Πολιτικές θέσεις, λόγος και συναισθήματα πριν από τις εκλογές του Μαΐου 2023

Οι εκλογικές αναμετρήσεις είναι κομβικές για τη λειτουργία των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Το αποτέλεσμά τους επιφέρει αλλαγή κυβέρνησης ή προσδίδει εκ νέου νομιμοποίηση στην υπάρχουσα. Με τη σειρά τους, οι εκλογικές εκστρατείες είναι συνήθως περίοδοι έντονης κομματικής κινητοποίησης. Τα κόμματα προωθούν τις προγραμματικές τους δεσμεύσεις με στόχο να προσελκύσουν τους ψηφοφόρους. Η παρούσα μελέτη του iMEdD παρέχει μια αναλυτική περιγραφή των ομιλιών της φετινής προεκλογικής εκστρατείας, δίνοντας έμφαση στα ζητήματα του λαϊκισμού και της πόλωσης.

Το πιο διακριτό μοτίβο σχετίζεται με την απόκλιση του συναισθήματος μεταξύ των ομιλιών των πολιτικών αρχηγών της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα κόμματα, μόνο ο Κυριάκος Μητσοτάκης διατήρησε ένα καθαρά θετικό συναίσθημα στον λόγο του καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας. Αυτό γίνεται ξεκάθαρο και όταν συγκρίνουμε τα δύο βασικά κόμματα. Ο λόγος του Αλέξη Τσίπρα έμεινε ουδέτερος καθ’ όλη τη διάρκεια με μια τάση προς το θετικό συναίσθημα στο τέλος της προεκλογικής περιόδου.

Αυτή η τάση είναι ενιαία σε όλα τα προεκλογικά θέματα. Όπως φανερώνει η μελέτη, το 50% του λόγου του Αλέξη Τσίπρα αφορούσε κριτική προς την κυβέρνηση. Διαμετρικά αντίθετα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης άσκησε κριτική σε ποσοστό μόλις 15% του λόγου του, ενώ προώθησε την πολιτική του ατζέντα σε ποσοστό 85%.

Άλλες σχετικές μελέτες αναδεικνύουν ένα χάσμα κόμματος-ψηφοφόρου γύρω από το πολιτικό κέντρο, με όλα τα κόμματα να είναι, κατά μέσο όρο, ιδεολογικά πιο ακραία από τους ψηφοφόρους

Τα αποτελέσματα είναι ακόμα πιο ενδιαφέροντα, εάν ληφθούν υπόψη συνδυαστικά με άλλες σχετικές μελέτες καταγραφής των θέσεων των πολιτικών κομμάτων. Δεδομένα από το Voting Advice Applications (VAA), τόσο από την οπτική των κομμάτων όσο και των ψηφοφόρων, φανερώνουν ουσιώδη συγκέντρωση ψηφοφόρων και κομμάτων κατά μήκος ενός διαγώνιου άξονα εντός του δισδιάστατου πολιτικού χώρου, οριοθετώντας την πόλωση ανάμεσα σε έναν αριστερό-φιλελεύθερο και έναν δεξιό-αυταρχικό πόλο. Ακόμη πιο σημαντική, από άποψη δημοκρατικής εκπροσώπησης, είναι η διαμόρφωση του πολιτικού χώρου η οποία αναδεικνύει ένα χάσμα κόμματος-ψηφοφόρου γύρω από το πολιτικό κέντρο, με όλα τα κόμματα να είναι, κατά μέσο όρο, ιδεολογικά πιο ακραία από τους ψηφοφόρους¹.

Σε αυτό το πλαίσιο, ένα σημαντικό πλεονέκτημα των δεδομένων του iMEdD είναι η ανάλυση τόσο των θέσεων όσο και της ρητορικής, κατά τη διάρκεια της προηγούμενης προεκλογικής εκστρατείας. Ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ έδωσε έμφαση σε οικονομικά ζητήματα και σε ζητήματα σχετικά με τους εργαζομένους σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τον αρχηγό της Νέας Δημοκρατίας. Ο Νίκος Ανδρουλάκης, παραδόξως, απέφυγε να επικεντρωθεί σε ζητήματα σχετιζόμενα με τις παράνομες παρακολουθήσεις (δηλαδή, θέματα εθνικής ασφάλειας, διαφάνειας και δημοκρατίας). Οι σπάνιες θετικές αναφορές του Αλέξη Τσίπρα σχετίζονται με τα θέματα της παιδείας και του κοινωνικού κράτους. Τα λίγα θέματα στα οποία αναφέρεται με αρνητικό συναίσθημα ο Κυριάκος Μητσοτάκης σχετίζονται με τη μετανάστευση, τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι η έρευνα του iMEdD φανερώνει την απουσία ζητημάτων σχετικών με την Ευρωπαϊκή Ένωση κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, παρόλο που πολλές άλλες πηγές δεδομένων αναδεικνύουν τη σημαντικότητα των ζητημάτων της ΕΕ στον κομματικό ανταγωνισμό.

