οι στιγμές λαϊκιστικού λόγου στις ομιλίες του Αλέξη Τσίπρα. Παρατηρείται, τελευταία, μια αναφορά στο ρητορικό σχήμα «των πολλών», αλλά προς το παρόν δεν εντοπίζεται μια συγκροτημένη λαϊκιστική στρατηγική λόγου. Κυρίαρχα λαϊκιστική στρατηγική δεν εντοπίζουμε ούτε στα άλλα δυο κόμματα της Αριστεράς, το ΚΚΕ και το ΜέΡΑ25, αν και αυτό το διάστημα οι στιγμές λαϊκιστικού λόγου φαίνεται να είναι ελαφρώς αυξημένες σε σχέση με τον Απρίλιο. Στον λόγο του Νίκου Ανδρουλάκη παρατηρούνται, αντίθετα, σαφείς αντιλαϊκιστικές αναφορές και χρήση του επιθέτου «λαϊκιστής» ως αρνητικός αξιολογικός χαρακτηρισμός για τους πολιτικούς αντιπάλους.
Οικονομία και εργασία κυριαρχούν στον λόγο Μητσοτάκη και Τσίπρα, πιο πολυθεματικός ο δεύτερος
Όσο πλησιάζουμε προς τις εκλογές και τα κόμματα παρουσιάζουν τα προγράμματά τους, η μελέτη των θεματικών στις οποίες αναφέρεται κάθε πολιτικός αρχηγός παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Παραμένει χαρακτηριστικό το γεγονός πως οι περισσότεροι πολιτικοί αρχηγοί έχουν στις ομιλίες τους ως ένα από τα βασικά θέματά τους τις ίδιες τις εκλογές. Πιθανώς είναι μια προσπάθεια κινητοποίησης ψηφοφόρων μέσω της ανάδειξης του διακυβεύματος της επερχόμενης κάλπης. Οι μόνοι πολιτικοί αρχηγοί που, έστω σε μία ομιλία τους, δεν είχαν ως κύριο θέμα τις εκλογές ήταν οι Κουτσούμπας και Βαρουφάκης. Ας δούμε παρακάτω τις υπόλοιπες θεματικές που συμπλήρωσαν τη βασική ατζέντα των πολιτικών αρχηγών στις ομιλίες τους την πρώτη εβδομάδα του Μαϊου.
Ο Πρωθυπουργός κράτησε σταθερά στην ατζέντα του τρία θέματα με τα οποία είχε ξεκινήσει την προεκλογική περίοδο: οικονομία, εργασία, υγεία. Ο λόγος του Αλέξη Τσίπρα φαίνεται περισσότερο πολυθεματικός. Οι βασικές θεματικές που επαναλαμβάνονται στον λόγο του είναι η οικονομία και η εργασία. Κατά περίπτωση, συμπληρώνονται από τις θεματικές της διαφάνειας, της διαφθοράς, των υποδομών, της ενέργειας και της στέγασης. Οι συμπληρωματικές θεματικές εξαρτώνται πολύ από τον τόπο της ομιλίας. Για παράδειγμα, η θεματική της ενέργειας εντοπίζεται ως βασική στην ομιλία της Κοζάνης. Θεματική ήταν η ομιλία της Πρωτομαγιάς όπου το ζήτημα της εργασίας κυριάρχησε εμφατικά στον λόγο του Αλέξη Τσίπρα.
Ο Νίκος Ανδρουλάκης φαίνεται πως δεν έχει μια σταθερή ομάδα θεμάτων. Τα δύο θέματα που επαναλαμβάνονται ως βασικά σε αυτές τις ομιλίες ήταν η αγροτική πολιτική και η ενέργεια. Και σε αυτήν την περίπτωση, ρόλο διαδραμάτισαν οι περιοχές τις οποίες επισκέφθηκε ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ (εν προκειμένω Ηλεία, Μεσσηνία και Κοζάνη). Εναλλαγή βασικών θεμάτων ανά ομιλία παρατηρούμε και στην περίπτωση του Δημήτρη Κουτσούμπα. Μερικά από τα θέματα που εντοπίστηκαν ως κεντρικά στον λόγο του Γενικού Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας αυτήν την πρώτη εβδομάδα του Μαΐου ήταν τα εξής: υγεία, εξωτερική πολιτική, δημοκρατία, οικονομία, ιδιωτικοποιήσεις. Ξεχωριστή περίπτωση ήταν η θεματική ομιλία για τη λαϊκή στέγη που δόθηκε στο Γκάζι. Η οικονομία και η ενέργεια ήταν μαζί με τις εκλογές η βασική τριάδα θεματικών στον λόγο του Κυριάκου Βελόπουλου. Τέλος, ο Γιάνης Βαρουφάκης διατηρεί ως βασικά ζητήματα την οικονομία και το χρέος, όπως παρατηρήθηκε και τον Απρίλιο. Τον προηγούμενο μήνα ήταν ο μόνος πολιτικό αρχηγός που έβαλε το ζήτημα του χρέους τόσο υψηλά. Αυτήν την εβδομάδα το χρέος αποτέλεσε κεντρική θεματική σε μία περίπτωση τόσο στον Νίκο Ανδρουλάκη όσο και στον Δημήτρη Κουτσούμπα, περιλαμβανομένων αναφορών τους είτε στο ιδιωτικό είτε στο δημόσιο. Συμπληρωματικά, ζητήματα στη βασική ομάδα θεμάτων του Γιάνη Βαρουφάκη υπήρξαν μεταξύ άλλων τα εξής: εργασία, ενέργεια, ιδιωτικοποιήσεις.
