Πώς κορυφώνεται η προεκλογική παρουσία των αρχηγών

Βρισκόμαστε στην τελική ευθεία για τις εκλογές της 25^ης Ιουνίου. Τα πολιτικά κόμματα προετοιμάζουν τις τελευταίες ανοικτές εκδηλώσεις με τις οποίες θα πέσει η αυλαία και αυτής της προεκλογικής περιόδου. Στο παρόν κείμενο, εξετάζουμε τις στρατηγικές λόγου των πολιτικών αρχηγών στην κορύφωση της προεκλογικής περιόδου, κατά το διάστημα 12-20 Ιουνίου. Το ίδιο διάστημα, η χώρα συγκλονίστηκε από το τραγικό ναυάγιο στα ανοιχτά της Πύλου μετά την ανατροπή αλιευτικού σκάφους στο οποίο επέβαιναν εκατοντάδες μετανάστες. Δεκάδες είναι ήδη οι επισήμως επιβεβαιωμένοι νεκροί και εκατοντάδες οι αγνοούμενοι. Η υπηρεσιακή κυβέρνηση κήρυξε τριήμερο εθνικό πένθος και η προεκλογική δραστηριότητα των κομμάτων ανεστάλη από την Τετάρτη 14 Ιουνίου έως και την Παρασκευή 16 Ιουνίου. Στην ανάλυση, θα επιχειρήσουμε να διακρίνουμε εάν παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στη ρητορική των πολιτικών αρχηγών και αν αυτές συνδέονται με την πορεία του προεκλογικού χρόνου ή με το τραγικό αυτό συμβάν -αν και το μεταναστευτικό δεν φάνηκε να αποτελεί βασικό θέμα της προεκλογικής ατζέντας όλη την προηγούμενη περίοδο.

Οι τάσεις που έχουν παρατηρηθεί ως προς το συναισθηματικό πρόσημο των ομιλιών όλων των πολιτικών αρχηγών παραμένουν αναλλοίωτες και αυτό το διάστημα: Οι ομιλίες του Κυριάκου Μητσοτάκη βρίσκονται όλες σταθερά στο θετικό φάσμα, οι ομιλίες των Αλέξη Τσίπρα, Νίκου Ανδρουλάκη και Δημήτρη Κουτσούμπα εντοπίζονται εντός του ουδέτερου φάσματος και μόνο αυτές του Κυριάκου Βελόπουλου βρίσκονται στο αρνητικό φάσμα. Το εύρημα –ως συνολική εικόνα των ομιλιών– είναι σταθερό καθ’ όλη την προεκλογική περίοδο που διανύουμε.

Σχήματα πόλωσης στον λόγο Μητσοτάκη ως προς το μεταναστευτικό και τα μικρότερα κόμματα στα δεξιότερα της Νέα Δημοκρατίας

Ως προς τον δείκτη της πόλωσης, μπορούμε να υποστηρίξουμε πως υπάρχει, ως γενική καταγραφή, μια ελαφριά αύξηση στη χρήση σχημάτων πόλωσης. Η χρήση πολωτικού λόγου εμφανίζεται ελαφρώς αυξημένη στις ομιλίες σχεδόν όλων των πολιτικών αρχηγών -φυσικά, με διαφορετικό σημείο αφετηρίας για τον καθέναν. Για πρώτη φορά αυτήν την προεκλογική περίοδο, γίνεται αισθητή η χρήση σχημάτων πόλωσης στον λόγο του Κυριάκου Μητσοτάκη. Δύο είναι τα βασικά σημεία που μπορούν να εντοπιστούν: α) η αντίθεση με τον ΣΥΡΙΖΑ ως προς τη μεταναστευτική πολιτική και β) η ρητή αναφορά σε συμπίεση των μικρότερων κομμάτων στα δεξιά της Νέας Δημοκρατίας. Ο Αλέξης Τσίπρας διατήρησε εν πολλοίς τα ίδια επίπεδα χρήσης πολωτικού λόγου, με μια σημαντική κλιμάκωση στην ομιλία του στα Ιωάννινα. Ο Νίκος Ανδρουλάκης δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη διαφοροποίηση από τη συνολική εικόνα της λελογισμένης χρήσης πολωτικών σχημάτων λόγου. Ο Δημήτρης Κουτσούμπας διατηρεί σταθερά τα υψηλότερα επίπεδα χρήσης πολωτικού λόγου σε σχέση με τους υπόλοιπους πολιτικούς αρχηγούς, ενώ στην ομιλία του στην εκδήλωση που διοργάνωσε η ΚΟ Αττικής για τον τουρισμό παρατηρήθηκαν τα υψηλότερα επίπεδα χρήσης πολωτικού λόγου κατά την τρέχουσα προεκλογική περίοδο. Τέλος, μέσα σε αυτό το διάστημα παρατηρήθηκε αύξηση των πολωτικών σχημάτων λόγου και στον Κυριάκο Βελόπουλο.