Aπό την οπτική του πολιτικού λόγου σε επίπεδο κομμάτων, αναδεικνύεται η μάλλον συναισθηματική πόλωση στην ελληνική πολιτική σκηνή.

Παρόλο που μια μελέτη βασιζόμενη στο ChatGPT εμπεριέχει κινδύνους και περιορισμούς, η εν λόγω έρευνα, υποστηριζόμενη από στάδιο επικύρωσης (validation) των δεδομένων, αποτελεί ένα σημαντικό πρώτο βήμα στην υπολογιστική παρακολούθηση και ανάλυση του προεκλογικού λόγου στην Ελλάδα και είναι σημαντικό να επεκταθεί ακόμα περισσότερο στην ερχόμενη προεκλογική περίοδο. Συνολικά, από την οπτική του πολιτικού λόγου σε επίπεδο κομμάτων, αυτή η έρευνα αναδεικνύει τη μάλλον συναισθηματική, και όχι βασισμένη σε συγκεκριμένα θέματα, πόλωση στην ελληνική πολιτική σκηνή. Βρίσκεται, έτσι, σε συμφωνία με ευρήματα προηγούμενων ακαδημαϊκών ερευνών, ενώ παράλληλα προσφέρει έναν νέο τρόπο μελέτης των κομματικών θέσεων και συναισθημάτων.

Το πιο σημαντικό, ίσως, όσον αφορά στην πιο πρόσφατη εκλογική αναμέτρηση, είναι πως αυτή η μελέτη δείχνει ότι η πόλωση σε επίπεδο λόγου παρέμεινε σχετικά χαμηλή κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας. Τόσο η πολιτική πόλωση (δηλαδή, η ιδεολογική απόσταση) όσο και η συναισθηματική (δηλαδή, η πολιτική εχθρότητα εκτός ομάδας) έγιναν βασικά στοιχεία του πολιτικού συστήματος κατά τη διάρκεια της δεκαετίας της κρίσης της ελληνικής πολιτικής σκηνής. Παρόλο που δεν έχουμε διαθέσιμα παρόμοια δεδομένα για προηγούμενες προεκλογικές περιόδους, έρευνες δείχνουν ότι η πολιτική και συναισθηματική πόλωση ήταν σημαντικά χαμηλότερες σε αυτήν την προεκλογική περίοδο. Αυτή η τάση, λοιπόν, θα μπορούσε να είναι μια πρώτη ένδειξη για την έξοδο από τις βαθιές πολιτικές συνέπειες της περιόδου της οικονομικής ύφεσης και για το ξεκίνημα μιας νέας κανονικότητας για την ελληνική πολιτική σκηνή. Επιπλέον, ενώ μόνο οι εκλογές του Ιουνίου μπορούν να απαντήσουν ολοκληρωμένα σε αυτό το ερώτημα, τα δεδομένα του iMEdD, θα είναι μια χρήσιμη πηγή καταγραφής των τάσεων του πολιτικού λόγου στην Ελλάδα.

¹ Ρόρη, Λ. & Τεπέρογλου, Ε. (2023, 1 Ιουνίου). The position of political parties and their voters, Greek elections of 21 May 2023.Results from the What2Vote VAA (Παρουσίαση Webinar). Greek Elections 2023: A new era for Greek politics? Webinar, διοργάνωση Greek Political Specialist Group.

* O Αλέξανδρος-Χρήστος Γκοτινάκος και η Ευτυχία Τεπέρογλου είναι ερευνητής και Επίκουρη Καθηγήτρια αντίστοιχα στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο στη Θεσσαλονίκη.