Οι θεματικές της διαφθοράς, της διαφάνειας και της λογοδοσίας που συνδέονται κυρίως –αν και όχι αποκλειστικά– με την υπόθεση των υποκλοπών φαίνεται να υποχωρούν, καθώς εντοπίστηκαν ως βασικές μόνο σε δύο ομιλίες του Αλέξη Τσίπρα και μία ομιλία του Νίκου Ανδρουλάκη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει πως η αγροτική πολιτική (Ανδρουλάκης, Κουτσούμπας, Βελόπουλος) και η στέγαση (Τσίπρας, Κουτσούμπας, Βαρουφάκης) άρχισαν να εμφανίζονται ως εναλλακτικά βασικά θέματα στον λόγο των πολιτικών αρχηγών.
Σταθερή αναφορά στους αγρότες από τον Νίκο Ανδρουλάκη
Θα κλείσουμε αυτήν την ανάλυση επιχειρώντας να δούμε ποιες επιπλέον πληροφορίες για τον πολιτικό λόγο μπορούμε να αντλήσουμε μελετώντας τα πρόσωπα, τους φορείς και τους οργανισμούς στους οποίους έκαναν περισσότερες από μία αναφορές οι αρχηγοί κατά τη διάρκεια των ομιλιών τους. Η ανάλυση αυτή επιβεβαιώνει ξανά ότι ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης αναφέρεται ονομαστικά πολύ περισσότερο στον Κυριάκο Μητσοτάκη από όσο ο Πρωθυπουργός στον Αλέξη Τσίπρα. Για την ακρίβεια, θα λέγαμε ότι οι αναφορές του Κυριάκου Μητσοτάκη στον Αλέξη Τσίπρα μειώθηκαν ακόμα περισσότερο σε σχέση με τον Απρίλιο. Αντιθέτως, στον λόγο του Πρωθυπουργού άρχισε να εμφανίζεται ο Γιάνης Βαρουφάκης. Πολύ υψηλός είναι ο αριθμός αναφορών του Νίκου Ανδρουλάκη στους αρχηγούς των δυο μεγάλων πολιτικών κομμάτων της χώρας. Σταθερή αναφορά στον λόγο του Νίκου Ανδρουλάκη παραμένει το Ταμείο Ανάκαμψης και εντοπίζονται και πάλι αναφορές στους αγρότες ως ειδική κοινωνική ομάδα που χρήζει προσοχής. Παραμένει σταθερή και η αναφορά στον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέα Παπανδρέου.
Την αξία της προόδου επικαλείται ο Πρωθυπουργός, ο οποίος απευθύνεται σε εργαζόμενους και συνταξιούχους, ενώ κάνει ειδικές αναφορές σε επαγγελματικές ομάδες, όπως οι γιατροί και οι ένοπλες δυνάμεις. Στους δημοκρατικούς πολίτες, τις προοδευτικές δυνάμεις, τους νέους, τους εργαζόμενους και τη μεσαία τάξη απευθύνεται ο Αλέξης Τσίπρας. Στους εργαζόμενους και στη νεολαία απευθύνεται ο Δημήτρης Κουτσούμπας. Οι Κουτσούμπας και Βαρουφάκης είναι οι μόνοι που αναφέρθηκαν σε ζητήματα όπως ο ρόλος του ΝΑΤΟ και το θέμα της AirBnΒ (της βραχυχρόνιας μίσθωσης και πώς αυτή επηρεάζει το στεγαστικό ζήτημα). Τέλος, όπως σημειώσαμε και στο προηγούμενο άρθρο, χαρακτηριστικό στοιχείο στον λόγο του Γιάννη Βαρουφάκη είναι η ονομαστική αναφορά σε πολλούς Έλληνες επιχειρηματίες.
Συμπερασματικά, από την ανάλυση των δεδομένων αυτής της πρώτης εβδομάδας του Μαΐου δεν προκύπτει κάποια θεαματική αλλαγή σε σχέση με τις πρώτες μέρες της προεκλογικής περιόδου. Υπάρχουν, όμως, στοιχεία που υποδεικνύουν πως τα κόμματα ετοιμάζονται να μπουν στην καρδιά της προεκλογικής περιόδου. Ενδεικτικά: α) επιλογή μιας στρατηγικής προγραμματικού, διακηρυκτικού λόγου από την πλευρά του Πρωθυπουργού, β) παγίωση ή εμπλουτισμός της βασικής ατζέντας των θεμάτων που θίγει ο κάθε πολιτικός αρχηγός, γ) ενδείξεις ήπιας αύξησης των σχημάτων λόγου που επιχειρούν να τονίσουν τις διαφορές μεταξύ των κομμάτων (είτε μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων είτε μεταξύ των μικρότερων κομμάτων και των «συστημικών» κομμάτων όπως τα αντιλαμβάνεται ο καθένας) και δ) απουσία τυπικής λαϊκιστικής στρατηγικής λόγου.