Ως προς τη διάσταση του λαϊκισμού, η εικόνα είναι εντελώς αντίθετη. Τα επίπεδα χρήσης λαϊκιστικών σχημάτων λόγου παραμένουν χαμηλά (μάλιστα, χαμηλότερα από τα αντίστοιχα της προηγούμενης προεκλογικής περιόδου) και δεν παρατηρείται καμία σημαντική διαφοροποίηση στο συγκεκριμένο διάστημα που εξετάζουμε. Χωρίς χρήση λαϊκιστικού λόγου συνεχίζει να προχωρά η προεκλογική περίοδος για τους Κυριάκο Μητσοτάκη και Αλέξη Τσίπρα. Ελάχιστες, μεμονωμένες περιπτώσεις λαϊκιστικών σχημάτων λόγου εμφανίζονται σποραδικά στις ομιλίες του Νίκου Ανδρουλάκη, κυρίως σε περιπτώσεις που αντιπαραθέτει τα συμφέροντα των ισχυρών ή των ολιγαρχών με εκείνα  του λαού και των χαμηλών και μεσαίων στρωμάτων. Με εξαίρεση την ομιλία στην ΚΟ Αττικής του ΚΚΕ, που ήταν, επίσης, και η πιο πολωτική, δεν παρατηρείται λαϊκιστικός λόγος σε καμία άλλη ομιλία του Δημήτρη Κουτσούμπα. Δεν έχει εντοπιστεί χρήση λαϊκιστικού λόγου ούτε στις ομιλίες του Κυριάκου Βελόπουλου.

Σταθερά προγραμματικός ο λόγος Μητσοτάκη, μετατόπιση της εστίασης Τσίπρα στην ατζέντα παρά στην κριτική

Σε πλήρη αντιστοιχία με το θετικό πρόσημο των ομιλιών του, ο πολιτικός λόγος του Κυριάκου Μητσοτάκη συνεχίζει να είναι, σταθερά και σε συντριπτικά ποσοστά, προγραμματικός και κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών, λίγο πριν από τη λήξη και της δεύτερης προεκλογικής περιόδου. Από την άλλη, ο λόγος του Τσίπρα δείχνει, κατά την τρέχουσα προεκλογική περίοδο, σημάδια μετατόπισης της εστίασης του λόγου του προς την προγραμματική διάσταση, με πέντε ομιλίες να εστιάζουν περισσότερο στην ατζέντα του κόμματος και δύο ομιλίες να αφιερώνουν περισσότερη έκταση στην κριτική των αντιπάλων. Ο λόγος του Νίκου Ανδρουλάκη παραμένει περισσότερο προγραμματικός και τοποθετείται, από τη σκοπιά της στρατηγικής λόγου, κάπου ανάμεσα στις επιλογές των δύο βασικών διεκδικητών. Ο Δημήτρης Κουτσούμπας δίνει λίγο περισσότερο έμφαση στην κριτική, ακολουθώντας γενικά ένα μοτίβο κοινό με αυτό της πρώτης προεκλογικής περιόδου. Ο Κυριάκος Βελόπουλος, και πάλι σε πλήρη αντιστοιχία με το αρνητικό συναισθηματικό πρόσημο των ομιλιών του, είναι ο μόνος που είναι έντονα κριτικός και πολύ λιγότερο προγραμματικός.

Το μεταναστευτικό ως βασική θεματική της κριτικής Μητσοτάκη απέναντι στους πολιτικούς αντιπάλους του, σε ζητήματα δημοκρατίας εστιάζει η κριτική Τσίπρα

Ως προς τις θεματικές που θίγουν οι πολιτικοί αρχηγοί αυτό το διάστημα μπορούμε να εντοπίσουμε ορισμένες διαφοροποιήσεις. Έως τις 13 Ιουνίου, ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει ως βασικές θεματικές των ομιλιών του ζητήματα όπως η υγεία, το κοινωνικό κράτος, η οικονομία, οι υποδομές. Ζητήματα με τα οποία συνήθως καταπιανόταν και ήταν κοντά στο βασικό θεματικό τρίπτυχο «υγεία-οικονομία-εργασία» που χαρακτηρίζει τη μακρά προεκλογική παρουσία του. Στις ομιλίες του, μετά την επανέναρξη της προεκλογικής δραστηριότητας στις 17 Ιουνίου, το μεταναστευτικό μπαίνει για πρώτη φορά στις βασικές θεματικές του λόγου του, τόσο ως στοιχείο της προγραμματικής του ατζέντας όσο, πολύ περισσότερο, ως σημείο αιχμής της κριτικής του απέναντι στους πολιτικούς αντιπάλους του. Αν και, όπως είδαμε, η κριτική του είναι περιορισμένη, επικεντρώνεται στο ζήτημα της μεταναστευτικής πολιτικής από τη λήξη του εθνικού πένθους και έπειτα. Στην πρώτη του ομιλία, στο Γύθειο, ολόκληρη σχεδόν η κριτική του αφιερώνεται στη θεματική αυτή (84% της κριτικής). Παράλληλα, διατηρεί ως βασικές θεματικές του λόγου την οικονομία και την υγεία. Αυτό το μοτίβο διατηρείται κατά το πρώτο τριήμερο και φαίνεται να υποχωρεί σταδιακά, αρχίζοντας από την πρόσφατη ομιλία του στον Πολύγυρο Χαλκιδικής.

Αυτή η αλλαγή δεν παρατηρήθηκε στον λόγο του Αλέξη Τσίπρα. Η θεματική του μεταναστευτικού δεν εντάχθηκε ως βασική στις προεκλογικές ομιλίες του Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ ούτε μετά το ναυάγιο της Πύλου. Η θεματική που προστέθηκε αυτό το διάστημα, και αυτό αποτελεί διαφοροποίηση σε σχέση με τις προηγούμενες εβδομάδες της προκελογικής περιόδου, είναι αυτή της δημοκρατίας. Η θεματική αυτή συνδέεται στον λόγο του Αλέξη Τσίπρα κυρίως με δύο ζητήματα: α) την κατηγορία του για την καθεστωτική λογική της Νέας Δημοκρατίας και του Κυριάκου Μητσοτάκη και β) τη συζήτηση για την εκλογική στάση της μειονότητας στη Ροδόπη. Κατά τα άλλα, βασικές θεματικές στον λόγο του Τσίπρα ήταν η υγεία και η οικονομία, όπως ακριβώς ίσχυε και το προηγούμενο διάστημα, με κατά τόπους προσθήκες όπως, για παράδειγμα, η έμφαση στον τουρισμό στην πρώτη επίσκεψή του στο Ηράκλειο ή στην αγροτική πολιτική στα Γιαννιτσά. Η θεματική της δημοκρατίας υπήρξε βασική αιχμή της κριτικής του.

Η οικονομία είναι το πλέον κεντρικό ζήτημα στις ομιλίες Ανδρουλάκη, το μεταναστευτικό γίνεται ένα από τα βασικά θέματα στον (κριτικό) λόγο Κουτσούμπα

Η οικονομία είναι το πλέον κεντρικό ζήτημα που θίγει στις ομιλίες του ο Νίκος Ανδρουλάκης, τόσο ως προγραμματικό πυλώνα όσο και ως αιχμή της κριτικής του. Ο προγραμματικός του λόγος περιλαμβάνει, επίσης, ως σημαντικά ζητήματα την εκπαίδευση και τη στέγαση, ενώ η κριτική του στρέφεται και προς τις θεματικές της δημοκρατίας και της διαφάνειας. Δεν βλέπουμε το μεταναστευτικό να εισέρχεται στη βασική ατζέντα των ομιλιών ούτε του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ.

Στον αντίποδα, το μεταναστευτικό γίνεται ένα από τα βασικά ζητήματα στον λόγο του Δημήτρη Κουτσούμπα, σε όλες τις ομιλίες του που πραγματοποιήθηκαν μετά το τριήμερο εθνικό πένθος. Στις ομιλίες αυτές, ο ίδιος καταθέτει τις προτάσεις του ΚΚΕ για το ζήτημα και ασκεί δριμεία κριτική στα υπόλοιπα κόμματα για τη μεταναστευτική πολιτική της χώρας τα τελευταία χρόνια. Άλλα ζητήματα που θίγονται αυτό το διάστημα είναι η εργασία, η υγεία και η οικονομία, τα βασικά δηλαδή θέματα της προεκλογικής περιόδου. Τέλος, το μεταναστευτικό μπαίνει, για πρώτη φορά, και στη βασική θεματική ατζέντα του Κυριάκου Βελόπουλου.

Σε Μητσοτάκη και ΕΣΥ αναφέρεται ονομαστικά περισσότερο ο Αλέξης Τσίπρας

Δυο είναι οι βασικές αναφορές στον λόγο του Αλέξη Τσίπρα αυτό το διάστημα: α) ο Κυριάκος Μητσοτάκης, μια αναφορά που επέστρεψε στον λόγο του με μεγάλη συχνότητα και β) το Εθνικό Σύστημα Υγείας και συναφείς αναφορές (νοσοκομεία, ΕΚΑΒ, γιατροί και νοσηλευτές/νοσηλεύτριες). Από την άλλη, ο Κυριάκος Μητσοτάκης συνεχίζει να μην αναφέρεται ιδιαίτερα στους πολιτικούς του αντιπάλους. Ο Νίκος Ανδρουλάκης συνεχίζει αν αναφέρεται ονομαστικά και στους δύο βασικούς πολιτικούς αντιπάλους του, τον Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Αλέξη Τσίπρα, και να διατηρεί τις τακτικές αναφορές του στο πρόσωπο του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέα Παπανδρέου. Με την επιστροφή στις αυξημένες αναφορές, ο Αλέξης Τσίπρας έγινε ξανά ο πολιτικός που αναφέρεται περισσότερο στον Κυριάκο Μητσοτάκη. Ο Δημήτρης Κουτσούμπας εστιάζει τις κοινωνικές του αναφορές στους εργαζομένους, τους οποίους επιθυμεί να εκπροσωπεί το ΚΚΕ, και είναι αυτός που τακτικά αναφέρεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ.  Συμπερασματικά, η δεύτερη προεκλογική περίοδος κορυφώνεται και φαίνεται να «κλείνει» τόσο με συνέπεια σε ορισμένα σκέλη της στρατηγικής που ακολουθούν τα κόμματα όσο και με ορισμένες διαφοροποιήσεις. Θα συνοψίζαμε ως εξής:
α) Η γενική τάση ως προς το συναισθηματικό πρόσημο των ομιλιών παραμένει αμετάβλητη. Σταθερά προγραμματικός είναι ο λόγος του Κυριάκου Μητσοτάκη. Ίδιο διατηρείται το μοτίβο ως προς την αναλογία προγραμματικής ατζέντας και κριτικής που ακολουθούν και οι υπόλοιποι πολιτικοί αρχηγοί.
β) Ελαφριά αύξηση παρατηρείται στα επίπεδα χρήσης πολωτικών σχημάτων λόγου καθώς μπαίνουμε στην «τελική ευθεία» προς την κάλπη. Καμία διαφοροποίηση ως προς τον λαϊκιστικό λόγο που παραμένει εξαιρετικά χαμηλός και κατά την τρέχουσα προεκλογική περίοδο.
γ) Το μεταναστευτικό μπαίνει στην ατζέντα των Κυριάκου Μητσοτάκη, Δημήτρη Κουτσούμπα και Κυριάκου Βελόπουλου μετά το τραγικό ναυάγιο στα ανοιχτά της Πύλου. Απουσιάζει ως κεντρικό θέμα από τις ομιλίες των Αλέξη Τσίπρα και Νίκου Ανδρουλάκη.